با صبر زرد آشنا شویم

قرن‌هاست که این گیاه را می‌شناسند، از ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به صورت سنتی آن را مصرف کرده‌اند واکنون دانشمندان علوم تحقیقاتی، پزشکان عمومی و دندانپزشکان در کشورهای آمریکا، آلمان، روسیه و ژاپن جهت استفاده‌های کاملا حرفه‌ای مسائل پیچیده گیاه را هنوز تعقیب می‌کنند. در سال ۱۹۳۴ پزشکان رادیولوژیست آن را موثرتر از سایر محصولاتی یافتند که جهت سوختگی ناشی از اشعه x به کار می‌رود. امروزه هزاران صفحه پیرامون اطلاعات تحقیقی و نیروی بالقوه کاربردی این گیاه منتشر شده و این موضوع سبب گشته است که مردم اکثر کشورهای پیشرفته به طور مستقیم از آن در مصارف گوناگون بهره‌ می برند.
در اثر مشهور Dioscorides، Greek Horbal مربوط به قرن اول گزارش جامعی از کاربرد این گیاه در بهبود امراض زیر وجود دارد:
۱) زخم،
۲) بی‌خوابی،
۳) بی‌نظمی معده،
۴) تسکین دردها،
۵) یبوست،
۶) بواسیر،
۷) خارش،
۸) سردردها،
۹) کم مویی،
۱۰) امراض لثه و دهان،
۱۱) درد کلیه،
۱۲) تاول ناشی از سوختگی،
۱۳) ناراحتی‌های پوستی،
۱۴) آفتاب سوختگی و برطرف کردن لکه‌های روی پوست.
▪ این گیاه حالت بوته‌ای دارد. ساقه‌های آن کوتاه، ضخیم و کم و بیش منشعب و شاخه‌دار است. برگ‌های آن بدون دمبرگ، متراکم و به هم آمده است. شکل آن سر نیزه‌ای و به حالت مقعر است. لبه برگها دندانه‌ای خاردار است و ساقه بدون برگ (دم گل آذین) آن دارای برگهای فوقانی فلس مانند و منشعب بوده و گل آذین خوشه‌ای طویل دارای گلهای متراکم است. گلها به رنگ زرد واژگون و هم پوش و دارای میله پرچم بلندتر از طول لوله گل هستند. این گیاه در جنوب مدیترانه، اروپا، شمال آفریقا و جزایر قناری بیشتر کشت می‌شود. با توجه به اطلاعات جمع آوری شده این گیاه در ایران نمی‌روید، ولی از آنجا که آب و هوای کشورمان برای کشت این گیاه مساعد است خصوصا جنوب کشور، امید است که در سطح وسیع بتوان از آن بهره‌برداری نمود.
اغلب مردم به اشتباه این تصور را دارند که هرچه گیاه مسن‌تر باشد (۳ یا ۴ سال) قدرت و نیروی بالقوه بیشتری جهت مداوا خواهد داشت. در واقع به این صورت نیست این درست که گیاه مسن نسبت به گیاه جوان مقاومت بیشتری دارد، ولی از جهت میزان مواد موثر حتی یک گیاه کوچک نیز می‌تواند بازدهی شفابخشی داشته باشد.
▪ این گیاه در مقابل نور مستقیم و تابش زیاد‌ آفتاب حساس است، از خود واکنش نشان داده و برگ‌هایش به رنگ قهوه‌ای در خواهد آمد. بنابراین بهتر است آن را در نور غیرمستقیم نگهداری کرد. از نقطه نظر حرارت مورد نیاز باید توجه داشت که نسبت به سرما حساس است و در محیطی مثل تهران این گیاه را باید در فصل زمستان در گلخانه نگهداری کرد.
▪ این گیاه یک گیاه آبدار است، بنابراین باید توجه داشت که از آب زیاد در مقایسه با بی‌آبی بیشتر صدمه خواهد دید. بنابراین هنگام آبیاری مجدد باید دقت کنید که خاک گلدان به یک خشکی نسبی رسیده باشد. بهترین طریق تعیین مقدار آب لازم برای هر گیاه از راه تجربه به دست می‌آید. قانون کلی این است که در هر بار آبیاری گلدان‌ها را آب کامل بدهید، به طوری که تمام خاک خیس شده و حتی قطرات اضافی از ته گلدان خارج شود.
▪ این گیاهان در ماسه خالص به رشد مطلوب دست نمی‌یابند، بلکه به خاک خوب و مقوی نیاز دارند. مخلوط خاک مناسبی که برای این گونه گیاهان توصیه می‌گردد عبارت است از یک قسمت خاک سبک یا مخلوط گلدان به اضافه یک قسمت خاک برگ به اضافه یک قسمت ماسه ریز به نسبت مساوی.
▪ معمولا تکثیر گیاه از طریق بذر، قلمه، پیوند و کشت مجدد پاجوش‌های گیاه صورت می‌گیرد.
▪ از گیاه صبر زرد به شکلهای متفاوت (ژل و عصاره تازه و غلیظ شده، پودر عصاره و ژل، مایع ژلاتینی استخراجی از برگ) در تهیه داروهای گیاهی، مواد آرایشی ودر صنعت استفاده می‌گردد. ژل و عصاره گیاه به علت وجود ترکیب‌های آنتراکینونی، یک داروی مسهل قوی به حساب می‌آید و نیز در درمان سردردهای کهنه و احتقان دماغی و ریوی نیز مصرف می‌شود.
محقق معروف دکتر لوین معتقد است که مقدار مصرف زیاد پودر صبر (۸ گرم)‌سبب مرگ فرد مصرف‌کننده می‌شود، در صورتی که مصرف مقدار کم آن مفید و دارای اثر دیرکننده که باعث بند آمدن شدید اعضای بطنی مخصوصا در روده بزرگ می‌شود است. به بیان دیگر مصرف مقدار مناسبی از پودر صبر (۵ درصد تا ۱۰درصد گرم) بسیار قوی و برانگیزه قوی جسمانی معده است.
▪ یکی از مهمترین داروهای سنتی در کشور سومالی از گونه صبر به نام A.Microdonta تهیه می‌گردد که از آن در درمان یرقان و امراض پوستی نیز استفاده می‌کنند. البته جهت درمان یرقان مقدار ۲۵ گرم شیره برگ را با یک لیتر آب مخلوط کرده و برای مدت ۲۴ ساعت به حال خود باقی می‌گذارند. پس از آن هر روز صبح و شب نصف استکان از آن را برای مدت ۱۵ روز استفاده می‌کنند.
▪ در دامپزشکی نیز با تجویز صبر به جای داروهای ترکیبی مسهلی تحریکات در معده و عمل ترشحی آن مانع از تخمیر شده و محتویات معده را از حالت سفتی آن درآورده و به طرف روده‌ها می‌راند. در ضمن باید توجه کرد که مقدار مصرفی صبر به صورت‌های مختلف به عنوان مسهل برحسب نوع حیوان متفاوت است. به طور مثال مقدار مصرف پودر برایگاو۱۰۰ گرم، اسب ۶۰ گرم، گوسفند ۱۵ گرم، سگ ۱۰ گرم تعیین گردیده است. باید توجه داشت که این مقادیر با تجویز پزشک صورت گیرد.

لیلا قدوسی، دبیرحرفه و فن، شهرستان تربت جام
منابع و مآخذ:
۱- راهنمای کاربردی گیاهان دارویی، ترجمه و تالیف: دکتر عباس حاجی آخوندی
۲- گزیده گیاهان دارویی، تالیف: سید هادی صمصام شریعت
۳- گیاهان دارویی، تالیف علی زرگری
۴- تحقیقات گیاهان دارویی و معطر، تالیف:‌پرویز باباخانلو
۵- رهیافت‌های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، تالیف:‌رضا امیدبیگی

منبع : روزنامه رسالت