گزارش از آینده

● تطبیق نوشتار و تصویر «ابنای بشر»
سینمای مکزیک، از بدو تاسیس، خوشدلانه هم پیمان سینمای امریکا بوده، و برخلاف سایر نمونه های امریکای لاتین، سینمای ملی مکزیک نیز با بیشترین تولید سالانه فیلم، به جز دوره هایی کوتاه و گذرا، از سینمای امریکا تاسی می کرده است. البته از دل این دوره های گذرا، فیلم های بونوئل و پدیده ای به نام آلخاندرو خودوروفسکی بیرون آمد که غنایمی گران بها برای تاریخ سینما محسوب می شوند.
اوایل دهه نود دوران افول این سینمای پرفراز و نشیب بود، با «مثل آب برای شکلات» آلفونزا آرائو و «کوچه مداک» خورخه فونس - براساس رمانی از نجیب محفوظ به همین نام و برنده حدود ۵۰ جایزه بین المللی، که نمونه وطنی آن، «کافه ستاره» را دیده ایم - این سینما جانی تازه گرفت و نسل جدید کارگردانانی پا به عرصه گذاشتند که بر خلاف دورنمای ترسیمی- یا بهتر بگویم نسخه هایی از جنس- «سینمای سوم»، وارد همان سینمای پر زرق و برق هالیوود شدند و در مقام شاهانی جهان گستر، کران از قلمروی نویافته برداشتند. به مدد سه رفیق (Amigos۳) - یعنی آلخاندرو گونزالز ایناریتو، آلفونسو کوارون و گی یرمو دل تورو - مقام هالیوود تا مرتبه ای بالا رفت که به این زودی ها تصور ملوکی جدید برای آن یکسره باطل می کند.
آنها تخیل رئالیسم جادویی را روی پرده آوردند و از توانمندی های هالیوود به بهترین نحو آثاری را خلق کردند که هر کدام تا سال ها الگوی فیلم سازان جهان خواهند شد؛ چه سبک ایناریتو، هنوز نیامده، آب در خوابگه مورچگان انداخته. «بابل»، «هزارتوی پن» و «ابنای بشر» فیلم های نمونه ای از جنس تاریخ سینما هستند. فیلم کوآرون، «ابنای بشر»، یک اقتباس آزاد از رمان پی.دی. جیمز با همین نام است. عنوان فیلم و کتاب (Children of Men)، تمثیلی از کتاب مقدس است که معمولاً در برگردان بسیاری از نسخ به فارسی به صورت «بنی آدم» (Son of Adam) آمده است و اشاره به آیه ۳ از مزمور ۹۰ - درج در کتاب مزامیر(زبور) با عنوان «دعای موسی مرد خدا» - دارد؛ «انسان را به غبار برمی گردانی و می گویی ای ابنای بشر (بنی آدم) رجوع کنید».
ترفند هایی که فیلمنامه نویسان در اقتباس از کتاب به کار برده اند بسیار ممتاز است. فیلم در سال ۲۰۲۷ می گذرد و کتاب در سال ۲۰۱۷، هر دو به داستان ناباروری عمومی می پردازند که از سال ها قبل، گریبان بشر (در فیلم و مردان در کتاب) را گرفته است. در هر دو قهرمان تئو نام دارد، تئودور استاد دانشگاه آکسفورد در کتاب و تئولونیوس کارمند وزارت انرژی در فیلم.
در هر دو جولیان عضوی از گروهی تروریست - «ماهی ها» در فیلم و «پنج ماهی» در کتاب - است و ضمناً در فیلم او همسر سابق تئو و رهبر تروریست هاست که کشته می شود، اما در کتاب او همسری به نام رالف دارد که رهبر نمادین گروه اوست و در اسارت به سر می برد.
در فیلم و کتاب، تئو فامیلی دولتمرد دارد که در کتاب حاکم ضاله ای است و با استفاده از افسردگی عمومی دموکراسی را به نفع دیکتاتوری برگردانده و دستگاه سیاسی را به شکلی خودکامه تغییر داده است، «زان» (که می توان آن را از نگاهی دیگر «خان» هم تلفظ کرد) خود را «مولا» (Warden) می نامد.
مقصود تروریست هاست، آنها این جا هم تئو را می دزدند و در ملاقاتی مخفیانه به او می فهمانند که باید به عنوان مشاور «زان»، با او ملاقات کند و او را برای بازگرداندن امور به وضع سابق ترغیب کند. در اثنای آماده شدن تئو، ما با شرحی از تغییرات سیاسی - اجتماعی روبه و می شویم که در انگلستان آن روز اتفاق افتاده است.
شورای پنج نفره ای به نام «شورای انگلستان» حکومت را اداره می کنند که شوراهایی زیرمجموعه دارد و رئیس همه آنها را «مولا» منصوب می کند. شاه هم چنان حضور دارد اما در بازداشتی خانگی است. گارد ویژه ای، متشکل از قسم خوردگان در برابر مولا ارتش ویژه او هستند.
«پلیس مخفی دولت» بر اجرای قوانین شورا نظارت می کند. محدودیت سفر برای اعضای زیر ۶۵ سال وجود دارد. در دادگاه ها از هر موکل یک قاضی و دو قاضی بخش را دادرسی می کنند.
کلیسای انگلستان شقه شده و اسقف اعظم جدید، زنی است که به وسیله مولا انتخاب شده است. آمار جرم و جنایت بسیار پایین و آمار خودکشی بسیار بالاست. سالخوردگان دوره هایی ویژه برای پایان دادن به عمر خود می بینند . در ملاقات تئو و زان که عملاً ملاقاتی با تمام شورای انگلستان است، زان به حرف های او شک می برد و پلیس مخفی دولت را به ملاقات با او می فرستد. کمی بعد جولیان او را از حامله بودن خود باخبر می کند و بعد پلیس مخفی ماشین تئو را می یابد و داستان وارد مرحله تعقیب و گریز می شود. در فیلم اما، دختری مهاجر به نام «کی» باردار است و ماهی ها می خواهند او را به کشتی «فردا» برسانند تا بچه و مادر توسط اعضای «پروژه انسانی» به مکانی امن منتقل شوند.
در ادامه رمان، پسری زاده می شود و رالف که آگاه شده پدر واقعی بچه نیست جولیا و تئو را به زان لو می دهد و او به سراغ آن دو می رود.
زان و تئو به هم شلیک می کنند و تئو نگین تاجگذاری را از دست بی جان زان خارج می کند و رهبری شورای انگلستان را - هر چند موقتی - بر عهده می گیرد. شورا به دیدار کودک می آیند و تئو کودک را تعمید می دهد. فیلمنامه نویسان فیلم را مانند رمان از همان روز مرگ جوان ترین انسان روی کره زمین شروع می کنند، اما در ادامه جولیان را تبدیل به همسر سابق تئو می کنند که هر دو در جوانی فعال سیاسی بوده اند و طی یک راهپیمایی با هم آشنا شده اند - در فیلم و رمان کودک حاصل از ازدواج تئو کمی بعد مرده. جولیان مور در چند دقیقه ای که در فیلم در نقش جولیا حضور دارد خارق العاده ظاهر می شود. درگیری های سیاسی را نیز بسیار پررنگ تر از رمان می کنند و حتی جولیا را قربانی آن قرار می دهند.
شخصیت جاسپر در رمان وجود خارجی ندارد، فراری ها وقتی به او می رسند که او مرده است، اما این جا جاسپر، با بازی حیرت انگیز مایکل کین، تمثیلی از بازگشت به آرمان گرایی های گذشته است. او یک کاریکاتوریست سابق و تازه هیپی است که در گوشه ای مخفی از همسر پیرش مواظبت می کند، سیمای او آشکارا یادآور جان لنون است و سکنات مایکل کین هم این حس را چند برابر می کند؛ صحنه کشته شدن او به دست ماهی ها را دوباره مجسم کنید.
فامیل متنفذ تئو در فیلم کسی است که می تواند برای او و کی، مجوز خروج تهیه کند. او مسوول حفظ و جمع آوری آثار هنری تاریخی است که با ورود به زندگی او ما وجهی دیگر از فاجعه را می بینیم؛ خانه او با گوئرنیکای پیکاسو و مجسمه داوود میکل آنژ مزین شده، اما پسرش به قدری روان رنجور است که بدون ابزارهای الکترونیکی کارگذاشته در بدنش از زندگی عاجز است، گویی همه کوشش های پدر محتوم به فناست.
کودک در هر دو نامشروع است اما ذکاوت فیلمنامه نویسان این جاست که مادر او یک خارجی است که بایستی مانند همه خارجی ها از کشور اخراج شود. در فیلمنامه سکانس مفصلی در بکسهیل می گذرد، جایی شبیه به اردوگاه آوارگان که آشویتسی انگلیسی تصویر می شود. جهانی کوچک در گوشه ای از انگلستان که خارجی ها یا همان شهروندان نامطلوب، به سیاق قانون نورنبرگ، در آن سر می کنند تا نوبه اخراجشان سر برسد.
مادر و تئو - که همراهی شان آشکارا یادآورانه اید و کمدی الهی است - در سفر خود از میان همه این مناظر می گذرند تا به کشتی «فردا» برسند، جایی که کودک منجی ابنای بشر خواهد شد. صحنه های پایانی فیلم، در میان بهت سربازان انگلیسی و انبوه مهاجران، آن دو را به تصویر می کشد که «امیدوار» بچه را به سوی قایق می برند، انگار منجی موعود همین کودک است که بر زمین آمده و موسیقی فیلم نیز با الحانی کلیسایی این باور را مجسم می کند.
در میان فیلم هایی که به آینده نزدیک می پردازند و فضایی آخرالزمانی دارند «فارنهایت ۴۵۱» تروفو و «زمانه گرگ» هانکه نمونه هایی مبرز هستند، اما پس از دیدن «ابنای بشر» ناچاریم آن را در صدر این نوع فیلم ها قرار دهیم. این گفتار را با بحث درباره سینمای نوین مکزیک و فیلم های شاخص این موج پی خواهیم گرفت...

بابک گرانفر

منبع : روزنامه اعتماد