استان لرستان

استان زیبا و تاریخی لرستان سرزمینی كوهستانی در محدوده میانی كوه های زاگرس است. با توجه به برخورداری از هوای متنوع و رودهای پر آب و خاك آبرفتی حاصل خیز، این استان استعداد ویژه ای در كشت محصولات كشاورزی دارد و از این لحاظ بسیارغنی و پررونق است. كوهستان های برف گیر, چشم اندازهای بدیع طبیعی, تالاب ها, دریاچه های زیبا و مردمی خون گرم و صمیمی به علاوه تاریخ و تمدن كهن و وجود آثار باستانی با ارزش چون قلعه با شكوه فلك الافلاك مشتاقان را در طول سال به این استان فرا می خوانند.
تالاب های این استان زیستگاه جانوران آبزی و پرندگان مهاجر است. گهر كه یكی از زیباترین دریاچه های طبیعی ایران است در این استان واقع شده و منظره دل پذیری را به نمایش گذاشته است. استان لرستان از طبیعتی دل پذیر و زیبا و جنگل ها و مراتع سرسبز برخوردار است. در این استان می توان آثار و اشیای متعددی از تمدن های كاسی, بابلی, عیلامی, ساسانی, سلجوقی, خوارزمشاهی و... یافت كه گویای قدمت این منطقه است .
● مکان های دیدنی و تاریخی
استان لرستان از مكان های طبیعی و تاریخی بسیاری برخوردار است كه مهم ترین آن ها عبارتند از:
اشتران كوه و قله های برفگیر آن, غار تمندر, غار بزنوید, غارهای سفید كوه در اطراف خرم آباد, غار منو در اطراف دورود, غارسراب سفید در حوالی بروجرد, غار دوشه, غار زیبای كلماكره, دریاچه زیبای گهر, تالاب های تنگ فنی, دریاچه مصنوعی كیو, رودخانه سیمره, آبشاربیشه, آبشار آب سفید, آبشار افرینه,آبشار تاف, آبشار راوك, چشمه های سیاب, تنگ قلعه, پایین گردنه آستان, ونایی, آب ارم, آب گرداب دارابی, آب اراز, اسل مساله بیك, چشمه كیمهان, چشمه قلقلی, قلعه فلك الافلاك, مناره آجری خرم آباد, گرداب سنگی خرم آباد, سنگ نوشته, پل شاپوری, مقبره زید بن علی, دریاچه كیو, آبشار نوژیان, امام زاده پیر امام, امام زاده قاسم, مقبره شاه زاده ابراهیم, معبد سرخ دم لری, گنبد شاه محمد و تنگ ملاویو.
● صنایع و معادن
صنایع استان لرستان را می توان به دو دسته صنایع دستی و كارخانه ای تقسیم كرد. این استان به واسطه تاریخ و تمدن كهن خود از دست ساخت های فلزی و برنزهای مشهوری برخوردار است. دوره مفرغ را دوره طلایی و شكوفایی هنر و تمدن لرستان می نامند زیرا صنعت كاران مفرغ در این منطقه با استفاده از ساده ترین شیوه های صنعت ریخته گری, قالب سازی و تراشكاری, آثار و اشیای بسیار ارزشمند و هنرمندانه از خود به جای گذاشته اند؛ به طوری كه این آثار زینت بخش موزه های بزرگ جهان است.
انواع مفرغ ها و آثار مكشوفه دراین استان شامل سلاح و جنگ افزار, قطعات زین و برگ اشیای زینتی, اشیای نذری و ظروف غذاخوری می شوند. توسعه صنعتی استان لرستان در سال های گذشته، به علت سیاست توجه به نقاط محروم و استقرار و ایجاد كارخانه های صنعتی متعدد روبه رشد است. از جمله صنایع راه اندازی شده می توان به صنایع ساختمانی، فلزی، سرامیك، غذایی، پوشاك، شیمیایی و صنایع دستی اشاره كرد.
لرستان از لحاظ معادن طبیعی، استانی غنی به شمار می آید. از این جمله معادن می توان به سنگ تراورتن (در چگنی و كوهدشت)، مرمریت (در ازنا، الیگودرز و بروجرد)، فلدسپات، تالك و سیلیس (در بروجرد و الیگودرز و ازنا)، سنگ گچ (در دورود و كوهدشت)، سنگ آهك (درخرم آباد و كوه دشت) و سرب و روی (در الیگودرز) اشاره کرد كه بخشی از آن ها مورد بهره برداری قرار گرفته است.
● کشاورزی و دام داری
استان لرستان با توجه به برخورداری از هوای متنوع و رودهای پر آب و خاك آبرفتی حاصل خیز، استعدادی ویژه در كشت محصولات كشاورزی دارد. غلات، چغندر قند و حبوبات، مهم ترین فرآورده های كشاورزی آن محسوب می شوند. در نواحی جنوبی و پاره ای مناطق دیگر استان، محصولات گرمسیری نیز تولید می شود.
بازده تولیدات كشاورزی استان لرستان به دلیل استفاده از روش های سنتی، به ویژه در زمین های دیم كوهستانی و پایكوهی، چندان چشم گیر نیست. به جهت وجود مراتع سرسبز و غنی دام داری و دام پروری در این استان پررونق است و در تمام استان رواج كامل دارد. در نواحی مرطوب، پرورش گاو و در میان عشایر و روستاهای خشك تر پرورش گوسفند، بز، مرغ، خروس، غاز، بوقلمون، مرغابی و دیگر طیور رایج است. عده ای از اهالی استان هم به پرورش و نگه داری زنبور و تولید عسل اشتغال دارند. درسال های اخیر، برای افزایش بازدهی توان دام داری این استان، در اطراف شهرهای آن، واحدهای مرغ داری و گاوداری صنعتی نیز تاسیس شده است.
● مشخصات جغرافیایی
استان لرستان در باختر ایران واقع شده و از شمال به استان های مركزی و همدان، از جنوب به استان خوزستان، از خاور به استان اصفهان و از باختر به استان های كرمانشاه و ایلام محدود می شود. این استان از نظر جغرافیایی بین ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳ دقیقه درازای خاوری و ۳۲ درجه و ۳۷ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۲ دقیقه پهنای شمالی قرار گرفته است. پست ترین نقطه استان لرستان با ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریای آزاد در جنوبی ترین ناحیه آن واقع شده است و قله سن بران اشتران كوه با ۴۰۵۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطه استان لرستان به حساب می آید كه در شرق استان واقع شده است.
استان لرستان دارای آب و هوای متنوعی است. در زمستان هنگامی كه در شمال استان برف و كولاك و سرمای شدید جریان دارد، قسمت های جنوبی آن از هوای مطبوع و بارانی برخوردار است. بررسی های اقلیمی نشان می دهند كه خرم آباد زمستانی معتدل و تابستانی گرم دارد. بروجرد زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد. الیگودرز نیز زمستانی بسیار سرد و تابستانی معتدل دارد. ازنا, الیگودرز, بروجرد, پل دختر, خرم آباد, دلفان, دورود, سلسله و كوهدشت؛ شهرستان های استان لرستانند كه هریك دربرگیرنده شهرها و روستاهای متعددی هستند. بر اساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیت این استان ۱۶۵۶۰۰۰ نفر برآورد شده است. راه های دست رسی به استان لرستان عبارتند از:
▪ خط آهن تهران ـ اهواز که از شهرستان های ازنا و درود نیز می گذرد.
▪ راه خرم آباد ـ بروجرد به سوی شمال خاوری به درازای ۱۰۰ كیلومتر كه با ادامه راه به سوی شمال خاوری به درازای ۲۰۳ كیلومتر به اراك و به درازای ۵۰۰ كیلومتر به تهران پیوسته است. هم چنین خرم آباد از ۶۰ كیلومتری همین راه از محلی بنام دو راهی، با راهی به درازای ۳۷ كیلومتر به شهر اصفهان پیوسته است.
▪ راه خرم آباد ـ اهواز به سمت جنوب به درازای ۳۷۵ كیلومتر.
▪ راه خرم آباد ـ الشتر به سوی شمال به درازای ۵۳ كیلومتر. از ۴۰ كیلومتری همین راه، راهی فرعی به هرسین می پیوندد و از این طریق خرم آباد با راهی به درازای ۱۸۰ كیلومتر به كرمانشاه پیوسته است.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد بعضی از اقوام مهاجر با تصرف سرزمین بین النهرین (میان دو رود) در كوه های زاگرس اسكان یافتند. نام این اقوام به استناد كتیبه های بابلی، آشوری، ایلامی و در آثار بر جای مانده از سارگن- پادشاه مقتدر آكد (۲۰۳۰ – ۲۰۴۸ ق . م) - «لولوبی»، «مانایی»، «كاسی»، «گوتی»، «نایدی»، «آمادا» و «پارسوا» ذکر شده است. تاریخ نگاران، در آریایی بودن لولوبی ها و مانایی ها تردید دارند؛ اما شواهد تاریخی حاکی از آن است که كاسی ها در سال ۱۶۰۰ قبل از میلاد در لرستان كنونی می زیسته اند و محدوده حكومتی آن ها از شمال و خاور لرستان تا اطراف همدان توسعه داشته است.
این قوم، در هزاره دوم پیش از میلاد به قصد تصرف بابل دراین شهر نفوذ كردند و بعد از شکست اول از حمورابی (حاکم بابل)، بالاخره توانستند در بابل مستقر شده و دومین سلسله شاهان آن جا را تاسیس كنند. با انقراض این سلسله نوپا (در هزاره دوم پیش از میلاد) توسط دولت مقتدرعیلام، كاسی ها به سمت زاگرس عقب نشینی کردند و خراج گزار ایلام شدند. تا قبل از تسلط اسکندر مقدونی بر این ناحیه، این قوم مانند سدی در برابر توسعه طلبی آشوری ها، در مناطق خاوری مقاومت می كردند. بعد از مدتی، قدرت این قوم كوه نشین به حدی رسید كه شاهان سلسله هخامنشی هنگامی كه از مسیر فارس به شوش یا از مسیر بابل به اكباتان می گذشتند، هدیه هایی برای ایلات كوهستانی بین راه می فرستادند تا مسیر عبور آن ها را امن نگاه دارند.
در دوره ساسانیان،‌ پشتكوه و پیشكوه را خاندان معروف هرمزان اداره می كردند. هرمزان، آخرین فرمان روای این خاندان بود که با سپاهیان مسلمان در سال ۱۶ هـ . ق به اسارت درآمد. مسلمانان پس از فتح «حلوان»، نواحی شمالی لرستان را گرفتند و چند سال بعد در سال ۲۱ هـ . ق، توانستند نهاوند و قسمت جنوبی لرستان را نیز ضمیمه محدوده حکومت خود کنند. سال بعد هنگامی که عمر مناطق تصرف شده را بین لشگریان کوفه و بصره تقسیم می کرد، لرستان ضمیمه کوفه شده و از آن پس جزو ایالت جبال (عراق عجم) به حساب می آمد و تا میانه سده چهارم هجری قمری، حكم ران این منطقه از بغداد یا كوفه تعیین می شد. درهمین قرن، حسنویه كرد این منطقه را به تصرف خود درآورد و خاندان او تا سال ۵۰۰ هـ . ق بر لرستان تسلط داشتند.

هم زمان با استیلای قوم مغول بر ایران، لرستان به دو قسمت لر بزرگ و لر كوچك تقسیم شد. هر یك از این دو قسمت از پیش از استیلای مغول تا مدت زمانی پس از انقراض ایلخانان، امرای نیمه مستقل داشتند. اتابكان لر بزرگ از كردان شام بودند كه در اواسط قرن ششم هجری از راه آذربایجان رهسپار ایران شدند و در محدوده اشتران كوه و جلگه های شمالی آن سکونت کردند. آن ها تا نیمه اول قرن نهم هجری (۵۰۰ – ۸۲۷ هـ . ق) حكومت كردند و ایذج (مال امیر) را- که خرابه های زیادی از آن باقی مانده- پایتخت خود قرار دادند.
سلسله اتابکان با کشته شدن غیاث الدین كاووس (آخرین اتابک) به دست سلطان ابراهیم منقرض شد. اما اتابكان لركوچك (۵۸۰ – ۱۰۰۶ هـ. ق) با این كه چندین امیر معتبر داشتند و حكومتشان نیز طولانی تر بود، هیچ وقت اهمیت و اعتبار لر بزرگ را پیدا نكردند. آن ها موقعیتشان را تا زمان صفویه حفظ كردند و حتی قلمرو حكومت خود را تا باختر كوه های پشتكوه توسعه دادند. در سال ۱۰۰۶ هـ . ق با كشته شدن شاهوری - آخرین فرد این سلسله - به فرمان شاه عباس اول، این سلسله نیز برافتاد و حكومت لرستان به حسین نامی محول شد. خاندان این والی تا اوایل روی كار آمدن سلسله قاجار، بر لرستان حكومت كردند و حكومت پشتكوه را نیز زمانی حكام بروجرد و زمانی حكام شوشتر به عهده داشتند. این استان هم اكنون یكی از مناطق آرام و امن جمهوری اسلامی ایران است.
● شهرهای استان:
بروجرد- دورود - دلفان - ازنا - الیگودرز - خرم آباد - سلسله - پل دختر - کوهدشت . (اطلاعات و آمار مربوط به سال ۱۳۷۵ می باشد).

منبع : شبکه جهانی جام‌جم