استان فارس

‹‹ و این سرزمین از دشمن، از خشكسالی و از دروغ بپاید و بدین سرزمین دشمن، بدسالی و دروغ نیاید›› این بخشی از یک دعای باستانی در مورد یكی از قدیمی ترین مراكز تمدن ایران (فارس) است. استان زیبای فارس که یکی از بزرگ ترین قطب های فرهنگی ایران به شمار می آید از جمله مناطق بسیار دیدنی و مشهور ایران است که بخش مهمی از تاریخ تمدن کهن و بزرگ ایران را در برگرفته است.
طبیعت جذاب و غنی استان فارس به یاری منحصر به فردترین آثار تاریخی و باستانی این منطقه آمده و جلوه های اعجاب انگیزی از زیبایی های طبیعی و تاریخی را به نمایش گذاشته و استان فارس را از هر لحاظ در ردیف ممتاز ترین مناطق ایران قرار داده است.
شهر مشهور شیراز مرکز این استان باستانی ایران بوده و نام آن تداعی کننده زیباترین و باشکوه ترین باغ های شرقی است. تاریخ تمدن و هویت فرهنگی ایران با آثاری که بقایای آن ها درشهرستان های مختلف استان فارس برجای مانده، نمایان ترمی شود. مجموعه کاخ های تخت جمشید، آرامگاه های شاهان افسانه ای ایران، آتشکده های قدیمی، قلعه ها و دژهای مستحکم، تپه های تاریخی متعدد، مسجدهایی که برخی از آن ها شاهکارهای معماری اسلامی هستند، مقبره زیبا و شکوهمند حضرت شاهچراغ (ع)، باغ های معروف و ... بر تمدن درخشان و تاریخ کهن این خطه از ایران گواهی می دهند.
زیباترین و جذاب ترین جلوه های زندگی عشایری جهان را می توان در بین ایلات قشقایی که در محدوده استان فارس زندگی می کنند؛ به وضوح مشاهده کرد. هنرمندانه ترین صنایع دستی که برخی از آن ها زینت بخش موزه های بزرگ جهان است، محصول کار هنرمندان این خطه از ایران زمین است که جاذبه های گردشگری این منطقه را چندین برابرساخته است.
استان فارس سهم عمده ای دربخش های اقتصادی كشور به ویژه كشاورزی و صنعت داشته و نه تنها قطب الكترونیک كشور بوده بلکه صنایع پتروشیمی آن نیز از اهمیت خاصی برخورداراست. این استان درتولید گندم، ذرت و انجیر مقام اول کشور را داراست و به لحاظ گردشگری نیز از پرجاذبه ترین و مشهورترین مناطق ایران در جهان به شمار می آید.
● مکان های دیدنی و تاریخی
استان زیبای فارس که یکی از بزرگ ترین قطب های فرهنگی ایران به شمار می آید از جمله مناطق بسیار دیدنی و مشهور ایران است که بخش مهمی از تاریخ تمدن کهن و بزرگ ایران را در برگرفته است.
طبیعت جذاب و غنی استان فارس به همراه منحصر به فردترین آثار تاریخی و باستانی فارس را در ردیف ممتاز ترین مناطق ایران قرار داده است. دره ها و تنگه های متعدد استان فارس، گردشگاه های طبیعی بسیار زیبایی را فراهم نموده اند که همواره پذیرای بازدید کنندگان و دوست داران طبیعت می باشند. تنگ بوان که از طبیعت زیبایی برخوردار است و تنگ خرقه(فیروزآباد) که دره ای سرسبز و خرم است و پوشش جنگلی زیبا، چشمه سارهای فراوان و باغ های پربار دارد، گردش گاه میان جنگل كه مانند توده ‌ای انبوه در دامنه كوه میان جنگل و در دو سوی جاده خود نمایی می ‌كند، و ... برخی از این تنگه ها و گردشگاه ها هستند.
مراتع و گل زارهای حاشیه دریاچه های منطقه همراه با ماهی های آزاد و پرندگان وحشی چشم اندازهای زیبایی از این دریاچه ها در بهار و پاییز به وجود می آورند که بسیار جذاب و دیدنی هستند. رودخانه ها و آبشارهای جذاب و منحصر به فردی مانند آبشار مارگون سبب شده اند که این استان توانمندی های قابل توجهی را در زمینه جاذبه های طبیعی داشته باشد و همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی خود، پذیرای طبیعت دوستان نیز باشد.
استان زیبای فارس در بر گیرنده کهن ترین آثار فرهنگی ایران است و شهرت جهانی این استان بی سبب نیست. مجموعه کاخ های تخت جمشید، کاخ ها و آرامگاه های شاهان اساتیری ایران، آتشکده های قدیمی، قلعه ها و دژهای مستحکم، تپه های تاریخی، مسجد هایی که برخی از آن ها شاهکارهای معماری اسلامی هستند، باغ های تاریخی بسیاری که به واسطه معماری ارزشمند خود شهرت جهانی دارند و ... بخشی از آثار دیدنی و تاریخی استان فارس هستند که هر ایرانی و غیر ایرانی دوست دار فرهنگ و تمدن را به شدت تحت تاثیرقرار می دهد.
● صنایع و معادن
صنایع استان فارس در دو دسته کارخانه ای و دستی قابل بررسی و مطالعه است. صنایع دستی استان به علت زیبایی، جذابیت و مرغوبیت، جایگاه ویژه ای را در بازارهای داخلی و جهانی به خود اختصاص داده و فرش، گبه و خاتم آن از معروفیت خاصی برخوردار است. در بخش صنایع ماشینی؛ استان فارس ازمقام ارزشمندی دركشوربرخورداراست.
صنایع ماشینی استان را بیش تر؛ صنایع الكترونیكی، شیمیایی، ریسنده ‎گی، بافنده ‎گی و صنایع غذایی تشكیل داده است. بیش ترین سهم صنایع الكترونیكی به كارخانه های مخابراتی ایران (كما) تعلق دارد كه از سال ۱۳۴۸ در این استان شروع به تولید كرده است. كارخانه لاستیک سازی دنا (بریجستون) یكی از چهار تولید كننده بزرگ لاستیک سازی ایران، دراین استان قرار دارد. در زمینه صنایع ریسنده‎گی، بافنده گی و چرم سازی، این استان با ۵۰ كارگاه بزرگ و كوچک، سهمی عمده در تولید محصولات نساجی و فرش بافی دارد.
در فارس همراه با تولید محصولات كشاورزی، صنایع غذایی نیز رشد چشم گیری یافته است. براساس اطلاعات موجود، بیش از ۲۰۰ واحد صنایع غذایی در این استان فعالیت دارند كه تولید مواد غذایی نظیر روغن، قند، شكر، ‌گوشت و … را بر عهده دارند. پالایشگاه شیراز از سال ۱۳۵۲ آغاز به كار كرده و فرآورده هایی مانند گاز مایع، بنزین معمولی، بنزین سوپر، و … را تولید می كند. در سال های اخیر صنعت پتروشیمی استان نیز توسعه قابل توجهی یافته است. استان فارس، قطب الكترونیک كشور بوده و صنایع پتروشیمی آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
● کشاورزی و دام داری
استان فارس سهمی عمده در بخش های اقتصادی كشور به ویژه كشاورزی و صنعت دارد. این استان در تولید گندم، ذرت و انجیر در كشور مقام اول را داراست.
طبق گزارش آمار نامه كشاورزی، این استان با ۱۰۲۵۰۵۹ هكتار سطح زیر كشت پس از استان های آذربایجان شرقی و خراسان، رتبه سوم را در كل كشور دارد. بر اساس همین آمار، این استان با ۵۹/۱۲ درصد تولید گندم در كشور رتبه دوم را داراست. دام داری از اركان مهم اقتصادی منطقه فارس است و وجود عشایر قشقایی که یکی از بزرگ ترین و اصیل ترین عشایر ایرانند که دام داری شغل اصلی آنان است سبب رونق دام داری در منطقه فارس شده است.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
فارس در كتیبه های هخامنشی به صورت پارسه و در نوشته های یونانی به شكل پرسیس آمده و معرب آن فارس است. یونانیان نام ایالت پرسیس را به اشتباه بر تمام ایران اطلاق می كردند. درجنوب ایران تا كرانه های خلیج فارس، سرزمینی گسترده است كه از روزگاران باستان، پارس ‌(فارس) نام داشته و از آغاز دوره اسلامی مركز آن شیراز بوده است. این سرزمین، از چند هزار سال پیش زیست گاه پر رونق اقوام بومی ایران، و به ویژه، عیلامیان بوده و از این قوم، آثار بسیاری در گوشه و كنار فارس، هم چون كورنگون ممسنی، نقش رستم، تخت جمشید، ( مرودشت) به جای مانده است.
سه هزار سال پیش از این، قومی كه خود را آریایی می خواندند، ازجنوب روسیه امروزی به فلات ایران سرازیر شدند و پس از زد و خوردهای فراوان با بومیان آن سامان، به پیروزی رسیدند و برای خود سكونت گاه هایی بر پا داشتند. بیش تر این آریاییان، چوپان و گله دار و كوچ نشین بوده زندگی قبیله ای داشتند. دین آنان، گونه ای بینش توحیدی بود. آنان به خدای یگانه و بزرگی به نام اهورامزدا ایمان داشتند و نیروهای طبیعی، مانند :‌ آب، آتش، باد، خاک و خورشید را دارای فره ایزدی پنداشته سرچشمه بدی ها و تاریكی ها را در وجود اهریمن می جستند.
این آریاییان، قبیله های بزرگی داشتند كه معروف تر از همه پارسیان، مادها، سكاها، بلخیان، سغدیان، خوارزمیان، هراتیان و پارتیان بودند. ‹‹ همه ی این قبیله ها به یک زبان بزرگ، اما، با لهجه های متفاوت سخن می گفتند و سرزمین خود را به نام ‹‹ آریا وئیج›› (ایران ویج) می خواندند. پارسیان، یكی از اقوام ایرانی بودند كه در سه هزار سال پیش به فارس آمدند و در چند مكان، از جمله در انشان (مالیان در ۴۶ كیلومتری شمال شیراز) و پاسارگاد ساكن شدند. پایتخت آنان، نخست، پاسارگاد بود كه بعدا، به همدان انتقال یافت. در اواخر سده هشتم قبل از میلاد، مادها در ایران غربی نیرو گرفتند و گرد هم جمع شده، با آشوریان تاراج گر به زد و خورد پرداختند و صد سال بعد آنان را از پای درآورده حكومتی بزرگ بر پا داشتند كه ۱۲۰ سال پایدار ماند، و سرانجام، فرمان روایی آنان توسط كوروش بزرگ فرو پاشید.
كوروش بزرگ فرزند كمبوجیه (پادشاه پارسیان) و شاه دختی مادی بود و با كارهای درخشانش بزرگ ترین امپراتوری جهان آن روزگار را پدید آورد. ویژه گی های نخستین فرمان روای فارس چنان است كه مورخان او را پادشاهی دانا، مدیر و مدبر و مفسران بزرگ قرآن چون علامه طباطبایی او را ذوالقرنین (که قرآن از او به نیکی یاد می کند) می دانند.
كوروش پس از نزدیک به ۳۰ سال فرمان روایی در جنگ با كوچ نشینان ماساگتی ـ ازاقوام سكایی آسیای میانه ـ كشته شد و پسرش كمبوجیه جای او را گرفت و به مصر لشكر كشید و آن سامان را به فرمان خود آورد ولی با شورش مغان رو به رو شد و پیش از گرفتن کین خویش در مصر در گذشت.
آن گاه داریوش بر تخت امپراتوری هخامنشی نشست و ۳۶ سال بر ایران فرمان راند. هخامنشیان نزدیک به ۲۱۸ سال بر این سرزمین حكومت كردند تا این كه اسكندر بر ایران تاخت و شاهنشاهی هخامنشی را برانداخت اما دولتش هفت سال بیش نپایید و آرزوهایش بر باد رفت و او هرگز نتوانست حکومت این سرزمین متمدن و بزرگ را بیش از این در اختیار داشته باشد.
اگرچه حاكمان پارس به سلطه سلاطین اشكانی در روزگار قدرت آنان گردن نهادند، اما، پارس هرگز جزو امپراتوری اشكانی نشد. شاهان پارس قدرت خود را بر سواحل كارمانیا و سواحل عربستان بسط دادند.از روایات مربوط به اردشیر اول ساسانی چنین برمی آید كه در زمان او، پارس به ممالک كوچكی تقسیم شده بود. از سكه های كشف شده آن دوران می توان دریافت كه در آن زمان، تمدن یونانی، به كلی از پارس رخت بر بسته بود و سنت های تاریخی و اساطیری كهن و دین زردشتی استیلای كامل داشته است. بر اساس شواهد، در آن زمان پارس تنها سرزمینی بود كه در آن جا دین زردشتی حقیقی و نوشته های مقدس آن محفوظ مانده بود.
به همین دلیل، تجدید حیات آیین زردشتی، با قیام اردشیر اول و كشور گشایی های او از پارس آغاز شد. اردشیر اول دودمان ساسانیان را بنیاد گذاشت و دین زردشتی را در سراسر كشور ایران مستقر كرد. استخر كه پایتخت پارس بود، در دوره ی ساسانی شهری بزرگ و آباد بود. پس از بنیان گذاری امپراتوری ساسانی، پایتخت امپراتوری به تیسفون منتقل شد. پس از ظهور اسلام و فروپاشی امپراتوری ساسانی به دلیل ظلم و فساد پادشاهان , مردم ایران از جمله مردم فارس به تدریج مسلمان شدند .
حاکمان مسلمان تقسیم ایالت فارس را به پنج ولایت كه هر یک را یک كوره می گفتند، از ساسانیان به ارث بردند و این تقسیم بندی، تا حمله مغولان باقی ماند. پنج كوره فارس عبارت بودند از: كوره اردشیر خوره كه مركز آن شیراز بود. كوره شاپور خوره كه مركز آن شهر شاپور بود. كوره قباد خوره یا ارجان كه مركز آن ارجان بود. كوره استخركه مركز آن پرس پولیس بود. و كوره داراب گرد (دارابجرد) كه مركز آن شهری به همین نام بود.
در زمان ضعف قدرت خلافت در قرن سوم هجری قمری، فارس به تصرف یعقوب لیث موسس سلسله ی صفاریان درآمد. وی شیراز را تصرف كرد و برادرش عمرولیث، مسجد بزرگی در این شهر ساخت كه هنوز پا بر جاست. پس از آن، فارس به تصرف آل بویه درآمد. عضدالدوله ی دیلمی بر بیش تر ایران و قسمتی از بین النهرین مسلط شد.
از كارهای برجسته ی او ساختن بند امیر بر رود كر بود. پس از آل بویه، سلجوقیان بر فارس مسلط شدند. در زمان ضعف سلاجقه، سنقر ابن مودود، دودمان اتابكان فارس را تاسیس كرد و این دودمان، در ۵۴۳ هجری قمری بر سرزمین فارس فرمان روایی یافت و آخرین فرمان روای آن، آبش خاتون، پس از یك سال سلطنت در ۶۶۷ هجری قمری به همسری منكو تیمور، یكی از پسران هلاكوخان مغول، درآمد و از آن پس، سلطنت وی نامی بیش نبود و چندی نگذشت كه فارس به دست امرای مغول افتاد.
در ۷۵۴ هجری قمری، امیر مبارزالدین محمد، پادشاه سلسله ی آل مظفر، فارس را تصرف كرد. شاهان این دودمان تا سال ۷۹۵ هجری قمری، كه امیر تیمور خاندان آل مظفر را برانداخت بر فارس فرمان روایی داشتند. در سال ۹۰۹ هجری قمری، فارس تحت استیلای شاه اسماعیل صفوی درآمد. در زمان او و جانشینانش، فارس و مركز آن شیراز، آبادی و رونق یافت. در این دوران، الله وردی خان و پسرش امام قلی خان فرمان روایان كاردان و با تدبیر فارس درزیبا ساختن و آبادانی شهر شیراز كوشیدند.
در جنگ میان نادر شاه و افاغنه تحت فرمان اشرف افغان، فارس رنج و ویرانی فراوانی دید. این جنگ با شكست افاغنه در ۱۱۴۲ هجری قمری پایان یافت. پس از مرگ نادر، بار دیگر فارس دست خوش پریشانی شد اما، با برآمدن كریم خان زند صلح و آبادی به این ناحیه بازگشت. از كاردانی و تدبیر و دوراندیشی كریم خان، آثار ارزشمندی، به ویژه در شهر شیراز به جای مانده است. پس از مرگ كریم خان (۱۱۹۳ هـ. ق)، بر سر جانشینی او میان بازماندگانش اختلاف بسیاری پدید آمد و سرانجام، لطف علی خان زند به فرمان روایی رسید.
پس از آن، فارس در جنگ های لطف علی خان زند و آقا محمد خان آسیب فراوان دید. پس از دودمان زندیه، قاجاریه حاكم شد. پس از وفات فتح علی شاه (۱۱۲۵ هـ. ق) پسرش حسین علی میرزا فرمان فرما كه در فارس بود به دعوی سلطنت برخاست، اما كاری از پیش نبرد.
پس از قاجار، ‌اگر چه فارس نقش ارتباطی مهم خود را از دست داد، ولی، به علت داشتن آثار گران سنگ سیاسی و تاریخی و آرامگاه های دانشمندان، شاعران و عرفای بزرگی هم چون سعدی، حافظ، ابوعبداله خفیف، ملاصدرا، خواجو، شیخ روزبهان و بواسحاق كازرونی، سیبویه و … هم چنان به عنوان یكی از پرآوازه ترین استان های ایران با معروفیتی جهانی در گستره ی فرهنگ و ادب و عرفان جایگاه خود را حفظ كرد
● مشخصات جغرافیایی
استان فارس ۶/۷ درصد مساحت کل جمهوری اسلامی ایران را به خود اختصاص داده است. استان فارس در جنوب منطقه مركزی ایران بین مدارهای ۲۷ درجه و دو دقیقه و ۳۱ درجه و ۴۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۴۲ دقیقه و ۵۵ درجه و ۳۶ دقیقه طول خاوری از نیمروز گرینویچ قرارگرفته است. این استان از شمال با استان اصفهان و یزد، از باختر با استان های كهگیلویه و بویر احمد و بوشهر، از جنوب با استان هرمزگان و از خاور با استان كرمان همسایه است. استان پهناور فارس، منطقه ای چهار فصل بوده و از نظر آب و هوایی می توان سه منطقه ی سردسیر، معتدل و گرمسیر را دراین منطقه مشاهده كرد.
متوسط دما در سردترین ماه سال بین ۷- تا ۲- درجه ی سانتی گراد و در گرم ترین ماه سال بین ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتی گراد در نوسان است. جهت عمومی كوه های این استان شمال خاوری – جنوب باختری است و هر چه از طرف شمال به جنوب پیش می رویم از ارتفاع كوهستان به طور عمومی كاسته می شود. محدوده استان فارس به دلیل تنوع اقلیمی و ساختارهای جغرافیایی طبیعی فضاهای خاص و منحصر به فردی را دارا است و از انواع دریاچه های طبیعی، رودخانه های دایمی و فصلی، چشمه های آب گرم و آب سرد برخوردار است. بر اساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیت استان فارس ۳۷۵۹۹۵۴ نفر برآورد شده است.
● شهرهای استان:
زرین دشت - بوانات - داراب - شیراز - آباده - ارسنجان - استهبان - اقلید- جهرم - خرم بید - سپیدان - قیروکارزین - لارستان - لامرد - نیریز - مرودشت - مهر - ممسنی - کازرون - فسا - فیروز آباد . (اطلاعات و آمارمربوط به سرشماری سال ۱۳۷۵ می باشد).

منبع : شبکه جهانی جام‌جم