استان سمنان

استان سمنان در دامنه های جنوبی رشته كوه های البرز و در مرز میانی البرز و دشت زیبای كویر واقع شده و به همین سبب مجموعه ای از زیبایی ها و مناظر بدیع از جاذبه های كویری و كوهستانی را همراه با اقلیم های متفاوت و مناظر زیبای طبیعی به وجود آورده است. استان سمنان در دوران باستان، بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود.
این منطقه به خاطر موقعیت جغرافیایی، اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی ومحدودیت های آب وخاك، از موقعیت كشاورزی مطلوبی برخوردار نیست ولی از مراكز قابل توجه صنایع دستی و از قطب های صنعتی كشوربه شمار می رود. این استان یكی از استان های مهم ایران است كه به سبب ویژگی های خاص موقعیتی و تاریخی خود؛ مجموعه ای از زیبایی ها و مناظر بدیع طبیعی چون جاذبه های كویری و كوهستانی را همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی در خود گمجانده است.
● مکان های دیدنی و تاریخی
استان سمنان یكی از استان های مهم ایران است كه به سبب ویژگی های خاص موقعیتی و تاریخی خود؛ مجموعه ای از زیبایی ها و مناظر بدیع طبیعی چون جاذبه های كویری و كوهستانی را همراه با جاذبه های منحصر به فرد تاریخی چون كاروان سراهای تاریخی, قلعه های قدیمی, آب انبارها و قنات هایی با معماری منحصر به فرد؛ مسجد های تاریخی؛ بقعه ها و آرامگاهای مشاهیر و... در یك جا به نمایش گذاشته است و مخاطبان و بازدید كنندگان از این استان را با رضایت مندی از بازدید كم نظیر خود بدرقه می كند.
● صنایع و معادن
استان سمنان از مراكز قابل توجه صنایع دستی و از قطب های صنعتی كشوربه شمار می رود. دراین استان انواع صنایع دستی نظیر قالی بافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیك و سفال سازی و … وجود دارد كه هر یك از آن ها سوغاتی ارزشمندی برای میهمانان استان به شمار می آیند.
بر اساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی درحال تولید، واحد های قابل توجه دیگری نیز در دست ساختمان است كه از این تعداد بیش ترین واحد در شهرستان سمنان (۵۶%) و كم ترین واحد در شهرستان دامغان (۱۳%) مستقر هستند.
نظر به وضعیت زمین شناسی منطقه, این استان از نظر تنوع مواد معدنی نیز یكی از مناطق غنی كشور به شمار می آید. معادن فعال استان را زغال سنگ، كرومیت، گچ، نمك، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاك های صنعتی، مس، سرب، روی، بوكسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و...تشكیل می دهند.
● کشاورزی و دام داری
استان سمنان به خاطر موقعیت جغرافیایی، اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی ومحدودیت های آب وخاك، از موقعیت كشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. تنها دو درصد از كل مساحت استان زیر كشت آبی و دیم است. عمده ترین محصولات این استان را گندم، ‌جو، سیب زمینی، ‌پنبه ( وش ) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند تشكیل می دهند.
از لحاظ دام داری این منطقه به علت دارا بودن مراتع از وضعیت نسبتا” خوبی برخورداراست. استان سمنان با ۵/۵ میلیون هكتار مرتع و ۵/۲ میلیون واحد دامی یكی از قطب های دام پروری كشور به شمار می آید.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
درباره وجه تسمیه نام سمنان كه به این منطقه اطلاق می شود, عقاید و نظریات متفاوتی رایج ومعمول است که به برخی از آن ها اشاره می شود:
▪ در گذشته های دور در محل آتشكده بزرگ هریس در كومش (سمنان) شهری عظیم با بت خانه ای بزرگ با ساختمانی رفیع و با شكوه وجود داشته است. به همین علت احتمال می رود كه مردم این سرزمین قبل از ظهور زرتشت، دارای مذهب «سمتی» یا «سمینه» بوده اند و بت خانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلی واقع بوده است.
▪ برخی دیگر بر این باورند كه سمنان در اصل «سكنان» منسوب به طوایف سكه ها می باشد و الف و نون آن نشانه نسبت و مكان است كه در واژه های گیلان و غیره مشاهده می شود.
▪ عده ای دیگر از اهالی سمنان عقیده دارند كه نام قدیم سمنان (سیم لام) بوده كه بنای آن به دست دو نفر از فرزندان نوح پیغمبر به نام های (سیم النبی) و (لام النبی) انجام گرفته كه مقبره آنان در كوه های شمال خاوری سمنان در محلی موسوم به پیغمبران واقع است. بر این اساس كلمه (سیم لام) در اثر كثرت استعمال به مرور زمان به سمنان تبدیل شده است.
▪ برخی نیز افسانه بنای اولیه را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به دستور تهمورث دیوبند نسبت داده اند. در آن زمان شهر را به سمینا نام گذاری نموده اند كه به مررو زمان به سمنان تغییر یافته است.
▪ روایت دیگر حاكی از این است كه نام قدیم سمنان در زبان محلی «سه مه نان» بوده و منظور ساكنان آن این بوده است كه محصولات كشاورزی این منطقه نان و آذوقه اهالی را بیش از سه ماه تأمین نمی كند. بعدها به مرور زمان «سه مه نان» به سمنان تغییر یافته است. به هر حال آن چنان که از منابع و كتب تاریخی استنباط می شود سمنان یكی از مناطق كهن و قدیمی ایران است كه در درازای تاریخ فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است.
استان سمنان در دوران باستان، بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن ( ورنه ) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود. برخی از دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می دانند، ولی قدر مسلم این كه ورن یا ورنه متشكل از صفحات جنوبی البرز، شمال سمنان، دامغان، خوار، دماوند، ‌فیروزكوه، شهمیرزاد، لاسگرد، ده نمك و آهوان، قوشه، ‌ویمه و نقاط كوهستانی مازندران بوده است. این منطقه در تمام دوره حكومت مادها و هخامنشیان، كومیسنه یا كومیشان ( قومس بعد از اسلام ) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به شمار می رفت. در این دوره سمنان, شهر سرحدی ایالات پارت های پارت و ماد به شمار می رفت. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جزو پارت ها به حساب می آورند. این ایالت كه در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود كه در ایالت ورن وجود داشتند. حد غربی این ایالت، خوار ( گرمسار فعلی )، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن، كوهستان های جنوبی طبرستان بود.
سلوكیان بزرگ ترین عامل یونانی كردن مشرق بودند و به همین جهت، برای ادامه فرمان روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند و برای این كار تقریبا شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا كردند. یكی از این شهرها آپاما یا لاسگرد فعلی است كه در ۳۴ كیلومتری سمنان واقع شده و دیگری شهر هكتا پلیس ( صد دورازه ) است كه عده ای آن را دامغان می دانند. اشكانیان ایالات ایران را به هیجده بخش وسیع تقسیم كردند كه یكی از ایالت های مهم آن كمیسن قومیس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان كنونی بود.
سمنان در دوره های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس ( كومش ) به شمار می آمد. سمنان طی تاریخ دو هزار ساله خود شاهد فراز و نشیب ها، جنگ ها، شكست ها و پیروزی های بی شمار بوده است. در دوره های بعدی نیز منطقه سمنان مورد توجه خاص حكومت های مركزی قرار گرفت و منازعه ها ومناقشه های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
دردوران حكومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را در برگرفت و نهضت های بی شماری به وقوع پیوست كه از مهم ترین آن ها قیام سنباد زردتشتی بود. در اندك زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی شمال قومس یعنی سنگسر (مهدی شهر)، شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع شدند و قومس و ری را به تصرف در آوردند، ولی در ساوه شكست خوردند و سنباد به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از مدتی در دره های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید.
ایالت كومش (قومس) از كانون های مهم اسماعیلیان در قرن های ششم و هفتم هجری بود. به طوری كه در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود كه هر مجموعه از آن ها را یك كدخدا و هر قلعه مجزای آن را یك محتشم كه به منزله فرماندار كل یا حاكم بزرگ بود، زیر نظر داشت.
سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله و كشت و كشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این كشت و كشتار، در زمان تیمور لنگ نیز كه از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع كرد، ادامه یافت.
پس از ظهور و استقرار حكومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سركوب گردن كشان ولایت ها پرداخت. از جمله، حاكم قلعه فیروزكوه را دستگیر كرد و به این ترتیب، ولایت فیروزكوه و خوار، سمنان و سنگسر به تصرف صفویان درآمد.
كریم خان زند با عنوان وكیل الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت كرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد خان شیراز را ترك كرد و به طرف كومش و دامغان رفت و با گرد‌ آوردن عده ای از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت كومش ( سمنان، دامغان و بسطام ) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه قاجار بر اریكه سلطنت تكیه زد و از همان ابتدای سلطنت، خطه قومس را كه زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاكم سمنان برگزید. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان ها بود، لیكن در دوران حكومت پهلوی اول، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران در آمد. این منطقه هم اكنون به عنوان یكی از امن ترین وآبادترین مناطق ایران به صورت استانی درآمده است كه شهرستان ها, شهرها و روستاهای جذاب و دیدنی زیادی را در بر می گیرد.
● مشخصات جغرافیایی
استان سمنان یكی از استان های مهم ایران است كه از نظر مساحت، ششمین استان بوده و وسعت آن حدود چهار برابر استان تهران برآورد می شود. این استان بین مدارهای ۳۴ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۳۷ درجه عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۵۷ درجه و ۵۸ دقیقه طول شرقی قرار گرفته است.
استان سمنان با مركزیت شهر سمنان، از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان اصفهان، از شرق به استان خراسان جنوبی و از غرب به استان تهران محدود شده است.
شهرستان های استان سمنان عبارتند از: سمنان، شاهرود، دامغان، و گرمسار. شهرهای سمنان، مهدی شهر، شهمیرزاد، سرخه، شاهرود، بسطام، تجن، كلاته، خیج، میامی، ‌بیارجمند، دامغان، گرمسار، ایوانكی و آردان نیز شهرهای تابعه استان را تشكیل می دهند.
مطالعات زمین شناسی انجام شده نشان می دهد كه قدیمی ترین تشكیلات از سنگ های پالیوزوییك تا آبرفت های كوارترنری دراین منطقه وجود دارد. سنگ های دوران پالیوزوییك در شمال سمنان، اطراف شهمیرزاد و جنوب ارتفاعات شمال دامغان و شاهرود وجود دارند. سنگ های دوران مزوزوییك در شمال شهمیرزاد در حوالی شیخ چشمه سر و جام دیده می شود. رسوبات دوره دوران ترشیاری از سمنان تا آهوان و طبقات گچدار در شمال سمنان دیده می شوند. سنگ های دوران كواترنری نیز از كوه های شمالی تا دشت كویر دیده می شوند.
بر اساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ استان سمنان دارای ۵۰۱۴۴۶ نفرجمعیت بوده است. نژاد مردم سمنان آریایی است و به زبان فارسی با گویش سمنانی سخن می گویند.
● شهرهای استان:
دامغان - شاهرود - سمنان - گرمسار .(اطلاعات و آمار مربوط به سرشماری سال ۱۳۷۵ می باشد).

منبع : شبکه جهانی جام‌جم