استان خراسان جنوبی

● نگاهی کوتاه به استان خراسان جنوبی
طبیعت خاص استان خراسان جنوبی دشت بزرگ لوت و چشم اندازهای زیبای آن در جنوب استان خراسان جنوبی به همراه اشکال ژئومورفولوژی موجود در این استان در کنار ییلاق های کوهستان های شمال خاوری استان خراسان جنوبی از جمله مهم ترین مناطق توریستی – طبیعی خاص به شمار می روند.
استان خراسان جنوبی از مناطق تاریخی و بناهای معماری قابل توجهی برخوردار است. بیرجند، خوسف، سربیشه و نهبندان هر یک دربرگیرنده جاذبه های تاریخی و معماری با اهمیتی هستند که به لحاظ معماری و تاریخی استان خراسان جنوبی را غنی و پربار ساخته اند. از نظر تاریخی "خوسف" یكی از كهن‌ ترین و قدیمی‌ترین شهرهای جنوب خراسان به شمار می رود که وجود بافت قدیمی با آثار تاریخی ارزشمند؛ از ویژگی های شاخص این شهر محسوب می شود. این بافت كه به لحاظ موقعیت طبیعی و واقع شدن بر روی هسته مقاوم، از زمین لرزه در امان مانده یكی از سالم ترین بافت های تاریخی است.
بناهای تاریخی سربیشه به دوره پیش از اسلام می‌رسد و آثار تاریخی آن نشان دهنده ی غنای فرهنگی و سابقه تمدنی این منطقه است. آثاری از قبیل محوطه‌های باستانی، قلعه و خانه‌های قدیمی، غارها و روستاهای شگفت انگیز در این منطقه دیده می شوند. شرایط دشوار طبیعی مناطق كویری و بیابانی ایران باعث شده تا مردم كویر نشین از ابتكار و خلاقیت خود استفاده كرده و با بیش ترین بهره‌گیری از عوامل و شرایط طبیعی آن را در اختیار خود در آورند.
آسبادهای نهبندان از جمله این خلاقیت ها هستند كه در این منطقه دیده می شوند. منطقه نهبندان به دلیل گسترش دامنه ی بادهای ۱۲۰ روزه سیستان تا این منطقه؛ امتیاز ویژه‌ای دارد و به همین سبب آسبادهایی در این منطقه دیده می شوند که برخی از آن ها قدیمی هستند. قلعه بزرگ نهبندان كه از خشت و چینه ساخته شده، در داخل شهر نهبندان قرار گرفته و سابقه ی آن به دوران اشکانیان و ساسانیان می رسد.
بیرجند نیز از تاریخی ترین و مهم ترین مناطق استان خراسان جنوبی به شمار می آید. این منطقه دربرگیرنده شاخص ترین بناهای معماری، باغ های قدیمی و حمام های تاریخی است که قدمت بیش تر آن ها به دوره قاجاریه و زندیه بازمی گردد. از شاخص ترین بناهای تاریخی بیرجند؛ ارگ کلاه فرنگی در حاشیه خیابان شهید مطهری را می توان نام برد که در شش طبقه و به سبک زیگورات ساخته شده است.
در این ارگ؛ شاهد لایه های متعدد تمدنی بر روی هم هستیم و این ویژگی؛ برای علاقه مندان تاریخ و باستان شناسی بسیار اهمیت دارد. یكی دیگر از مهم ترین جاذبه‌های شهر تاریخی بیرجند؛ محور فرهنگی تاریخی چهار درخت است كه از مدرسه شوكتیه آغاز و به مسجد جامع عاشورا ختم می‌شود و تنها در حاشیه همین كوچه بیش از بیست اثر تاریخی ثبت شده‌ در فهرست آثار تاریخی قرار دارد که هر یک دارای ویژگی های خاص معماری است. این محور چندین مدرسه،خانه، حسینیه، مسجد و آب انبار را در خود جای داده ‌است.
مسجد چهار درخت؛ در محل میدان چهار درخت (قدیمی ترین میدان بیرجند) و در مجاورت مسجد عاشورا قرار دارد. مجموعه ی باغ و عمارات اکبریه بیرجند نیز شامل: باغ، عمارت، سردرب ورودی، اصطبل، حمام، خمخانه، تالار تشریفات، استخر و... است.
مهم ترین بخش این بنا؛ کوشک آن است که در سه طبقه و به صورت هشت ضلعی ساخته شده است. نمای خارجی این بخش دارای تزیینات آجرکاری با زره های هندسی شبیه بناهای دوره زندیه شیراز است. بخش مرکزی این بنا که از لحاظ معماری جالب ترین بخش مجموعه است در دو طبقه ساخته شده و اکنون به موزه باستان شناسی و مردم شناسی تبدیل شده است.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
بر اساس نظر محققین؛ واژه خراسان بازمانده گونه کهن واژه «خاور» و متشکل از دو جزء «خور» به معنای خورشید و «آسان» به معنی آمدن است. یعنی جایی که خورشید از آن برمی آید و چون این منطقه در خاورایران قرار گرفته, این وجه تسمیه به نظر درست می آید.
درباره تاریخ این خطه از ایران زمین بایستی گفت: به طور كلی خراسان جزء ساتراپی پهناور پرثوه بوده است.این ایالت پهناور دردوره باستانی قرارگاه و کشور نیرومند اشکانیان شد و درآغاز تاریخ ایران باستان، مادها را به سوی خود کشانید. تاریخ شهرستان های مختلف این استان؛ در بخش های مربوطه به طور كامل آورده شده است.
● شهرهای استان:
بیرجند - سربیشه - نهبندان . (اطلاعات و آمار مربوط به سال ۱۳۷۵ می باشد).

منبع : شبکه جهانی جام‌جم