شهرکرد - استان چهارمحال و بختیاری

دشت وسیعی كه شهركرد در آن قرار گرفته، از روزگاران بسیار كهن قابل سكونت بوده و
با توجه به تپه های متعدد اطراف شهر و پیدا شدن سكه های مربوط به دوران اشكانی و ساسانی از سابقه دیرینه ای بر خوردار است.
شهركرد در جلگه ای مسطح و در میان رشته كوه هایی كه از شمال باختری ایران به سوی جنوب خاوری كشیده شده و در هر محلی به نامی نامیده می شود؛ واقع شده است. درمناطق اطراف شهرستان شهرکرد صنایع دستی رواج زیادی دارد که از آن جمله می توان به گلیم بافی، جاجیم بافی، خورجین بافی، حریربافی، کرباس بافی و بافت انواع قالی اشاره کرد. هم چنین گیوه دوزی، نمد مالی، کلاه مالی، تخت کشی، منبت کاری، خاتم کاری، قفل سازی، صنایع فلزی ودستی مانند اسلحه سازی از دیگر صنایع دستی این شهرستان است.
روستاها و شهرهای اطراف شهرکرد سهم قابل ملاحظه ای درتولیدات صنایع دستی منطقه ایفا می نمایند. صنعت در روستای چالشتر شهرت جهانی دارد و استادان زیادی در رشته‌های مختلف مشغول به كار بوده و هستند قالی ‌بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، حریر بافی، صنایع فلزی و دستی مانند اسلحه سازی و خاتم كاری، منبت كاری، مشبک بری وجود داشته ولی امروزه فقط كار قالی بافی و یک سری ابزار و ادوات مربوط به قالی و قفل سازی انجام می شود. مشهورترین قفل های چالشتر از نظر دوام و استقامت شهرت جهانی دارد. نمونه ای از این قفل ها که به قفل حاج عبدالله مشهور است، به خانه کعبه است.
صنعت قالی بافی در روستای چالشتر مربوط به قرن نهم هجری است كه این قدمت طولانی سبب به وجود آمدن‌بیش از ۶۰ نوع نقشه توسط هنرمندان و اساتید متعدد و ایجاد طرح ها و نقشه‌های مختلف از جمله نقشه‌های خشتی، لچک، ترنج، گل مینا، سرو و كاج، بی بی باف، گل افشان و قالبی در طرح های مختلف سماوری، قاب كوزه و غیره شده است.
این بافته ها كه در اندازه‌های ۳×۲ ، ۴×۳ ، ۶×۴ و ۲ × ۵/۱ بافته می ‌شود شهرت جهانی دارد و در بیش تر كشورهای اروپایی به معرض نمایش گذاشته می ‌شوند. كلیه رنگ‌آمیزی اصالت خاصی داشته و ثبات رنگ توسط اساتید هنر رنگ آمیزی انجام می ‌شود كه در نوع خود منحصر به فرد و كم نظیر است.
در شهر فرخ شهرنیز یک نوع قالی‌ مرغوب و نقش مخصوص بافته می ‌شود كه به « بی بی باف » معروف است زیرا در قدیم زن های خوانین را بی بی می ‌گفتند و طبق نقش و رنگ و آب مخصوص و دقت كافی بافته می شود، مشهور به بی بی بافی شد كه از آن زمان تاكنون به همان نام است.
درشهر بن قالی بافی بسیاراهمیت دارد و بیش تر زنان این ناحیه به این هنر مشغولند. قالی ‌های شهر سامان بیش تراز طرح و نقشه و اسلوب بافت قالی‌های نجف آباد پیروی می ‌كنند. دراین شهر قالی بافی به عنوان یكی از مهم ‌ترین راه‌های كسب درآمد جنبی مطرح است.
در روستای اشکفت، قالی‌هایی كه بافته می ‌شود دارای دو نوع طرح «خشتی» و «سرو و كاج» است كه نقشه‌های آن از روی نقشه‌های قالی چالشتر اقتباس گردیده است و معروف به قالیچه «چهار چله» است.
از موادی كه برای رنگ كردن خامه قالی استفاده می ‌شود می ‌توان به روناس برای رنگ قرمز، پوست گردو برای رنگ قهوه‌ای، زاج برای رنگ سفید، ادرار گاو برای رنگ زرد و پوست انار، برگ مو و نیل برای سایر رنگ ها استفاده می ‌كنند اشاره نمود. در روستای حیدری قالی بافی از جمله رایج ترین صنایع دستی است، که می ‌توان گفت همگی زنان این روستا در خانه به بافتن قالی و قالیچه مشغولند.
نقشه‌های گل مینا، خشت، ترنج و قالب سماوری از طرفداران بیش ‌تری برخوردارند. در روستای هفشجان قالی بافی، گیوه دوزی، نمد مالی، كلاه مالی و تخت كشی رواج دارد. قالی بافی این روستا به لحاظ نقش و بافت و مواد رنگ ثابت توانسته در بازارهای داخلی و خارجی محبوبیت كسب كند. نوع خاصی قالی از جنس ابریشم در روستای گرم دره تهیه می شود که نخ و حتی تار و پود مورد استفاده در آن همه ابریشمی و بسیار ظریف می باشند. قالی ‌های نایینی با نقشه‌هایی جداگانه كه به صورت دو خفت بافته می ‌شوند نوع دیگری از قالی های گرم دره بوده و رواج بیش تری دارند.
● مکان های دیدنی و تاریخی
امام زاده حلیمه و حكیمه خاتون، امام زاده بابا پیر احمد، امام زاده شیح شبان (سیدبهاء الدین محمد)، امام‌زاده حمزه علی، قلعه دزك، مدرسه علمیه امامیه، مسجد خان شهر كرد، مسجد جامع فرخ شهر، مسجد جامع كیان، مسجد جامع چالشتر و مسجد جامع شهرك از جمله دیدنی های شهرستان شهر كرد به شمار می روند.
● صنایع و معادن
با توجه به غلبه معیشت روستایی و عشایری، جریان توسعه صنعت از رونق چندانی برخوردار نیست. مهم ترین صنایع شهر کرد عبارتند از : كارخانه قند، كارخانه ریسندگی، و صنایع شیر و لبنیات
● کشاورزی و دام داری
با توجه به میزان نزولات جوی و جاری شدن رودخانه های پر آب، كشاورزی یكی از مهم ترین اركان اقتصادی به ویژه در خاور استان چهارمحال و بختیاری محسوب می شود. ازمیان محصولات سالانه استان، غلات از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. به طوری كه ۴/۷۰ درصد از كل سطح زیر كشت محصولات سالانه، به غلات اختصاص داده شده است. بعد از غلات، ‌نباتات علوفه ای با ۳/۲۱ درصد، بیش ترین میزان سطح زیركشت محصولات سالانه را به خود اختصاص داده اند. هم چنین علاوه بر رمه های كوچنده، پرورش انواع دام ‌رایج ترین فعالیت عشایر و مردم روستاهای استان چهارمحال و بختیاری است.
● مشخصات جغرافیایی
شهركرد در جلگه ای مسطح و در میان رشته كوه هایی كه از شمال باختری ایران به سوی جنوب خاوری كشیده شده و در هر محلی به نامی نامیده می شود واقع شده است. رشته كوه های شمال باختری و جنوب دنباله همان سلسله جبال زاگرس است كه از كردستان و لرستان امتداد یافته و به طرف خوزستان ادامه دارد.
كوه های شمالی این شهر كم ارتفاع و كوه های جنوبی كه از سلسله كوه های زردكوه منشعب می شود مرتفع تر است. ارتفاع متوسط این كوه ها بین ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ متر بوده و به مناسبت همین موقعیت از نقطه نظر آب و خاك استعداد تربیت احشام و امر كشاورزی را در برداشته است. آب و هوای شهرکرد كوهستانی معتدل متمایل به سرد بوده و بیش ترین درجه گرما در تابستان ها به ۲۲ درجه بالای صفر و كم ترین درجه در زمستآن ها به ۷ درجه زیر صفر می رسد. هم چنین میزان بارندگی سالانه به طور متوسط ۳۸۰ میلی متر است.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
استان چهارمحال و بختیاری با توجه به پیوند دیرینه‎اش با استان لرستان در بر گیرنده یكی از كهن ترین آثار تمدن كهن ایرانی است. حفظ و به كار بستن فرهنگ كهن این خطه از جمله ویژ‎ گی های این سرزمین بوده كه تا به امروز نیز تدوام یافته است.از تاریخ كهن چهار محال بختیاری و حاكمان آن اطلاعات كاملی در دست نیست. از جمله حاكمان این منطقه می‎توان از شخصی به نام « فرامرز» كه مذهب زرتشتی داشته و در اواخر دوره ساسانی می زیسته نام برد كه بختیاری ها نیز در معتقدات خود به عهد فرامرز گبر اشاره ها دارند.
در اوایل تسلط خلفای عباسی دو برادر در سرزمین لرستان كه به دو شعبه لر كوچك ( لرستان فعلی ) و لر بزرگ ( بختیاری و كهگیلویه و بویر احمد ) تقسیم می شد، حكومت داشتند. حكومت سرزمین لر بزرگ با « بدر » بود تا این كه بعدها اتابكان فضلوئیه قریب به سیصد سال بر بختیاری حكومت كردند. در زمان یكی از اتابكان فضلوئیه ( اتابك تكله)، مغولان بر بختیاری و كوه های آن دست یافتند، اما این پیروزی دوام چندانی نداشت.
از آغاز سلسله صفوی تاریخ بختیاری ها روشن تر است. در زمان صفویه یكی از تیره‎های بختیاری موسوم به « آستریك » كه هم اكنون نیز طایفه كوچكی از بختیاری است به ریاست شخصی به نام « تاجمیر » و با فرمان شاه اسماعیل اول بر بختیاری حكومت می‎كرد. در همین زمان بختیاری ها به دو بخش « هفت لنگ » و « چهارلنگ » كه در اصل یك تقسیم بندی مالیاتی است، تفكیك شدند.
پس از دودمان تاجمیر شخصی به نام میرجهانگیرخان به حكومت بختیاری ها منصوب شد. در زمان همین شخص تونل معروف به « كاركنان » یا « شاه عباس » در نزدیكی محل تونل فعلی كوهرنگ حفر شد كه به دلایل نامعلومی عملیات حفاری آن ناتمام ماند.
پس از فوت میر جهانگیرخان برادر وی « میر خلیل خان » از ریاست طایفه آستریك خلع شد و طوایف بختیاری و تعدادی از تیره ها در حیطه اقتدار محمد تقی خان چهار لنگ باقی ماندند. طوایف هفت لنگ نیز به ریاست دو دسته خوانین « دوركی » و « بختیاروند » از طوایف عمده هفت لنگ، گردن نهادند.
از اواسط پادشاهی قاجار، حسینقلی خان ( رئیس طایفه دوركی ) با شكست قطعی خوانین بختیاروند ( بهداروند )، همه طوایف هفت لنگ را متحد ساخته و خود را « ایلخان » و برادرانش را « ایل بیگی » نامید و ریاست ایل هفت لنگ و اداره امور كل منطقه بختیاری را به عهده گرفت. ریاست این طایفه تا همین اواخر در بازماند گان این دودمان موروثی بود. بررسی های تاریخی ایران از اواخر دوره صفویه به بعد نشان می دهد كه ایل بختیاری و در رأس آن خوانین بختیاری به دلیل برخورداری از شرایط ویژه جغرافیایی قلمرو ایلی، سازمان قبیله ایی و نظام ایلی منسجم كه الزاماً اطاعت و فرمان برداری بی قید و شرط گروه های فرودست از رهبران و سركرد گان فرادست را در پی داشت، در بیش تر حوادث و وقایع تاریخی ایران حضوری موثر و فعال داشتند كه برخی از نمونه های آن به شرح زیر اشاره می شود :
▪ سواران بختیاری از زبده تفنگ چیان نادرشاه بودند كه با فتح قندهار، دروازه هند را به روی لشكریان نادر گشودند.
▪ علی مردان خان بختیاری با شكست افاغنه و بازسازی سلطنت انقراض یافته صفوی، ‌خود نیز مدعی سلطنت شد.
▪ محمد تقی خان چهار لنگ علم طغیان بر علیه حكومت قاجار برافراشت و « قلعه تل » مقر خود را در منطقه مالمیر به عنوان مركز حكومت بختیاری انتخاب كرد.
▪ در طول دوره حكومت سلسله های صفوی، ‌افشار، زندیه و قاجار عمده قشون سلاطین سلسله های مزبور از بختیاری ها تشكیل می شد، به طوری كه علی قلی خان سردار اسعد فرزند حسین قلی خان اشاره دارد همواره صد نفر از سواران بختیاری به ریاست چند تن از خان زاد گان بختیاری حفظ نظم تهران، حتی نگهبانی از دربار قاجار را بر عهده داشتند.
سران ایل بختیاری در زمان حكومت قاجاراز قرب و منزلتی فراوان برخوردار بودند و برای خود تشكیلات و مقررات خاصی داشتند. حتی بعضی مواقع خان های ایل به عنوان عامل حكومتی تلقی می شدند. بختیاری ها در طول تاریخ همواره در مناسبات سیاسی ایران نقش مهم و تاثیر گذاری را ایفا كرده اند. منطقه چهارمحال و بختیاری در سال ۱۳۵۲ به عنوان یك استان مستقل درآمد و امروزه در برگیرنده شهرستان ها, شهرها و روستاهای متعددی است.
● شهرهای استان:
بروجن - شهرکرد - اردل - لردگان - فارسان - کوهرنگ . (اطلاعات و آمار مربوط به سال ۱۳۵۷ می باشد).

منبع : شبکه جهانی جام‌جم