علل بروز فرسایش سنگدان در گله های گوشتی و تخمگذار

بسیاری از دامپزشكان مرتبأ از بروز فرسایش سنگدان، در گله های گوشتی و تخمگذار تجاری گزارش نموده اند،این نوع عوارض در بسیاری از كشورها امری طبیعی است زیرا اولاً شرایط محیطی به گونه ای است كه زمینه برای رشد قارچ ها مساعد است و ثانیاً تركیبات غذایی وارداتی، اغلب آلوده به مایكوتوسكین هاست. متأسفانه تنها در تعداد كمی از تشخیص های كلینیكی از روش های آزمایشگاهی استفاده شده است بنابراین به این عارضه توجه چندانی نمی شود مگر اینكه از نظر اقتصادی زیان بار گردد.
التهاب پیش معده نسبت به فرسودگی سنگدان شیوع كمتری دارد و اغلب همراه با بیماری مارك وابتلا به رئو ویروس ها می باشد. قابل ذكر است كه در این مقاله عنوان التهاب پیش معده، به تورم و بزرگی این اندام اشاره می كند. این حالت به طور طبیعی در گله های گوشتی بروز می كند و با التهاب، ات‍َساع و ضخیم شدن این اندام همراه است كه منجر به كاهش سرعت عبور غذا از مجرای گوارشی می گردد. همچنین احتمال پارگی، در این اندام هنگام تخلیه اندرونه در كشتارگاه بالا می برد. بدیهی است تراوش محتویات پیش معده به حفره ی بدن باعث آلودگی بدن پرنده شده، حتی ممكن است در كل لاشه ضبط گردد.
این آلودگی ها باعث می گردد كه سرعت خط در كشتارگاه ها به دلیل صرف زمان جهت شست و شو و نظافت تجهیزات در محوطه كاهش یابد، هزینه بالا برود و میزان بازده ۱۰ درصد كاهش پیدا كند.
● خصوصیات آناتومیكی و فیزیولوژیكی اندام ها:
پیش معده یا معده ی غده ای اندامی است كه اسید كلریدریك و پپسین (آنزیمی جهت شكستن پروتئین ها) ترشح می كنند و با توجه به كوچك بودن این اندام، غذا نمی تواند مدت زیادی در آن بماند بنابراین هیچ نوع گوارشی صورت نمی گیرد.
سنگدان، اندامی كاملاً عضلاتی است كه می توند فشار زیادی روی توده ی غذایی اعمال كند، این فشار منجر به خرد شدن غذا _بدون ترشح هیچ گونه آنزیمی _ می گردد. چین و چروك سطح سنگدان دارای لایه سختی از جنس كراتین است كه باعث شكستن فیزیكی غذا می شود، این لایه مانند سدی از لایه ی مخاطی سنگدان در مقابل اسید كلرید ریك و پپسین محافظت می كند.
● دلایل فرسودگی سنگدان :
▪ مایكوتوكسین ها:
توسكین های T_۲، مونواستی كسی سیرپنول (MAS) و دی استوكسی سیرپنوبل(DAS)، سه نوع مایكوتوسكین از گروه تریكوتسین می باشند كه می توانند باعث فرسودگی سنگدان، جراحات دهانی و خون ریزی در روده ی پرنده شوند. همچنین اوسپرین نیز نوعی مایكونت.كسین است كه می تواند این جراحات را تولید كند.
توكسین های T_۲ و DAS به عنوان سوزاننده ترین اعضای این خانواده شناخته شده اند و احتمالاً به این دلیل باعث فرسودگی سنگدان و سوختن سلولهای دیواره ی آن می شود. بیشترین اثر سوزانندگی در دهان پرنده (زبان، نوك و كام) است تا تا دیگر مجاری گوارشی. به دلیل وجود بزاق در دهان اتصال این مایوتوكسن ها به دیواره ی دهان آسان تر است، كه نهایتاً منجر به تجزیه یپروتوپلاسم سلولی این قسمت می شود. مكانیزم دیگری كه به نظر میرسد مایكوتوكسین ها از آن استفاده می كنند این است كه پس از جذب در روده وارد جریان خون شده و سپس به بزاق میرسند و موجب جراحات در دهان و احتمالاً در سنگدان می شود.
▪ سولفات مس
به دلیل ارزانی از این ماده در جیره ی غذایی طیور به میزان ۵۰۰ گرم در تن جهت جلوگیری از رشد عوامل قارچی شدید اشد، میزان استفاده از این ماده تا سقف ۱ كیلوگرم در تن قابل افزایش است. استفاده بیش از سقف فوق الذكر در جیره ی غذایی باعث مسمومیت و فرسودگی سنگدان در گله های گوشتی می گردد. هنگام استفاده از این ماده در جیره باید بسیار دقَت كرد تا اثر مثبت آن را تجربه كنید و از استفاده ی بیش از حد مجاز آن، اجتناب نمود.
▪ آمین های با منشأ دامی:
این مواد فرآورده های جانبی ناشی از تجزیه ی اسیدهای آمینه ای است كه در تركیبات غذایی كه منشأ دامی دارند، یافت می شود. مهمترین تركیبات این گروه شامل؛ تریپنامین، هیستامین، پوترسین، آگماتین، تیرامین، كادامین و غین آلانین است.
در بین باكتری ها؛ استرپتوكوكوس، سالمونلا، شیگلا، لاكتوباسیلوس، اشرشیاكلی و كلستریدیوم می توانند اسید آمینه ای؛ مانند هیستیدین را به هیستامین تبدیل كند. ماده ای ك به شدت باعث كاهش بازده در گله های گوشتی می گردد. هیستامین با تحریك گیرنده های مستقر در غدد پیش معده باعث افزایش ترشح اسید كلریدریك و فرسودگی سطح سنگدان می گردد. موارد متعددی از بزرگی پیش معده و پر كاری غدد آن در كشور آمریكا مشاهده شده است كه به دلیل حضور آمین ها در جیره ونهایتاً كاهش بازده ی مرغداری همراه بوده است. قابل ذكر است گزارش های دیگری نیز در مورد فرسودگی سنگدان به ثبت رسیده است كه آمین های فوق الذكر نیز در تمامی این موارد حضور داشته اند.
▪ گیزروسین در پودر ماهی:
پودر ماهی همیشه به عنوان یكی از عوامل فرسودگی سنگدان در نظر گرفته شده است. جراحاتی كه مشاهده شده است از ترك های سطحی تا ساییدگی مفرط و خونریزی و نهایتاً نابودی و فساد كامل اندام كه به آن اصطلاحاً «استخراج سیاه» می گویند، متغیر است.
زمانی كه پودر ماهی استفاده شده در جیره بطور كامل فرآیند نشده باشد، از تركیب هیستدین یا هیستامین با لیزیس در گرما، ماده ای به نام گیزروسین پدید می آید.
گیزروسین جزء آمین های با منشأ دامی نیست اما از نظر تحریك پیش معده به ترشح اسید كلریدریك نسبت به هیستامین ۱۰ بار قوی تر است. این ماده در ایجاد فرسودگی سنگدان ۳۰۰ مرتبه قوی تر از هیستامین است. با استفاده از آزمایش كروماتوگرافی مایع می توان غلظت گیزروسین موجود در پودر ماهی و كل جیره را اندازه گرفت. حداكثر مجاز این ماده در جیره ی جوجه های گوشتی برابر با ۴/۰ PPM است. البته توصیه می شود در شرایط عملی چنانچه از كیفیت پودر ماهی مورد استفاده اطمینان كافی ندارید، فقط به میزان ۲ درصد از آن در تركیب جیره استفاده كنید.
مواردی موجود است كه از تعاملات بین گیزروسین و مایكوتوكسین ها گزارش شده است.
طبق این گزارش ها اگر جبره ی غذایی شدیداً به عوامل مایكوپلاسمایی آلوده باشد، گیزروسین میتواند به سم مهلكی برای پرنده تبدیل شود.
▪ كمبود ویتامین B۶:
در جیره های آماده ی طیور، كمبود ویتامین B۶ به ندرت اتفاق می افتد اما در شرایط آزمایشگاهی مشخص شده است كه كمبود این ماده می توانند باعث فرسودگی سنگدان پرنده گردد. چنانچه در سنگدان جوجه های گوشتی كه دچار فقر ویتامین B۶ می باشند، جراحاتی مشاهده شود، خوراندن مقادیر افی B۶ تا حد زیادی باعث التیام جراحات مذكور می گردد.
▪ آدنو ویروس:
تعدادی از محققان ژاپنی اخیراً اعلام كردند بین فرسودگی سنگدان و این دسته از ویروسها رابطه ای یافته اند. مطالعه در ۱۸ كشتارگاه، بروز فرسودگی سنگدان به دلیل ویروس فوق بود. پالوژی بافتی، ایمنی شناسی شیمیایی و جداسازی مستقیم ویروس از سنگدان، وجود ویروس تأیید شد. در این تحقیق، آدنو ویروس گروه ۱ در سلول های پوششی سنگدان مشاهده شد.
● سایر عوامل:
عوامل متعدد دیگری نیز، در فرسودگی سنگدان نقش دارندكه این عوامل درشرایط مرغداری های صنعتی امروز كمرنگ شده اند. عواملی چون؛ گرسنگی پرنده، كمبود آمینو اسیدهای گوگرد و وجود تركیبات چهارتایی آمونیوم در آب آشامیدنی. سویه های بافتی و عصبی نیوكاسل نیز می توانند باعث خونریزی در سنگدان پرنده شوند.

منبع : موسسه مرغداری ایران