تنش گرمایی و کیفیت پوسته

درجه حرارت محیطی در اکثر نواحی گرمسیری دراغلب اوقات سال تقریبا بالاتر از مقدار مطلوب در اغلب برای پرورش مرغ های تخمگذار است زیانی که در نتیجه کیفیت پایین پوسته به این صنعت وارد می شود قابل توجه است راهکارهای تغذیه ای متعددی برای کمک به کاهش این مشکل در دسترس می باشند .
صنعت پرورش طیور هندوستان در محدوده وسیعی از شرایط زراعی – اقلیمی از گرم و مرطوب در ناحیه ساحلی تا هوای بسیار گرم و خشک در مرکز هند گسترده شده است بخش های زیادی از این کشور دماهای ۳۵ تا ۴۳ درجه سانتی گراد را از فوریه تا جولای شاهد می باشند درجه حرارت محیطی مطلوب برای مرغهای تخمگذار بین ۱۳ تا ۲۳ درجه سانتی گراد است تنش گرمایی مرگ و میر را افزایش داده مصرف غذا تولید و وزن تخم مرغ و کیفیت پوسته را کاهش می دهد. کاهش کیفیت پوسته تخم مرغ در اثر تنش گرمایی ، به خصوص درمرغهای تخمگذار مسن ، احتمال شکستگی پوسته و الوده شدن سایر تخم مرغهای با کیفیت را افزایش می دهد ماندگاری تخم مرغهایی که به این صورت آلوده شده اند به دلایل تغییرات میکروبی و فیزیکوشیمیایی کاهش یافته از طرف دیگر بازار پسندی آن نیز پایین می آید بررسی انجام شده در سال ۱۹۷۷ نشان داد که وقوع نرمی پوسته یا تخم مرغهای بدون پوسته و غیره بین ۴/۲ تا ۱/۱۶ درصد از کل تخم مرغهای جمع آوری شده متغیر بود وقوع نقایص پوسته و شکستگی تخم مرغها در مناطق خشک و گرمسیر به بیش از ۲۱ درصد از کل تخم مرغهای تولیدی افزایش یافت از آنجایی که درجه حرارت محیطی در کشورهای گرمسیر تقریبا همیشه در بخش عمده ای از سال بالاتر از حد مطلوب برای مرغهای تخمگذار است زیان وارده به صنعت پرورش مرغهای تخمگذار به دلیل کیفیت ضعیف پوسته چشمگیر است .
● اثرات زیانبار تنش گرمایی بر کیفیت پوسته تخم مرغ
در مدت تنش گرمایی مصرف کلسیم به طور مستقیم در نتیجه افت مصرف غذا کاهش می یابد که این مسئله باز جذب استخوانی و درنتیجه هیپر فسفاتمی را تحریک می کند این حالت مانع از تشکیل کربنات کلسیم در غده پوسته ساز مرغهای تخم گذار می شود ·
عمل طبیعی غذا خوردن مرغهای تخمگذار درهنگام صبح ، مواد غذایی تشکیل دهنده پوسته تخم مرغ را برای پرندگان غیر قابل دسترس می کند بخش عمده کلسیم از طریق دوازدهه در خلال ۳۰ دقیقه پس ازغذا خوردن جذب می شود مرحله حساس تشکیل پوسته تخم مرغ غالبا بین ۱۰ تا ۱۲ ساعت پس از تخمگذاری درهنگام شب انجام می گیرد زمانی که مصرف غذا ناچیز است و این امکان وجود دارد که قابلیت دسترسی به کلسیم خون در حساسترین دوره تشکیل پوسته سریعا کاهش پیدا کند .
با اینکه بخشی ازذرات ریز پوسته در سنگدان جای میگیرند ولی هنگامی که سایر مواد مغذی همچون ویتامین D۳ اسیدهای آمینه و فسفر در دستگاه گوارش وجود نداشته باشند جذب آنها از مجرای گوارشی به خوبی انجام نمی شود پرندگان صرفا با کلسیم استخوانی و در غیاب منبع جیره ای قادر به حفظ مناسب فرآیند آهکی شدن پوسته حتی برای یک روز نمی باشند . عیب دیگر غذا دادن در هنگام صبح اثر گرمازایی بالای آن می باشد که اغلب با زمان افزایش حرارت محیطی مصادف می شود در ضمن این اثر دردرجه حرارت محیطی بالاتر نسبت به ۲۰ درجه سانتی گراد به مدت طولانی دامه می یابد .
هیپرترمی در پرندگان موجب نفس نفس زدن و آلکالوز تنفسی می گردد دراین وضعیت غلظت CO۲ پلاسما کاهش می یابد ودراین هنگام برای باز گرداندن PH خون به مقدار طبیعی حذف خارجی یون بی کربنات ادامه می یابد آلکالوز تنفسی ضمن آنکه دفع بی کربنات را از طریق کلیه ها افزایش می دهد منجر به رقابت مستقیم بین کلیه و رحم برای جذب این یون نیز می شود که در پی آن ضخامت پوسته تخم مرغ کاهش می یابد .
به موجب تنش گرمایی ، تمرکز فعالیت کربنیک انهیدراز دررحم کاهش می یابد ودر نتیجه ذخیره پوسته تخم مرغ مختل می شود .
زیادی کلر در جیره غلظت بی کربنات خون را که نقش مهمی در آهکی شدن پوسته تخم مرغ دارد کاهش می دهد همچنین این موضوع اثرات زیانبار تنش گرمایی بر مرغهای تخمگذار را هرچه بیشتر تشدید می کند .
دراثر تنش گرمایی خون بیشتری به سوی بافت های محیطی منحرف می شود که با کاهش جریان خون دراندام های داخلی مثل اویدوکت ، همراه است و در نتیجه منجر به تضعیف کیفیت پوسته می گردد .
شکل فعال ویتامین درسنتز پروتئین متصل به کلسیم که جهت تعادل کلسیم و فسفر در مدت تشکیل پوسته ضروری است دخالت دارد توانایی مرغ های تخمگذار برای تبدیل ویتامین D۳ به شکل فعال آن در مدت تنش گرمایی کاهش می یابد .
اسید اسکوربیک برای سنتز ماتریکس آلی پوسته تخم مرغ ضروری است این ماده ضروری اثرات بیماری زایی تنش گرمایی را با کاهش غلظت کورتیکوسترون پلاسما در پرنده پایین می اورد توانایی پرندگان برای سنتز اسید اسکوربیک در خلال تنش گرمایی کاهش می یابد .
نیاز جوجه های در حال رشد به پتاسیم در حرارت های محیطی بالاتر افزایش می یابد نتایج تحقیقات افزایش نیاز به پتاسیم جیره ای از ۴/۰ درصد به ۶/۰درصد رامقارن با افزایش درجه حرارت محیطی از ۷/۲۵ به ۸/۳۷ درجه سانتی گراد را نشان می دهد .
تنش گرمایی ذخیره کردن چربی را تشدید می کند که در واقع باعث تقویت اثرات زیان بار آن می شود .
● راهکارهای تغذیه ای کاهش تنش گرمایی در مرغهای تخمگذار
شیوه مطلوب کاهش اثرات بیماری زای تنش گرمایی با نگهداری پرندگان در جایگاه هایی با محیط کنترل شده قابل انجام است پرورش مرغهای تخمگذار تجاری درمحیط کنترل شده که در کشورهای توسعه یافته اجرا می شود در کشورهای در حال توسعه عملی نیست بنابراین اتخاذ نامطلوب تنش گرمایی بر کیفیت پوسته را کاهش خواهد داد که در نتیجه آن سود ناخالص مزرعه دار افزایش می یابد .
افزایش تراکم ماده مغذی درجیره روشی رایج در تغذیه مرغهای تخمگذار در طول تابستان است که تولید و وزن تخم مرغ و نه کیفیت پوسته را بهتر می کند محتوای انرژی جیره ها با اضافه کردن چربی افزایش داده می شود در حالی که سرعت عبور غذا در مجرای گوارشی کاهش می یابد درنتیجه بهره وری از غذا بالا می رود .
مکمل چربی درجیره های طیوری که در درجه حرارت محیطی بالا قرار دارند تنش گرمایی را به حداقل رسانده واین حالت به دلیل مقادیر کمتر حرارت افزایشی ناشی از چربی می باشد . غذادهی پرندگان در هنگام غروب ذخیره یکنواختی از کلسیم مورد نیاز برای شکل گیری مناسب پوسته تخم مرغ را تامین خواهد کرد که درنتیجه آن کیفیت خوب پوسته در طول ماه های تابستان حفظ می شود .
در ماه های تابستان برای مرغهای تخمگذار مسن ، کلسیم اضافی باید به نسبت ۱ گرم به ازای هر پرنده به شکل صدف خرد شده یا سنگ اهک عرضه شود مقدار مکمل بالاتر و بیشتر از مقدار معمولی کلسیم جیره ای که برای مرغهای تخمگذار توصیه می شود می باشد .
اندازه مطلوب ذرات منابع کلسیمی بایدبه صورتی حفظ شود که کلسیم مورد نیاز در زمان تشکیل پوسته را تامین نماید حداقل اندازه منبع کلسیم برای افزایش ابقا در سنگدان در حدود ۱ میلی متر است .
میزان فسفر غیر فیتینی را باید در حد ۳/۰ درصد به نسبت ۱۰:۱ با کلسیم جیره محدود کرد .
آب آشامیدنی کربناته می تواند تنش گرمایی در طیور را کاهش دهد این آب به تعادل اسید و باز کمک نموده همچنین مصرف آب را حدود ۲۵ درصد درمدت تنش گرمایی افزایش دهد .
مکمل جیره ای بی کربنات سدیم و اسید اسکوربیک اثرات شدید محدوده دمایی بالا را بر عملکرد مرغهای تخمگذار کم می کند ۲۵۰ میلی گرم اسید اسکوربیک در کیلوگرم جیره مرغ های تخمگذار تولک رفته تولید تخم مرغ وکیفیت پوسته تخم مرغ را به واسطه افزایش جذب روده ای کلسیم یا از طریق افزایش باز جذب کلسیم استخوان به واسطه تولید بهتر می کند .
تنش گرمایی احتیاج متا بولیک برای بی کربنات ، ویتامین D۳ و پتاسیم را افزایش می دهد بنابراین مکمل جیره ای و یا آبی ازبی کربنات ها ویتامین D۳ و نمک های پتاسیم کیفیت پوسته تخم مرغ را در خلال تنش گرمایی بهتر می کند .
از آنجا که بیشتر اثرات بیماری زای تنش گرمایی به دلیل هیپرترمی هستند هر یک ازعوامل شیمی درمانی مثل اسید سالیسیلیک ، آسپرین و غیره ممکن است حرارت بدن مرغهای تخمگذار را در طول تنش گرمایی کاهش داده در نتیجه اثرات زیانبارش را تخفیف دهند اما استفاده ازاین ترکیبات در جیره های طیور به جنبه اقتصادی مکمل بستگی دارد .
خورانیدن آگونیست ها یا آنتاگونیست هایی از کاته کولامین ها مانند آسپارتات منیزیم ،سولفات روی ، دیازپام ، متیراپون یا کلونیدین سطح خونی کاته کولامین ها را طی تنش گرمایی کاهش میدهد در نتیجه کیفیت مطلوب پوسته در طول حرارت های محیطی بالا حفظ می شود .

مهندس مهدی کلائی

منبع : موسسه مرغداری ایران