تناول فرهنگ عامه

● یادداشتی بر کتاب سرمه دان نوشته پرویز تناولی
سال ها پیش در کودکی به همراه پدرم به شرقی ترین نقاط خراسان، به منتهی الیه آخرین جایی که ایران نامیده می شد می رفتم، آن سوی مرز در دوردست روس ها افغانستان را در اشغال داشتند، یک بار همان روزها یکی از تانک هایشان را با پرچمی سرخ و مهیب از نزدیک دیدم اما این سوی مرز، افغان ها در تایباد، نشتیفان، سنگان و خواف و سلامه در پناه و امنیت می زیستند. کلاشینکف در دست از هیچ کس باکی نداشتند، می آمدند و می رفتند. صدای موتور های ایژ یعنی «افغان ها دارند می آیند»، این را بارها به من گوشزد می کردند، یعنی هر وقت این صدا را شنیدی از خانه بیرون نرو.
با این حال تصویر چشمان سرمه زده و دستار سفید آنها و موهای بلند و بوی مشک که یادآور سنتی دیرینه بود هنوز از خاطرم نرفته است.تا سال ها بعد که میله ای برنزی با پرنده ای در انتهایش را از یک خنزرپنزرفروشی نزدیک مسجد جامع شیراز خریدم و به خیال خریدن مجسمه ای کوچک به دوستی هدیه دادمش.
آن رفیق بعد از کمی کلنجار رفتن با مجسمه توانست میله را از غلافش (که مخفی بود) خارج کند و تازه فهمیدم که آن مجسمه در واقع سرمه دان و میل سرمه ای زنانه بوده است. که هنوز می شد سولفور سرب (سرمه) را از ته غلافش خارج کرد و ...و حالا کتاب «سرمه دان» پرویز تناولی را از همان دوست هدیه گرفته ام.
تناولی این بار هم در تحقیق از روش میدانی خودش استفاده کرده است، با استناد به مقدمه کتاب سی سال است که با جمع آوری سرمه دان مانوس است و البته کتاب حاضر نشان می دهد که طی این سال ها چه گنجینه ای جمع آوری کرده است.
این مجموعه به نوعی ادامه کتاب طلسم هاست و هرچند در ظاهر از ۱۴ صفحه متن و ۳۴ صفحه تصویر تشکیل شده ولی نوع تقسیم بندی ها و ارائه طبقه بندی شده سرمه دان ها و میل های سرمه کاربرد کتاب را بسیار راحت تر از کتابچه هایی از این دست کرده است.تناولی در مقام یک مجسمه ساز و البته والاتر از آن در کسوت زیبایی شناس (در حوزه هنرهای بومی) میراث بصری و تئوریک ارزشمندی را به جای گذاشته است.
شاید اگر تناولی و امثالهم نبودند امروز گبه و سفره کامو و بسیاری از بافته ها، تافته ها و ساخته ها و کلی تر از آنها خاطرات قومی مان را به فراموشی سپرده بودیم. نسل تناولی نسل ادای احترام به هنر کوچه و بازار است.تناولی را با کتاب هایش و آن شاعر فلزی به خاطر خواهیم سپرد.

شهروز نظری
سرمه دان/ پرویز تناولی/ نشر بن گاه/ چاپ ۱۳۸۶

منبع : روزنامه شرق