آرت دکو؛ شیوه فرانسوی

پاریس کلاسیک، شهر تجملات زنانه، زرق و برق های دلربا و ریخت وپاش های باشکوه بود، فرانسویان درطول تاریخ نه تنها این سلیقه و طبع ظریف را در فرم های به روز هر عصر حفظ کردند، بلکه این ویژگی ملی را علاوه بر محصولات تجاری، در شکل فرهنگی سبک های هنرتزئینی- همچون آرت دکو- به خارج از مرزهای خود صادر کردند.
نام آرت دکو از نمایشگاه بین المللی هنرهای تزئینی و صنعتی مدرنExposition Intenationale des Arts Decoratifs Industriels et modernes در سال ۱۹۲۵ گرفته شد. آرت دکو به طور عمده سبکی مجلل در هنرهای دکوراتیو، مد، جواهرات، مبلمان و طراحی داخلی بود که در سال های بین دو جنگ جهانی (دهه ۱۹۳۰ - ۱۹۲۰) به وجود آمد، به اوج رسید و افول کرد و البته دوباره در آثار معماران و طراحان پست مدرن به یاد آورده شد.
آرت دکو در حقیقت اولین سبک واقعاً مدرن در طراحی داخلی بود که با استفاده از تکنولوژی و نیز مواد و مصالح جدید برای ساخت مبلمانی ساده و کارآمد در اتاق های کوچک تر خانه های طبقه متوسط می کوشید.
آرت دکو می توانست سلیقه تمامی مخاطبان و مشتریان خود را بدون از دست دادن ارزش هنری آثار راضی نگه دارد. حال و هوای کلاسیک برای مردم دلزده و خسته از جنگ در اروپا، یادآور بهشت ازدست رفته لذت ها، بی خیالی ها و ضیافت های سرخوشانه سرزمین شان در روزگار گذشته بود. در عین حال مدرنیسم، سرعت و تکنولوژی روز، در غرب ستایش می شد.
طراحان در پی یافتن راهی برای حل کردن چنین شرایط سردرگمی بودند و جنبش آرت دکو پاسخی بود که برای سوالشان یافتند.آرت دکو بدین ترتیب گفت وگویی پرشور بین کثرت گرایی کلاسیک و مینی مالیسم مدرن آن روزها بود؛ از سالن های مجلل و انباشته با مبلمان نفیس، نازبالش ها، آویزهای منگوله دار و سطوحی پوشیده با نقوش عجیب و رنگ های درخشان گرفته تا فضاهای مدرنیستی با دیوارهای ساده سفید، مبلمان مستطیل شکل و مجسمه های تجریدی. این تنوع در تمامی اجزا مشهود است.
مواد و مصالح؛ بومی، کلاسیک یا مدرن؛ هیچ چیز در آرت دکو کنار گذاشته نمی شد. مواد گرانبها و عجیب و غریبی که از مستعمرات آفریقایی و آسیایی می آمدند؛ موادی مانند آبنوس، ابریشم های خاص، عاج، صدف های مرواریدساز و حتی پوست کوسه و گورخر، در کنار اختراعات جدید مانند سنگ های مصنوعی و کفپوش های پلاستیکی استفاده می شدند.
طراحان هرگز خود را در انتخاب محدود نمی کردند. در نماسازی از فولاد، آلومینیوم، سنگ های گرانقیمت، کاشی های لعابدار و انواع دیگر پوشش متناسب با فضا استفاده می شد. در فضاهای داخلی هم چیزهای واقعاً تجملی زیاد به چشم می خورد؛ مثل پارچه ابریشمی سوزن دوزی برای پوشش دیوارها یا کاشی های لعابدار طلایی و سیاه که جلوه ای آنتیک به فضا می دادند. در مبلمان هم اختراعات دنیای مدرن و میراث روزگار کلاسیک به تناسب مصرف می شدند؛ پروفیل های گرد از فولاد ضدزنگ و چوب های گرانقیمت کنده کاری شده و لاک الکل خورده. پالت رنگ های آرت دکو نیز بسته به نوع فضا و البته سلیقه شخصی مشتری و طراح، بسیار متنوع بود. رنگ های پرمایه و درخشانی که نورپردازی های پرتلالو، درخشندگی و تاثیرات دراماتیک آنها را تشدید می کرد، در طرح های کلاسیک تر فراو ان بودند. این رنگ ها در فضاهایی که ویژگی مدرن آنها غالب بود به مایه های ملایم و ساده تبدیل می شدند.
نقوش نیز از ساده ساده تا خیلی پرپیچ وتاب- اشکال هندسی مدرن در کنار فرم های سلطنتی و مجلل قوس و پیکان و مشعل (موتیف های نوکلاسیک قرن هجدهم)، طرح های تجریدی آفریقایی، اهرام پله ای مایاها و موتیف های مصری لوتوس و سرگین غلتان- در آرت دکو هر چیزی پیدا می شد.
آرت دکو تقریباً بر تمامی اشکال روشنایی و نورپردازی اثر گذاشت. طراحان صنعتی چراغ های رومیزی، روشنایی های زمینی (انواع آباژور)، لوسترها و چراغ های دیواری را با فرم های ساده و زیبا تولید می کردند، سایه بان های رو به بالا در لامپ های زمینی روشنایی غیرمستقیم و زیبایی روی سقف ایجاد می کرد و دیوارهای شیشه ای با پرده های کرکره ای و رلی که امکان کنترل نور فضای داخل را از تاریکی محض تا روشنایی کامل طبیعت بیرون ممکن می ساختند.
بدین ترتیب، زیبایی شناسی آرت دکو بر تضاد رنگ ها، بافت ها و جنس ها بنا شده بود.به طور کلی در آرت دکو امکان تولید انبوه و صنعتی مورد توجه قرار داشت و در تولید آثار، صنعت گران به اندازه هنرمندان شرکت داشتند. بدین صورت با وجود روح پرتجمل فرانسوی اش، آرت دکو بسیار مهارشده تر و به معنی دقیق، مدرن تر از پیشینیان خود (مثل آرت نوو) بود.
هر چند این سبک نیز پس از رسیدن به تولید ماشینی، به عنوان سبکی تجملی پشتوانه های خود را از دست داد؛ با شروع جنگ جهانی دوم در اروپا از یاد رفت و همچون سلف خود، محدود به خانه ها و مجموعه های مشتریان ثروتمند و هنردوست خود شد، اما به هرحال آرت دکو توانست با نگاهی باز به شرایط زمانه و ویژگی های کلاسیک و مدرن خود یکی از گیراترین سبک های تزئینی قرن را به نمایش بگذارد.

مریم صابری

منبع : روزنامه شرق