اوصاف دوزخ از نگاه قرآن

بی گمان زمین با همه ظرفیت ها و توانمندی های ذاتی اش، از این كه بتواند همه آن چه را كه مردمان در آن از زشتی و بدی به جا می آورند، به تمام و كمال پاسخ درخوری دهد ناتوان است. بسیاری از رفتارها و كردارهای بشر آسیب هایی به انسانها و یا گروه ها و حتی ملت ها و فراتر از آن به زمین و آسمان و موجودات آن وارد می كند كه بیرون از تصور است.
درنظر بگیرید شخصی دیوانه، رهبر كشوری باشد كه از بمب هسته ای نیتروژنی و یا هیدروژنی برخوردار است و آن را در جنگی به كار می برد كه آثار زیانبار كشتار دست جمعی مردمی بی گناه و یا آثار مخرب زیست محیطی آن سال ها و نسل ها برجا می ماند، این عمل آن قدر فاجعه آمیز است كه نمی توان با كشتن و مجازات مسئول این كشتار دست جمعی آن را جبران كرد. از این رو زمین از این ظرفیت برخوردار نیست كه بتواند سرزمین مجازات اعمال و رفتار زشت و مخرب بشری باشد.
همین مسأله درباره پاداش برخی از اعمال پسندیده و خوب نیز صدق می كند. بنابراین لازم است كه جایی دیگر به عنوان سرزمین مجازات قرار داده شود. این، همان دنیایی است كه از آن به آخرت تعبیر می شود و دوزخ سرزمین مجازات بدكاران و زشت كاران است. در نوشتار حاضر وضعیت بدكاران و دوزخیان از زبان قرآن بیان شده است تا باشد از آن پند گیریم و از قرار گرفتن در آن وضعیت و موقعیت رهایی یابیم.
● آرزوی دوزخیان
قرآن هنگامی كه به وضعیت دوزخیان اشاره می كند برای آنان آرزوها و امیالی را بیان می كند كه در حقیقت توضیح و تشریح وضعیت زندگی آنان در دوزخ و فشارها و عذاب هایی است كه بر آنان وارد می شود.
از مهم ترین آرزوهایی كه قرآن برای دوزخیان بیان می كند این است كه كاش خدا را در دنیا اطاعت می كردند. هنگامی كه در آتش دوزخ این رو و آن رو و برشته و كباب می شوند این آرزو را به زبان می آورند كه ای كاش در دنیا به اطاعت خداوند می پرداختند. (احزاب آیه۶۶) و از همان راهی می رفتند كه پیامبر(ص) پیموده و از شر عذاب و آتش دوزخ رهایی یافته است. (فرقان آیه۲۷) در آن جاست كه درمی یابند راه مستقیم پیامبر و روش و سیر و سلوك آن بزرگوار می توانست آنان را از این گونه كباب شدن رهایی بخشد.
قرآن این سخن را زمانی از ایشان نقل می كند كه آنان به شدت گرفتار آتش هستند و به سختی، عذاب وعده داده شده را می چشند. چشمانشان زمانی به واقعیت باز شده كه پرده های دنیایی كنار رفته و به تعبیر قرآن چشمانشان تیز و بینا گردیده است: فبصرك الیوم حدید(معارج) این تیزی و درخشش چون آهن به این خاطر است كه آن چه شنیده بود را می چشد و با تمام وجود لمس می كند. از این رو آرزوی بازگشت به دنیا و ایمان آوری به خدا را مطرح می سازد (انعام آیه۲۷)
وقتی هدف از این آرزو تبیین می گردد به دو انگیزه اصلی برای بازگشت می توان پی برد؛ نخست آن كه ایمان به خدا آورده و به اطاعت خدا و آموزه های وحیانی پرداخته و راه پیامبران را بپیمایند و دوم آن كه از رهبرانی كه آنان را به سوی باطل و دوزخ كشانده اند بیزاری بجویند و اعلام برائت كنند. (بقره آیه۱۶۶و ۱۶۷)
بخش نخست این آرزو به شكل آرزوی بازگشت به دنیا برای انجام دادن كارهای نیك و اعمال صالح (زمر آیه۵۸و ۶۰) و پیش فرستادن كارهای نیك در دنیا برای آخرت (فجر آیه۲۳و ۲۴) خودنمایی می كند و بخش دوم آن نیز به صورت لعن و نفرین و تخاصم در قیامت جلوه می نماید.
▪ آرزوی مرگ
از دیگر آرزوهای دوزخیان این است كه ای كاش از حساب و كتاب خود آگاه نمی شدند؛ زیرا به نظر ایشان عدم آگاهی موجب می شود تا راحت تر بتوانند با مشكلات و بلایا و عذاب های دوزخی كنار بیایند. این كه بدانند جاودان در این آتش خواهند ماند و این سبب اعمال دنیوی آنان بوده است، آنان را زجر می دهد. (حاقه آیه ۲۵ تا ۳۱)
آنان همواره به خود امید می دهند كه روزی از این تنگنا رهایی یابند (غافر آیه ۱۱) و لو شده با پرداخت فدیه از آن راحت شوند (رعد آیه ۱۸) به نظر آنان رهایی از این عذاب آن چنان مهم است كه حاضرند از همه كس و كار خویش بگذرند وحتی از مال و فرزند و زن و خویشان مایه بگذارند. (معارج آیات ۱۱ تا ۱۵) هردم برای رهایی به هر چیزی تمسك می كنند و فریادخواهی و استغاثه آنان گوش فلك را كر می كند (فرقان آیه ۱۳ و ۱۴ و فاطر آیه ۳۶ و ۳۷) به سوی ماموران عذاب می روند و از آنان كمك و یاری می جویند تا دست كم آبی به ایشان برسانند. (كهف آیه ۲۹) و یا از عذابشان بكاهند.
(غافر آیه ۴۹) ولی استغاثه های آنان بی اثر بوده (كهف آیه ۲۹) و به آنان آب جوشان خورانده می شود. (همان) و وقتی در نهایت در می یابند كه نمی توانند از عذاب دوزخ رها شوند آرزوی مرگ می كنند (حاقه آیات ۲۵ تا ۳۱) ولی افسوس كه امكان مرگ نیز برای ایشان فراهم نیست و جاودان در آن به سر خواهند برد.
● شدت عذاب جهنم
این ها نشان می دهد كه عذاب دوزخ آن چنان سخت و شدید و طاقت فرساست كه دوزخیان می كوشند تا دست كم از بخشی از آن رهایی یابند و یا به جبران مافات بپردازند. درگیری و خصومت و بگومگوهایی كه قرآن درباره آنان نقل می كند این دشواری را به خوبی می نمایاند.
هرگاه آنان با یك دیگر مواجه می شوند به لعن و نفرین هم می پردازند و خواهان دو برابر شدن عذاب دیگری می گردند كه به نظر آنان موجب شده اند كه گرفتار آتش دوزخ و دیگر عذاب های آن شوند. (اعراف آیه ۳۸ و ۳۹)
آنها همچنین با رهبران خود برای اثبات بی گناهی خویش به مجادله می پردازند و آنان را به اغواگری محكوم و سرزنش می كنند. (اعراف آیه ۳۸ و ابراهیم آیه ۲۱).
مشكل آن است كه دوزخیان هم عذاب جسمی می بینند و هم عذاب روحی و روانی می شوند و از این رو بسیار در رنج و عذاب قرار می گیرند. به ویژه این كه عذاب آنان همراه با یادآوری عزت و احترامی بوده كه در دنیا داشتند. (ذاریات آیه ۱۳ و ۱۴ و دخان آیه ۴۷ و ۴۹)
با آن كه خودشان به حقانیت وعده ها اعتراف داشته و به درستی آن معتقدند (اعراف آیه ۴۴ و ملك آیه ۹ تا ۹) و به گناهانشان اقرار دارند (اعراف آیه ۵۰ و ۵۳) ولی باز دست از دروغگویی بر نمی دارند و به انكار انجام اعمال زشت در دنیا می پردازند (نحل آیه ۲۸ و ۲۹) و به دروغ می گویند كه به پرستش بتان نیز نپرداخته اند (غافر آیه ۷۰) از این رو پاها (یس آیه ۶۳ و ۶۵) و دست ها (همان) و پوست های بدن (فصلت آیه ۱۹ و ۲۱) به سخن می آیند و چشم هایشان گواهی می دهند (همان) و بر دهانشان مهر زده می شود (یس آیه ۶۳) و آنان از این بابت خشمگین می شوند.
● دگرگونی پوستهای دوزخیان
مشكلی كه دوزخیان با آن رو به رو هستند دگرگونی پوست هایشان (مدثر آیه ۲۶ تا ۲۹) و ذوب شدن آن ها (حج آیه ۱۹ و ۲۰) و روییدن پوست جدید بر روی پوست بریان شده (نساء آیه ۵۶) و كنده شدن پوست هاست (معارج آیه ۱۵ و ۱۶)
از آنان در دوزخ با آب داغ (واقعه آیه ۹۲ و ۹۳) و میوه های بدبو و تلخ (واقعه آیه ۵۱ و ۵۶) پذیرایی می كنند اما آب های دوزخی تشنگی آنان را تشدید می كند. (اعراف آیه ۵۰ و ص ۵۶ و صافات آیه ۶۲) غم و اندوه، جانشان را به درد می آورد. (هود آیه ۱۰۶) و آه و حسرت و پشیمانی دل هایشان را می فشارد. (بقره آیه ۱۶۷) و در حسرت مال و قدرت از دست رفته خود (حاقه آیه ۲۵) و گوش ندادن به سخنان حق (ملك آیه ۶) و كوتاهی كردن در حق (زمر آیه ۵۶) و تهیه نكردن توشه آخرتی خود در دنیا (فجر آیه ۲۳) زندگی می كنند. زندگی ای كه میان مرگ و زندگی است و برزخی میان آن دو می باشد. (ابراهیم آیه ۱۶ و ۱۷) یك پایشان در زندگی است و پای دیگرشان در مرگ گام بر می دارد. (طه آیه ۷۴).
با گرزهای آهنین آنان را شكنجه می كنند (حج آیه ۱۹) و به ذلت و خواری دچار می شوند. (غاشیه آیه ۱ تا ۴) و چهره هایشان به گناه زشت می شود و دندان هایشان از زیر پوست نمایان می گردد. به چهره بر روی دوزخ كشیده می شوند (فرقان آیه ۳۴ و قمر آیه ۴۷) و چهره هایشان می سوزد (كهف آیه ۲۹) و با صورت به دوزخ افكنده می شوند و همه نوع ذلت و خواری بر آنان تحمیل می گردد. (اسراء آیه ۹۷) آنان كر و كور و از همه چیز محروم و از یاری و امداد خدا دور می شوند. (قصص آیه ۳۸)
این ها بخشی از عذاب دوزخ است كه بر پایه آیات قرآن بیان شد تا تصویر و ترسیمی از عذاب دوزخ باشد و یادآوری آنها ما را از هم اكنون به فكر تدارك توشه معنوی و خیرات و مبرات برای سرای ماندگار آخرت وادار كند.

اسحاق كامرانی

منبع : روزنامه کیهان