کار کردن با حفظ سلامت

طب فیزیكی، یا توان‌بخشی یكی از تخصص‌های جدید علم پزشكی است. متخصصان طب توان‌بخشی در زمینه‌های مختلفی فعالیت دارند. متخصصان این طب با توجه به روش‌های بهبود رفتار به حفظ سلامت افراد در محیط كار كمك می‌كنند. در همین راستا گفتگویی با دكتر محمدتقی حلی‌ساز متخصص طب فیزیكی و توان‌بخشی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی بقیه‌الله (عج) انجام داده‌ایم كه پیش روی شماست.
قبل از اینكه درباره سلامت كار و عادات رفتاری بپرسیم، براساس تجارب‌تان بفرمایید كه چه تعداد از مردم دچار آسیب‌های ناشی از كار یا فعالیت‌های نادرست می‌شوند؟
شیوع این آسیب‌ها زیاد است. به عنوان مثال كمردرد شیوع نسبتا بالایی دارد به طوری كه بیش از ۸۰ درصد مردم آن را تجربه می‌كنند و از نظر فراوانی بعد از سردرد، دومین درد محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد كه این امر ناشی از شرایط كاری یا همان فعالیت‌های روزمره نامناسب باشد. چون میزان شیوع كمردرد در گروه شاغلان زیادتر بوده و در آنها گردن درد نیز دیده می‌شود. بیشتر این دردهای ناشی از بحث‌های كاری هم با اقدامات توان‌بخشی و فیزیوتراپی قابل درمان هستند كه این خود اهمیت دخالت نوع كار در ایجاد آنها را می‌رساند.
ـ در این باره توضیح بیشتری می‌دهید؟
در بحث طب كار كه با طب توان‌بخشی ارتباط مستقیمی دارد، دو مقوله عمده مطرح است. یك قسمت برمی‌گردد به محیط كار مانند نور یا دمای مناسب محیط یا لزوم استفاده از دستگاه‌ها و وسایل استاندارد. این جنبه از بحث ارتباطی به انسان ندارد، یعنی یك صندلی یا دستگاه باید استاندارد بوده و فاكتورهای لازم را داشته باشد. مقوله دوم برمی‌گردد به تعامل انسان با محیط، یعنی نحوه نشستن روی همین صندلی استاندارد، چگونه باید باشد؟ یا سایر موارد از قبیل، نحوه بلند كردن اجسام سنگین یا مباحث مربوط به استفاده از رایانه. بیشتر افرادی كه با رایانه سر و كار دارند، ساعت‌های متمادی گاهی ۱۲ تا ۱۳ ساعت پشت آن می‌نشینند.
علاوه بر مسایل مربوط به انتخاب میز و صندلی و نور كه مربوط به محیط می‌شود، طرز نشستن و درواقع عادت‌های رفتاری فرد نیز در درازمدت بر سیستم عضلانی اسكلتی‌اش اثر گذاشته و امكان دارد باعث آسیب‌های مزمن و درد در فرد شوند.
ـ پس به نظر شما، روش‌های پیشگیرانه ارجحیت دارند؟
بله، كاملا. ما باید به سمتی برویم كه درواقع به نگرش سلامت برسیم. یعنی افرادی كه بیمار نیستند به پزشك مراجعه كنند. نه اینكه منتظر بشویم فرد بیمار بشود تا درمانش كنیم كه این هم از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه بوده و هم از نظر علمی مورد تایید است.
یك فرد می‌تواند در اثر نشستن‌های طولانی دچار كمردرد مزمن بشود اما همین فرد با اندكی تغییر اوضاع مثل عوض كردن یك صندلی، كمردرد نمی‌گیرد. یك فرد می‌تواند ۱۲ ساعت كار كند بدون اینكه هیچ مشكلی پیدا كند ولی همان فرد با دو ساعت كار می‌تواند دچار كمردرد و آسیب شود. درواقع می‌توان با روش‌های مناسب جلوی این ضایعات را گرفت.
ـ درباره این آموزش‌های اولیه یا ورزش‌های ابتدایی توضیح بیشتری می‌دهید؟
خیلی‌ها به علت عادات كاری، وقتی روی صندلی می‌نشینند، عضله پشت ساق‌‌شان جمع شده و در حالت كوچكی قرار می‌گیرد. این افراد هیچ فعالیت دیگری ندارند و از طرف دیگر شب‌ها، به پهلو می‌خوابند و پاهایشان را جمع می‌كنند و همین عضله باز كوتاه‌تر می‌شود. این به مرور زمان به اصطلاح فیكس شده و جزو ذات عضله می‌شود. این افراد در راه رفتن دچار درد شده و در نهایت به كمردرد می‌رسند.
بسیاری از این افراد به كلینك‌های متعدد مراجعه می‌كنند و تحت آزمایش‌های گوناگون قرار می‌گیرند ولی در واقع مشكل آنها، چیزی نبوده به جز كوتاهی عضله ساق پایشان كه این امر با آموزش طرز صحیح نشستن و خوابیدن كاملا قابل جلوگیری بوده و همچنین با بعضی ورزش‌های ابتدایی و ساده می‌توان درمانش كرد.
ـ پس افراد، هم در انتخاب صندلی و هم در نشستن روی آن باید اصولی را رعایت كنند؟
بله. ارتفاع صندلی باید متناسب با جثه فرد باشد. در هر شرایطی وقتی روی یك صندلی می‌نشینید، پاهای شما، باید روی زمین قرار بگیرد. آویزان كردن پاها یا خم كردن آنها به سمت عقب، كاردرستی نیست. اصلا این باید مثل سایر لوازم و مثل پوشاك باشد. یعنی یك فرد بلند قد باید یك صندلی با ارتفاع بلند داشته باشد و برعكس. در این خصوص صندلی‌های قابل تنظیم بهترند. از فاكتورهای استاندارد دیگر این است كه حتما در انتهای صندلی،‌ قسمت پشتی باید دارای یك برجستگی باشد كه با گودی كمر تطبیق كند كه این مساله هم بسیار اهمیت دارد.
همچنین پشتی صندلی در حالت نشستن باید ۱۰ درجه به سمت عقب متمایل باشد. دسته‌های صندلی هم جزو استاندارد آن محسوب شده و یك صندلی استاندارد باید دسته‌دار باشد. جنس صندلی هم مهم است و نباید از موادی باشد كه در دراز مدت باعث آسیب بشود یا احساس بدی در فرد ایجاد كند. توجه به این نكته هم ضروری است كه صندلی كارهای گوناگون، باید متفاوت باشد. یعنی باید برای هر كاری صندلی مخصوص همان كار را استفاده كرد. نمونه بارز این گفته، صندلی‌های دندانپزشكان است كه باید قدرت مانور داشته ارتفاعش قابل تنظیم باشد اما نكته مهم‌تر، بالا بردن آگاهی مردم است. اگر مردم فاكتورهای استاندارد صندلی را بشناسند، تقاضای صندلی‌های استاندارد در بازار زیاد شده و تولید كنندگان مجبور خواهند شد كه به سمت و سوی تولید بهتر و با كیفیت‌تر بروند.
ـ درباره طرز نشستن روی صندلی، چه توصیه‌هایی برای افرادی كه به علت شغلی مجبور به نشستن‌های طولانی مدت روی صندلی هستند، دارید؟
دو توصیه كاملا كلی و بسیار موثر داریم.در وهله اول، این افراد باید ساعات كارشان را به فواصل كوتاه بشكنند. به عنوان مثال هر ۵۰ دقیقه یك بار، صندلی را رها كرده و چند قدم حتی در حد چند ثانیه بزنند. پس گام اول منقطع كردن زمانی است كه فرد طی آن مجبور است روی صندلی بنشیند. گام دوم انجام حركات ورزشی به صورت منظم و مداوم است كه هم نرمی حركات ستون فقرات را تامین می‌كند و هم قدرت عضلانی را كه فرد از آنها استفاده نمی‌كند، حفظ می‌كند. می‌دانید كه عضله وقتی استفاده نشود، كوچك می‌شود.
وقتی به عضلات فعالیت می‌‌دهیم، آنها را همیشه به صورت آماده‌باش و سالم نگه داشته‌ایم. درباره نرمی ستون فقرات هم ما این قانون را داریم كه یك مفصل در طول شبانه‌روز باید یك بار در محدوده حركتی خودش حركت كند. به عنوان مثال در گردن، حدود ۶ حركت وجود دارد و تمام فعالیت‌های ما را پوشش می‌دهد. گاهی اوقات در زندگی روزمره ما این حركت‌ها را نداریم، برای مثال هیچ‌وقت لازم نمی‌شود كه سرمان را به طور كامل بچرخانیم و به عقب نگاه كنیم و این حاصل نمی‌شود مگر با انجام حركات نرمشی مناسب.
ـ این موارد درباره كار با رایانه هم صدق می‌كنند؟
بله، وقتی ما مجبوریم با رایانه كار كنیم، علاوه بر رعایت سایر فاكتورهای استاندارد در مورد صندلی و میز و محیط كار، باید زاویه دید ما با رایانه، زاویه مستقیمی باشد. اگر رایانه یا بسیاری از میزهای كار با دیدمان زاویه درست كند یعنی مجبور شویم سر و گردن خودمان را به سمت رایانه بچرخانیم، خیلی زودتر دچار خستگی می‌شویم.
با عوض كردن جای رایانه یا میز، دردها و خستگی‌ها كمتر می‌شوند ولی نكته مهم‌تر رعایت اصولی این راهكارها است. به عنوان مثال بیشتر كارمندان، تمام ورزش‌شان را به هفته‌ای یك روز محدود كرده‌اند. مطالعات نشان داده است كه این برای سلامت مفید نیست. برنامه‌های ورزشی باید منظم و پریودیك باشد. انجام ورزش به صورت هفته‌ای یك روز نه تنها مفید نیست بلكه آثار سوء زیادی هم دارد. بنابراین نوع نگرش و توسعه آگاهی بسیار مهم است.
ـ پس نگرش‌های غلط علاوه بر این‌كه نتیجه نمی‌دهد، باعث آثار سوء هم می‌شود؟
بله. یكی از نگرش‌های غلط كه به كرات با آن روبه رو شده‌ام، این است كه افراد گمان می‌كنند در صورت داشتن كمردرد، باید در جای سفت و مسطح بخوابند، در صورتی كه منابع علمی چنین چیزی را تایید نمی‌كنند. تشك این افراد باید مشخصات خاص خودش را داشته باشد. در مورد ورزش هم همین‌طور است. برای تمام سنین حتی برای نوزاد تازه به دنیا آمده هم، ورزش وجود دارد ولی این باید با مهارت و تجربه و آگاهی كافی صورت بگیرد تا به آثار سوء منجر نشود. درباره شرایط كاری هم تغییر نگرش بسیار مهم است. یكی از شایع‌ترین علل كمردرد، ایستادن طولانی مدت است.
بسیاری از افراد به علت شغلی كه دارند مجبورند ساعت‌های متمادی در طول روز سرپا بایستند ولی با یك تغییر نگرش و گذاشتن حتی یك چهارپایه می‌توان از فشار وارده بر كمر این افراد كاست و همین افراد می‌توانند ساعت‌ها همان كار را انجام بدهند، بدون اینكه آسیبی ببینند.

منبع : روزنامه سلامت