«ناله ملت» در تبریز

«ای اهالی مظلوم و ستمدیده ایران، ای موسسین انجمن های ملی، ای نویسندگان جراید، ای مدیران مکاتب، ای اولیای اطفال و محصلین، ای طالبان امنیت و آسایش، ای ... پس کو انجمن های شما، کو روزنامه ها، کو مکاتب، چه شد امنیت و آسایش، کجا رفت بلدیه، چرا مضمحل شد نظمیه کسب و تجارت را که بست، مانع روزی شما که شد به عرض و ناموس شما که خیانت کرد، مساجد چه شد، از عبادت چرا ماندید، درهای مساجد چرا بسته ماند، آبادی مملکت را که مبدل به خرابی کرد، مشروطیت شما کجا رفت...»
۹۹ سال پیش در همین روزهای گرم تیرماه وقتی مجلس مشروطه به توپ بسته شد و مخالفان محمدعلی شاه یا از کشور گریختند یا به قتل رسیدند حکومت قزاقان لیاخوف هیچ مجالی برای لب به اعتراض گشودن برجا نگذاشته بودند.
اما در تبریز چرخ روزگار به سمت دیگری می چرخید و آن چنان که خواندید صدای اعتراض روزنامه های آذربایجان همچنان بلند و مقاومت ۱۱ماهه تبریزیان در برابر قشون اعزامی از پایتخت، تاریخ انقلاب مشروطه را به سویی غیر از آنچه شاه قاجار در سر داشت به پیش برد. آنچه روزنامه «ناله ملت» در اولین شماره خود چاپ کرد و ستم دیدگان ایران را فراخواند تا بر آنچه به آنها می گذشت، اندکی اندیشه کنند، سرآغاز فعالیت روزنامه ای بود که در تمام دوران جنگ آزادیخواهان آذربایجان با مخالفان مشروطه به حیات خود ادامه داد.
«ناله ملت» اولین روزنامه ای است که پس از به توپ بستن مجلس و تعطیلی تمام روزنامه های آزادیخواه، انتشار خود را آغاز می کند و در دوران نبرد مشروطه خواهان در کنار چند روزنامه دیگر به تشویق مردم برای مبارزه با قوای دولتی می پردازد.
تبریزیان در سال های پیش از آن رویداد نیز به دلیل ارتباطی که با کشورهای شمالی و غربی ایران داشتند در زمینه طبع و نشر و انتشار روزنامه یکی از پیشگامان بودند. در سال ۱۳۲۳ قمری زین العابدین تبریزی اولین دستگاه چاپ را به تبریز برد و با همکاری عباس میرزا که در آن زمان بر آذربایجان حکمرانی می کرد، چاپخانه ای دایر کرد.
میرزا صالح شیرازی نیز دو سال بعد دومین دستگاه چاپ را در تبریز به کار انداخت. در وادی روزنامه نگاری نیز آقامحمدطاهر تبریزی در سال ۱۲۹۲ روزنامه اختر را که یکی از تاثیرگذارترین روزنامه های پیش از عهد مشروطه بود در استانبول منتشر کرد. از اهمیت این روزنامه همین بس که ناصرالدین شاه مخالفان خود را «اختری مذهب» می نامید. اختر پس از ۲۲ سال انتشار در نهایت از سوی دولت عثمانی توقیف شد.
اما «ناله ملت» که در شماره نخست خود عنوان «نوای ملی» را داشت از همان انجمن ایالتی تبریز بنیاد گذاشته شد و مدیریت آن برعهده میرزا آقا بود که پیش از آن در روزنامه «حشرات الارض» می نوشت.
«ناله ملت» در طول نبرد ۱۱ ماهه تبریز از یک سو ابزاری برای تقویت روحیه مشروطه خواهان بود و از طرف دیگر ابزاری بود برای بازگو کردن رویدادهای تبریز به مشروطه خواهان شهرهای دیگر یا آنهایی که به عثمانی یا تفلیس و باکو گریخته بودند. «ناله ملت» غیر از مقالاتی که درباره این رویدادها منتشر می کرد، متن تلگراف هایی که از سوی حامیان مشروطه به انجمن ایالتی تبریز می رسید، متن چند نامه از فرماندهان قوای دولتی که در هنگام ارسال به تهران به دست مشروطه خواهان افتاد و اخبار مرتبط با سازماندهی مردم تبریز را نیز منتشر کرد.
ژ آنچنان که از مجموعه برجا مانده از ناله ملت مشخص است امکان چاپ با کیفیت مطلوب در آن زمان فراهم نبود چرا که چاپخانه سربی سعید سلماسی در جنگ با ایلات مخالف مشروطه ویران شده بود و برای چاپ آن از چاپ سنگی استفاده می شد.
«ناله ملت» تا شماره ۲۵ به غیر از نام روزنامه سرکلیشه چندانی نداشته اما از این شماره سرکلیشه ای شامل نام روزنامه به خط درشت، قیمت اشتراک در تبریز، دیگر شهرها و کشورها و آدرس محل چاپ و هیات تحریریه بر پیشانی روزنامه نقش بست.
در همین شماره ۲۵ جدولی منتشر شد که شامل اسامی افرادی بود که به کمیسیون ملی اعانه مشروطه خواهان کمک مالی کرده بودند. در این جدول که در چهار شماره بعدی نیز ادامه آن چاپ شد، مقابل نام هر فرد میزان کمک مالی نوشته می شد. جالب اینجاست که «ناله ملت» در سخت ترین روزهایی که مردم تبریز حتی خوراکی برای خوردن نداشتند توانست به حیات خود ادامه دهد.
اما پس از پیروزی مشروطه خواهان، در زمانی که سپاه روسیه آذربایجان را به تسخیر خود درآورد بسیاری از آزادیخواهان همچون مشهدی میرزاآقا که در آن زمان به «ناله ملت» مشهور شده بود تحت تعقیب قرار گرفتند و از کشور گریختند.

منبع : روزنامه شرق