راهی برای تعادل روانی جوانان

● نگاه کارشناسان به طرح ساماندهی اوقات فراغت
هنوز روزهای گرم و کشدار تابستان شروع نشده، مسوولان از ساماندهی اوقات فراغت که گویا فقط در این روزهای داغ به وفور یافت می شود، می گویند و پدر و مادرها- البته آنان که از توان مالی خوبی برخوردارند- از برنامه ریزی هایی که برای اوقات فراغت فرزندان شان انجام می دهند و آنان را هنوز از کلاسی فارغ نشده به حضور در کلاسی دیگر می رسانند.
دیگر گذشت آن روزها که اوقات فراغت کودکان با توپی برای گل کوچک و یا عروسکی برای بازی سپری می شد. حالا دیگر بحث کلاس های درس در زمستان نیست و خانواده ها تمام تلاش شان را می کنند تا دانش آموزان را در تابستان هم به کلاس بفرستند تا اوقات فراغت شان پربار شود.
این کلمه پربار این روزها مدام تکرار می شود. کلمه یی گنگ. حالا دیگر اوقات فراغت هم تبدیل به کلمه یی گنگ شده چون تابستان سروکله اش پیدا می شود و بعد باز به دست فراموشی سپرده می شود تا تابستانی دیگر. اما باید دنبال راهی مناسب بود. راهی برای پربارکردن اوقات فراغت در تمام فصول.
محمدتقی جغتایی، جامعه شناس و استاد دانشگاه، از دو جنبه به بحث اوقات فراغت و ساماندهی آن می پردازد؛ «جنبه اول که بیشتر مورد نظر نهادهای مسوول در کشور ما است، اوقات فراغت دانش آموزان در فصل تابستان و ایام تعطیلات طولانی مدت است، با این استدلال که وقتی نوجوانان و جوانان در این تعطیلات طولانی، وقت آزاد زیادی داشته باشند و آن را پر نکنند، گرایش به آسیب های اجتماعی افزایش می یابد. این نوعی برداشت از اوقات فراغت است که بیشتر در سازمان های مسوول رواج دارد که دنبال این هستند که این اوقات را با موضوعی پر کنند.»
وی می گوید؛« اما برداشت پایه یی دیگر، برداشتی از اوقات فراغت است که ربطی به تعطیلات و اوقات فراغت تابستان ندارد و ما باید بتوانیم از کلیه اوقات فراغت دانش آموزان برای افزایش مهارت های زندگی در آنان استفاده کنیم.
مشکلی که جوانان امروزی ما با آن مواجه هستند این است که افراد ماشینی بار آمده اند و همیشه والدین یا افراد دیگر برای آنها تعیین تکلیف کرده اند. در حالی که در گذشته جوانان، خود با موانع و مشکلات زندگی مواجه می شدند و برای آن راه حلی پیدا می کردند ولی الان با تغییر نوع زندگی، این امکان نیز از جوانان گرفته شده است.
پس باید در اوقات فراغت برنامه هایی هدفمند داشته باشیم و توانایی حل مساله و نه گفتن را به این نوجوانان بیاموزیم. این در حالی است که حتی در اردوهای تابستانی که توسط سازمان های مختلف برای دانش آموزان برگزار می شود، هیچ مهارتی به آنان آموخته نمی شود و اردوها نیز کارکرد خود را از دست می دهند. در حالی که باید نوجوانان و دانش آموزان خودشان در مورد این اردوها برنامه ریزی کنند و مسوولیت پذیری را یاد بگیرند. در این اردوها هیچ مسوولیتی به آنان داده نمی شود حتی مسوولیت تهیه غذا.»
این استاد دانشگاه ادامه می دهد؛«جوانان ما وقتی با مشکلی مواجه می شوند، توانایی حل آن را ندارند و کسب این مهارت ها هم مستلزم سعی و خطا است. باید خودشان مقداری با مشکلات دست و پنجه نرم کنند. به همین دلیل من معتقدم باید در برنامه ریزی برای اوقات فراغت نوجوانان و جوانان این مسائل در نظر گرفته شود. در دنیای غرب در فصل تابستان و ایام تعطیلات، دانش آموزان زیادی سر کار می روند و نوع کار هم برای شان مهم نیست حتی نظافت رستوران و...و همین فرصتی است برای اینکه با اقتصاد و مشکلات کسب درآمد مواجه شوند اما در ایران این شرایط تغییر کرده است، در حالی که سالیان قبل، دانش آموزان و نوجوانان از ایام تابستان برای حرفه آموزی یا کار استفاده می کردند.»
وی که اوقات فراغت را فرصتی برای ورود نوجوانان به جامعه می داند، می گوید؛«من فکر می کنم باید اوقات فراغت را تبدیل کنیم به فرصتی برای ورود به جامعه و به فرصتی برای اینکه کودکان مان توانایی نه گفتن را بیاموزند. چه اشکالی دارد که در این اوقات نوجوانان تا حدودی کار یاد بگیرند. باید این فرهنگ درست شود و از مدارس هم می توان این فرهنگ سازی را شروع کرد.»
● خانواده های آسیب پذیر و اوقات فراغت کودکان
بهروز معبودیان، روان شناس، از بالا بودن آسیب پذیری خانواده های ایرانی و تاثیر آن بر اوقات فراغت کودکان می گوید؛«اما یکی از مشکلاتی که کودکان جامعه ما از آن رنج می برند، بالا بودن میزان آسیب پذیری خانواده ها است. خانواده های امروزی در جامعه ما درگیر فقر، بیکاری، مشکلات مسکن، اعتیاد، اختلالات روانی، کشمکش های خانوادگی و ده ها مشکل عدیده دیگر هستند و از آنجایی که برنامه ریزان اوقات فراغت برای کودکان در درجه اول والدین آنها هستند،آسیب پذیری ساختار خانواده امکان برنامه ریزی برای اوقات فراغت کودکان را دچار مشکل ساخته است.»
«در چنین محیط های خانوادگی، کودکان فراموش می شوند و مشکلات به حدی زیاد است که کودکان دیده نمی شوند چه برسد به اینکه برای اوقات فراغت آنان برنامه ریزی شود. چون پرداختن به اوقات فراغت کودکان نیازمند بلوغ و آگاهی والدین است و برنامه ریزی آنها به موقعیت اجتماعی آنها و تعداد اعضای کودکان در خانواده و مسائل متعدد دیگری بستگی دارد، به همین دلیل هم این نیاز کودکان با شرایط و موقعیت ساختار نظام خانواده ارتباط تنگاتنگ دارد.»
وی با اشاره به امکانات محدودی که برای گذران اوقات فراغت کودکان در جامعه ما وجود دارد، می گوید؛«متاسفانه این امکانات محدود باعث شده تا حتی کودکان از داشتن یک زمین بازی محروم باشند. علاوه بر این هر بازی و تفریحی نیازمند امکانات اقتصادی است که خانواده های زیادی از آن محروم هستند.»
معبودیان می افزاید؛«برنامه ریزی برای اوقات فراغت و بهره مندی کودکان از این فرصت می تواند سبک زندگی مبتنی بر استفاده بهینه از زمان را برای کودکان نهادینه کند. همچنین حضور آنان در خارج از محیط خانه می تواند به کاهش تنش های بین فردی، وجود فرصتی برای والدین برای برنامه ریزی شخصی برای زندگی خود یا در صورت همراهی والدین با کودکان به بهبود رابطه والدین و فرزندان،افزایش دلبستگی متقابل، رشد تعاملات فردی، ایجاد شرایط مناسب برای بازسازی رفتار کودک و رضایت متقابل کودک و والدین منتهی شود.»
وی می گوید؛«پرکردن اوقات فراغت کودکان به منزله سرمایه گذاری برای فردای این آینده سازان است. با پرکردن بهینه اوقات فراغت، سلامت جسمی و روانی کودکان تضمین می شود و رشد اجتماعی، ارتباطی و عاطفی کودکان مسیر طبیعی خود را طی خواهد کرد. همچنین استفاده کودکان از اوقات فراغت می تواند به کاهش نگرانی، ترس و استرس منتهی شده و از سوی دیگر فشارهای وارده بر کودکان را در زمان تحصیل کاهش دهد. این گونه برنامه ریزی ها برای کودکان پیش زمینه یی برای یادگیری مدیریت زمان در فردای آنان محسوب می شود به این معنی که کودکان می آموزند باید زمان های خاصی را برای رشد خود و افزایش رضایت بین فردی و تعاملات اجتماعی سرمایه گذاری کنند.»
وی ادامه می دهد؛«در نظر گرفتن این نیاز کودک می تواند پیش زمینه های برنامه ریزی لازم از سوی مسوولان امر را به وجود بیاورد چون مسلماً درک این نیاز، موجب به وجود آوردن ظرفیت های لازم برای ارضای این نیاز کودکان و پیشگیری از آسیب های کودکان می شود.»
معبودیان تاکید می کند؛«طبیعی است که حضور کودک بدون برنامه ریزی والدین و نهادهای اجتماعی در ایام تعطیل در خانه باعث افزایش تنش والدین و کودکان، احتمال بروز درگیری های بین فردی، در مواردی تنبیه کودکان، بی حوصلگی آنان، احساس کسالت و حتی پرخاشگری کودکان می شود.»
● وعده های عملی نشده و ساماندهی اوقات فراغت
قرائی مقدم، جامعه شناس، پرکردن اوقات فراغت را یکی از مهمترین دغدغه های کشورهای توسعه یافته می داند و می گوید؛«بعد از انقلاب صنعتی و از زمانی که تکنولوژی به خدمت انسان آمد، اوقات فراغت کلیه افراد افزایش یافته است و افراد زمان بیشتری برای پرداختن به کارهای غیررسمی و مربوط به خود دارند و اوقات فراغت از جمله مسائلی است که در هر جامعه یی سعی می شود به بهترین نحو این اوقات پر و غنی شود.»
وی معتقد است اگر نیمی از هزینه یی که در کشور صرف مبارزه با مواد مخدر می شود، صرف غنی سازی اوقات فراغت جوانان شود، نتایج بهتری خواهد داشت؛«کشورهای مختلف به شدت در حال برنامه ریزی برای غنی سازی اوقات فراغت هستند چون می دانند اگر نتوانند اوقات فراغت جوانان را پر کنند، بروز آسیب های اجتماعی لطمه های جبران ناپذیری به آنان وارد می کند.»
این استاد دانشگاه ادامه می دهد؛«پرکردن اوقات فراغت نیاز به سرمایه گذاری و عوامل اقتصادی نیز دارد و چون دولت نمی تواند وعده هایش را برآورده کند از ساماندهی اوقات فراغت حرف می زند. ساماندهی اوقات فراغت با ایجاد چند خانه فرهنگ در محلات درست نمی شود.جوانان به سینما، موسیقی، کتابخانه و آزادی نیاز دارند.
باید سرمایه گذاری های عظیمی صورت گیرد تا جوانان به فرهنگ ایرانی و کشور وابسته شوند و از لحاظ روانی متعادل تر شوند و بهره وری شان در جامعه افزایش یابد و میزان بروز انواع آسیب های اجتماعی کاهش یابد.»

محبوبه حسین زاده

منبع : روزنامه اعتماد