تبعیض یا تفاوت؟

بدیهی است كه افراد با توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها و تمایلات متفاوت، كاركردهای متفاوتی را برای سازمان، كارخانه و جامعه به وجود می‌آورند و بدیهی است كه به تناسب باید بهره‌مندی بیشتری نیز داشته باشند، مگر آن‌كه تعریف جدیدی از كار و جبران كار داشته باشیم.
با این توصیف، تفاوت یك ضرورت برای رشد و بالندگی و شایسته‌سالاری است و لازمه شایسته‌خواهی، توجه به این تفاوت‌هاست. در دستگاه الهی نیز افراد بر مبنای نیت‌ها و كاركردهایشان پاداش و جزا دریافت می‌كنند.
گاه دو كارگر با توانمندی، تمایل و كاركردهای مشابه، یكی به دلیل توصیه‌های دیگران كار دلخواهتری دریافت می‌كند و یا دریافت بیشتری دارد و نفر بعدی، صرفا به دلیل نداشتن این توصیه، كار دلخواه را نمی‌تواند داشته باشد و یا كمتر دریافت می‌كند.
تبعیض یعنی پاداش یا جزای متفاوت برای ویژگی‌ها، توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها و كاركردهای مشابه. مثال دیگر: یك نفر با رتبه ۱۰۰ نمی‌تواند وارد رشته و گرایش خاص دانشگاهی بشود و فرد دیگری نه به دلیل امتیاز علمی، توانمندی و ظرفیت كه به دلایل دیگری، حتی با رتبه ۱۰۰۰ می‌تواند وارد آن رشته گردد.
معمولا برای تفاوت و تبعیض نیز قانونگذار در سطح جهانی، ملی و منطقه‌ای یا در سطح شركت و كارگاه تعریف مشخص دارند و در صورت مقبولیت این تعریف از طرف زیرمجموعه و اعمال درست آن افراد احساس عدالت بالایی در حوزه‌های توزیعی، تقنینی و ... خواهند داشت.
به طور مثال، كارمند بانك بر مبنای تعریف بانك و یا تعریف بانك مركزی برای همه بانك‌ها، از امتیاز دریافت وام با تسهیلات بیشتر برخوردار می‌شوند، در حالی كه مشتریان آن بانك‌ها از امتیازات برخوردار نیستند. یا در یك شركت اتومبیل‌سازی مدیران و كاركنان از تسهیلات خوبی برای دریافت اتومبیل در سطوح مختلف و با تسهیلات بیشتر برخوردارند كه مشتریان این شركت‌ها از آنها برخوردار نیستند و یا به طور مثال، مدیران كاركنان نهاد ریاست‌جمهوری و یا بانك مركزی از تسهیلات استفاده از مكان‌های خاص یا حج خارج از نوبت و با تسهیلات بیشتر برخوردارند و بقیه برخوردار نیستند، اینها طبق تعریف آن نهادها و سازمان‌ها صورت می‌گیرد. حال این مصوبه‌ها تفاوت هستند یا تبعیض؟ بدیهی است كه جای بحث دارد و باید دیده شود كه مسئولان آن سازمان‌ها و نهادها تا چه حد امتیاز ویژه‌ای برای خود و امثال خود صرفا به دلیل حضور در آن نهاد یا سازمان قائل شده‌اند. یا نمایندگان مجلس شورای اسلامی از چه امكاناتی به دلیل قدرت برخوردارند كه دیگران نیستند؟
با این ترتیب می‌توان استدلال كرد كه:
۱) برخی از تفاوت‌ها اصولی و روشن هستند، مثل تفاوت دریافت بیشتر برای یك مهندس تحصیل‌كرده با یك كارگر ساده (لازم به ذكر است كه میزان تفاوت نیز اگر بیش از استحقاق باشد، حالت تبعیض به خود می‌گیرد)
۲) برخی از تفاوت‌ها، تعریف شده‌اند و هرچند اختصاصی هستند، ولی برای جبران برخی از زحمات و ایجاد انگیزه بیشتر برای برخی از تحركات هستند.
۳) برخی از تفاوت‌ها صرفا در تعریف، تفاوت هستند، ولی در عمل تبعیض هستند.
۴) برخی تفاوت‌ها از دید بعضی‌، تفاوت و از دید بعضی دیگر، تبعیض قلمداد می‌شوند.
۵) برخی از تبعیض‌ها علنی و برخی مخفی هستند.
۶) تبعیض می‌تواند منشأ قانونی، منشأ اجرایی و یا منشأ طرز تلقی و نگرش داشته باشد.
سؤال این است كه استفاده مدیران و كاركنان بانك‌های دولتی از تسهیلات ویژه، سهمیه‌بندی كردن برخی دانشجویان برای ورود به رشته‌های مختلف دانشگاه‌ها، استفاده از تسهیلات بیمارستانی و تفریحی برای برخی از نهادها و سازمان‌ها و یا امكان جابه‌جا كردن فرزندان اساتید دانشگاه‌ها از محلی به محل دیگر، از كدام نوع موارد شش‌گانه است و كدام یك از آنها و امثال آنها باید تعدیل شوند.

دكتر محسن انصاری رنانی