نقش ایران در بازار جهانی نفت

نیازی نیست که بگوییم این روزها همه جا سخن از بنزین و سهمیه بندی است چه این دیگر برای همه قابل لمس است که موضوع بنزین به قدری جدی و البته نگران کننده است که انتقاد کارشناسان و مطبوعات از دولت را به دنبال داشته و بعضا نیز قوه مقننه را در مقابل قوه مجریه قرار داده است. حال اما در روزهایی که نشریات و ژورنال‌های معتبر خارجی از وضع نابسامان توزیع بنزین در کشور و وعده‌های اجرا نشده مسوولان صف‌های طولانی پمپ‌های بنزین و کاهش اعتماد و سردرگمی مردم در خصوص زمان و میزان دقیق سهمیه و سهمیه‌بندی حکایت می‌کنند، بد نیست که سری به بازار جهانی نفت بزنیم آنجا که اوضاع و احوال بر وفق مراد است و انتشار گزارش ماهانه آژانس بین‌المللی انرژی و البته عکس‌العمل دبیر کل اوپک، شاخص قیمت نفت را بکسل کرد تا روزگار خوش اوپکی‌ها که وعده آمدنش را داده بودیم خوش‌تر شود« ؛ نفت برنت با رسیدن به بالاترین سطح خود در ۱۰ ماه گذشته به ۷۲ دلار در هر بشکه رسید.»
● آغاز داستان
ماجرای رکورد زنی بهای نفت از آنجا آغاز شد که مدیر آژانس بین‌المللی انرژی )I.E.A( به سنت هر ماه دست به قلم برد تا گزارش ماهانه خود را تدوین کند. او زمانی که به سبب افزایش ۲ درصدی تقاضا برای نفت، خواهان افزایش عرضه اوپک شد. شاید گمان نمی‌کرد که آقای دبیر کل در مقابل اولین میکروفنی که مقابلش قرار می‌گیرد و نظرش را در خصوص در خواست آژانس می‌پرسد چنین پاسخی بدهد« ؛ نیازی به افزایش عرضه نیست» این جواب دبیر کل کشورهای صادر کننده نفت وقتی به سراسر جهان مخابره شد به ناآرامی‌های نیجریه و تحولات ژئوپلتیک و همه مواردی که به صورت بالقوه آمادگی بالا بردن بهای نفت را دارند اجازه بالفعل شدن داد تا فعالان بازار خاطره ۱۰-۱۱ ماه پیش که چنین قیمت‌هایی برای دریافت هر بشکه نفت هزینه می‌شد را به خاطر آورند.
● واکاوی تغییر قیمت‌ها
پاسخ دبیر کل اوپک به مدیر آژانس آیا می‌تواند موجب افزایش ۳ دلاری بهای نفت شود؟ برای یافتن جواب فقط کافیست به آرشیو نگاهی بیندازیم و نقش گزارش‌های ماهانه سازمان کشورهای تولید کننده ومصرف کننده در تغییر قیمت جهانی نفت را مقابل هم قرار دهیم. مشاهده می‌شود که قیمت‌ها در بازار جهانی همیشه چنان که انتظار می‌رفته تغییر نکرده‌اند و مثلا در دوره‌ای عاملی که افزایش قیمت یک یا دو دلاری نفت را در بازار سبب شده است، در مقطعی دیگر نتوانسته از سقوط آزاد قیمت‌ها حتی اندکی بکاهد. به بیان دیگر گاهی اوقات این جنجال آفرینی‌هاست که قیمتی را به بازار دیکته می‌کند و گرنه برخی عوامل همیشه نقش افزاینده یا کاهنده قیمت در بازار را ندارند.
اختلاف نظر اوپک و )I.E.A( هم‌چنین داستانی دارد. گاهی مشاهده می‌شود که تفاوت میان عرضه اوپک و میزانی از عرضه که مد نظر آژانس بین‌المللی انرژی است بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار بشکه است و طبیعتا این نمی‌تواند موجب افزایش یا کاهش چند دلاری قیمت‌ها در بازار شود. صد البته در این میان اظهار نظر کارشناسان خبره بهتر می‌تواند به واکاوی تاریخچه نوسانات بهای نفت در بازارهای جهانی اثر گذار باشد.
در این میان البته هستند عواملی که می‌توانند نقش غیر قابل انکار در آرامش یا بر هم خوردن نظم بازار داشته باشند. فرض کنید یکی از ۱۱ کشور عضو اوپک تصمیم به خروج از این سازمان بگیرد یا مثلا در نظر بگیرید که یکی از اعضای اوپک، صادرات نفت خود را برای چند روز قطع کند.آن وقت است که دیگر عوامل بازدارنده هم نمی‌تواند از وقوع یک شوک بزرگ که می‌تواند بازار را با خطر انفجار هم مواجه کند جلوگیری کند. شاید به همین خاطر است که مقامات اوپکی همواره از تمایل خود برای نوسان قیمت‌ها در سطحی میان ۵۵ تا ۷۵ دلار حکایت می‌کنند و همچون بسیاری موسسات معتبر پژوهشی جهان که در حوزه نفت فعالیت می‌کنند، معتقدند خروج بهای نفت از این بازه آثار منفی در اقتصاد جهان به همراه خواهد داشت. به طوری که نفت زیر ۵۵ دلار با توجه به افزایش هزینه‌ها، سرمایه‌گذاری در توسعه منابع نفتی را دچار مشکل می‌کند و نفت گران‌تر از ۷۵ دلار هم از آنجا که تامین انرژی را برای مصرف کنندگان دشوار می‌کند، احتمال تغییر سیاست انرژی آنها را در پی خواهد داشت. تغییر سیاستی که حتی ممکن است به جایگزینی انرژی‌های نو هم منتهی شود.
● سهم ایران از بازار
ایران موسس و عضو اثر گذاری در اوپک به شمار می‌رود اما محرومیت ۴۲ ساله از دبیر کلی، جنگ تحمیلی و برخی مسائل دیگر سبب شده تا جایگاهی که استحقاق آن را داریم در اختیار نداشته باشیم. ریاست دوره‌ای هیات عامل اوپک و ریاست کمیته وزارتی نظارت بر بازار تنها سهم ایران از مدیریت اوپک است... از یاد نبریم که دبیر کلی و ریاست اوپک هم حق مسلم ایران بود که با موش دوانی برخی اعضاء اجماع بر سر ایران محقق نشد تا دوره محرومیت ما باز هم تمدید شود.
سهم ایران از مدیریت اوپک را مورد اشاره قرار دادیم. جایگاه ما در تولید قرار است چگونه باشد؟ گزارش‌های رسمی وزارت نفت و مصاحبه‌های شخصی وزیر نفت حکایت از آن دارد که در حالی که ظرفیت تولید نفت ایران در پایان بنامه چهارم قرار بود به ۵ میلیون بشکه برسد، با ۵۰۰ هزار بشکه نزول به ۵/۴ میلیون بشکه کاهش یافت و اخیرا هم اعلام شده که تا سال ۲۰۱۴ مقرر شده است تولید نفت ایران به ۳/۵ تا ۴/۵ میلیون بشکه نیل کند. حسین کاظم‌پور اردبیلی، رئیس دوره‌ای هیات عامل اوپک البته معتقد است که اگر فشار آمریکا و تحریم‌هایش از سرمایه‌گذاری در ایران برداشته شود ظرفیت تولید نفت ایران تا سال ۲۰۱۵ به۶ تا ۷ میلیون بشکه هم برسد. البته برای توجیه حرف خود دلیل محکمی هم دارد:« دولت آمریکا الان فقط شرکت‌های نفتی این کشور را از سرمایه‌گذاری در ایران منع نکرده است بلکه شرکت‌های نفتی این کشور را از سرمایه‌گذاری در ایران منع نکرده است بلکه شرکت‌های دیگری را هم که در ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند تحت فشار قرار داده تا سرمایه‌گذاری و حضور آنها نیز در ایران کم رنگ شود. اگر آمریکا اجازه می‌داد بازار انرژی، غیر سیاسی بماند مطمئنا وضعش بهتر از این بود و تامین نیازش مقدورتر بود. ثمره این امر هم نگاه مصرف کنندگان آمریکایی با آرامش بیشتر به بازار جهان انرژی بود.»
● ایران تامین کننده نظر اوپک
در اختیار داشتن سکوی دوم منابع نفت و گاز جهان سبب شده است تا ایران نقش موثری در بازار انرژی جهان داشته باشد و طبیعی است که چنین کشوری پتانسیل بیشتری برای ایفای نقش گسترده در جهان انرژی داراست. ایده خروج از اوپک هم که در مقطعی توسط کمال دانشیار، رئیس کمیسیون انرژی مجلس هفتم مطرح شد با همین استدلال به رسانه‌ها آمد که اوپک این روزها دست و پای ایران را بسته است و اگر از این سازمان خارج شویم، می‌توانیم مانند بسیاری دیگر از تولیدکنندگان و صادر کنندگان جهانی نفت راسا برای نفت خود تصمیم بگیریم و آن طور که صلاح می‌دانیم نسبت به فروش آن اقدام کنیم. در این شرایط اما موضع گیری‌ها مصاحبه‌های مقامات ایرانی در اوپک و مسوولان وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران این پیشنهاد یا این ایده را رد می‌کند چه ایران بارها نشان داده است که به حرکت در چارچوب اساسنامه اوپک علاقه دارد و به پایبندی به اوپک معتقد است.نگرش اوپک هم بر اساس عرضه مداوم کافی به بازار است و قیمت مبانی بعدی سازمان است در این شرایط است که سهم ایران در چارچوب سیاست‌های عرضه و تولید اوپک متغیر است و هر گاه ۱۱ کشور بر افزایش تولید و افزایش عرضه اجماع کند، جمهوری اسلامی ایران هم بر اساس آنچه اوپک معلوم می‌کند نسبت به افزایش تولید اقدام می‌کند و چنانچه حالت عکس رخ دهد نیز کشور ما چرخ تولید خود را کندتر می‌چرخاند تا باز هم تامین کننده نظر اوپک باشد.
در عوض اوپک هم به نشان قدرشناسی، تداوم در آمد پایدار برای کشورهای عضو را به گونه‌ای که سرمایه‌گذاری آتی برای تامین نفت و توسعه اقتصادی کشور را تضمین کند در دستور کار قرار می‌دهد. به بیان دیگر در راستای همین در آمد پایدار است که مقامات ایرانی اوپک بارها اعلام کرده‌اند که به دنبال قیمت‌های بالا نیستند چرا که درآمد افزایش و سهم بازار صعودی توسط قیمت‌های بالا نابود یا حداقل تضعیف می‌شوند.
از یاد نبریم که شرایط امروز جهان اقتصاد متفاوت از آن چیزی است که قبلا بود. پیش‌تر افزایش قیمت نفت کاهش رشد اقتصاد جهانی را به دنبال داشت حال آنکه امروزه خلاف آن ثابت شده است.

منبع : روزنامه هدف و اقتصاد