حافظ کیارستمی رکورد شکست

کتاب حافظ به روایت عباس کیارستمی نقاش، عکاس و سینماگر مطرح که در اوایل دی ماه سال ۸۵ راهی بازار و در ابتدا با توطئه سکوت روبه رو شده بود اما رفته رفته انتشار آن بحث ها و جنجال های متعددی به همراه داشت، رکورد پرفروش ترین کتاب هفته را از آن خود کرد. حافظ به روایت کیارستمی در واقع اعلام موجودیتی دیگرگونه و مدرن از شعر حافظ است که تاکنون ما شاهد چنین رویکردی نسبت به شعر شاعران مطرح زبان فارسی نبوده ایم. هرچند که در دیگر زبان ها بارها شاهد چنین رویکردی نسبت به قله های ادب شان بوده ایم.
همان طور که کیارستمی در ابتدای این کتاب تنها به سطر بسیار کوتاه اما پرمغز و جاندار ژ.ن. آرتور رمبو که می گوید «باید مطلقاً مدرن بود» اکتفا می کند، در عین حال با همین سطر مواضع خود را با تمام کسانی که از همان آغاز سنگ بنای این کتاب، تنها با شنیدن نام کتاب سر به عناد و دشمنی گذاشته اند، روشن می کند. تاکنون بارها و بارها کتاب های حافظ پژوهی، تصحیح و شرح تفسیر غزل از استادانی که گاه از سر فضل فروشی یا بلندآوازگی نام حافظ که خواسته اند در کنار نام او نامی بگیرند منتشر شده است.
هرچند که در این میان بزرگان فروتنی نیز هستند که همواره در پی کشف دشواری شعر حافظ بوده اند و خواسته اند گامی هر چند کوتاه در این راه بردارند و ادعایی نیز نداشته اند، همواره هریک از این ادعا ها و تصحیحات با بحث های متعدد از سوی همین گروه حافظ پژوه روبه رو شده است هر چند که این بحث ها را به دیگر بزرگان ادب این مرز و بوم نیز می توان تعمیم داد. گویی با شنیدن نام یک پژوهشگر و مصحح که در کنار نام این بزرگان جان تازه ای می گیرند ما نیز باید داد سخن سر دهیم و سر عناد برداریم تا شاید از میان لایه ها و سطر های دنیای مدرن که از ویژگی های آن سرعت و بالطبع فراموشکاری است نام ما رنگ بگیرد.
از این رو هرگز برای کسانی که تنها به حواشی فکر می کنند و دل به غور و ره جویی در کلام نمی سپارند این فرصت دست نمی دهد که در حقیقت یک موضوع که گاه می تواند چاره ساز شود عمیق شوند و به حقیقت یک ادعا یا یک پژوهش دل بسپارند؛ اتفاقی که به زعم من برای کتاب حافظ به روایت کیارستمی رخ داد. البته در این میان کسانی بودند که تنها دل به جان کلام استاد سخن حافظ سپردند و خود را نیز از نگاه ویژه کیارستمی به حافظ محروم نکردند؛ نگاهی که مبین نوعی نگاه مدرن به جهان است.
در دوره ای که رویکرد عامه مردم و گاه حتی خود بزرگان ادب نسبت به حافظ تنها مددجویی و چاره خواهی است و مخاطب تنها با دنبال کردن سطر ها در پی یافتن سطری است که با جانش درآمیزد و به قولی راه را بر او بنماید کیارستمی به حافظ دیگرگونه نگریست و چراغی دیگر فراروی مخاطبان جدی شعر حافظ و این گروه افروخت که تنها با خواندن سطری از حافظ نیز می توان به چنین مهمی دست یافت چرا که کلام آنچنان با جان حافظ آمیخته شده است که هر سطر و مصراع به تنهایی می تواند شعری مستقل باشد.
اگر تنها کمی خوشبین باشیم انتشار کتاب حافظ به روایت کیارستمی می تواند سنگ بنای محکم و استوار حافظ پژوهی باشد چرا که بسیاری از کسان با خواندن و ورق زدن صفحات کتاب، دلداده یگانگی اندیشه حافظ و نوع نگاه او می شوند و این بار نه از روی اجبار برای یافتن سطری بلکه برای درک اندیشه های حافظ دیوان او را دست می گیرند.
در یک چشم انداز روشن می توان ۱۰ تصحیح و تحشیه بر شعر حافظ فرض کرد، بلکه با دو کتاب بررسی شعر حافظ روبه رو شد که در تاریخ ادب شعر فارسی کمتر شاهد آن بودیم. حافظ به روایت کیارستمی در ۶۹۲ صفحه دربرگیرنده ۶۴۷ نیم بیت از ۵۰۰ غزل حافظ است که هر نیم بیت در دو یا سه سطر زیر هم نوشته شده است و این شیوه نوشتار امکان دیگری به شعر حافظ بخشیده است و بسیاری از تصاویر و آرایه های کلامی حافظ که با نگاهی تیز و گاه عینک ذره بینی استادان ادب پارسی خود را بر ما عیان می کرد جلوه گر می شوند. این شیوه برخورد عباس کیارستمی متاثر از نگاه عکاسی و تصویر به شعر است.
نوعی نگاه جزیی نگر که کل را برای ما روشن می کند. اتفاقی که در عمل در کشور ما نمی افتد و قله های ادب فارسی ما نیز بی شک از آن بی نصیب نیستند و گاه برخی می اندیشند هرچه کلام را به درازا بکشانی سخنت پرمغز و جاندار تر می شود.
نگاه و روایت عباس کیارستمی حرکتی انقلابی در برابر نگاه رایج بر ادب فارسی بود که جایش بی شک در ادب فارسی ما کم بود. کتاب حافظ به روایت کیارستمی در ۱۸ فصل عشق و شباب، در مدحت معشوق، تمنای وصال، نسیم بهشت، در رفتن جان از بدن، شب فراق، شراب تلخ، عیب و هنر می، گفتار در غیاب، غم عشق، اسرار عشق و مستی، پیام به معشوق، مژده وصل، شب قدر، هجران، دریغ، صاحب خبر و مقام رضا با تیراژ ۳۲۰۰ نسخه و با قیمت ۴۲۰۰ تومان از سوی انتشارات فرزان روز راهی بازار کتاب شده است. چاپ دوم این کتاب نیز اوایل هفته آینده از سوی ناشر روانه بازار کتاب می شود.

منبع : روزنامه شرق