ارگونومی

ارگونومی بعنوان رشته ای از علوم كه با بدست آوردن بهترین ارتباط میان كارگران و محیط كاری شان ، مرتبط است تعریف میشود . ارگونومی با ارزیابی قابلیتها و محدودیتهای انسان (بیومكانیك و آنتروپومتری ) ، استرسهای كاری و محیطی (فیزیولوژی كار و روانشناسی صنعتی ) ، نیروهای استاتیك و دینامیك روی بدن انسان (بیومكانیك )، احتیاط (روانشناسی صنعتی ) ، خستگی (فیزیولوژی كار و روانشناسی صنعتی )، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه كاری و ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی )، سر و كار دارد. بنابراین ارگونومی از خیلی از علوم و مهندسی تشكیل یافته است
ارگونومی شغلی تلاش میكند تا با بازبینی سیستم های كاری ، آنها را در جهت كاهش استرسهای حرفه ای تغییر دهد .
● اصول ارگونومی در صنعت :
- طراحی تغییر ، جایگزینی و نگهداری تجهیزات برای ارتقای بهره وری ، زندگی كاری و كیفیت تولید
ـ طراحی و تغییر فضاهای كاری و جانمایی كاری برای سهولت و سرعت عملیات خدمات و نگهداری
ـ طراحی و تغییر روشهای كاری شامل اتوماسیون و تخصیص وظیفه بین اپراتور و ماشین
ـ كنترل فاكتورهای فیزیكی (گرما ،سرما،صدا،ارتعاش ،نور) در محل كار برای تولید بهتر و ایمنی كاركنان
● فاكتورهای استرس در محیط های كار :
هر محیط كاری فاكتورهای استرس مخصوص خود را دارد. در زیر فاكتورهای استرس شناخته شده در محل كار آمده است .
ـ پیچیدگی و تعدد ابزارهای مورد استفاده در محیط كار
ـ وضعیتهای محیطی غیر طبیعی (گرما ، صدا ، ارتعاش ، روشنایی ، مواد سمی و …)
ـ بار كاری فیزیكی و فكری
● نتایج بكارگیری ارگونومی
▪ موارد زیر تعدادی از نتایج بكارگیری اصول ارگونومی در محل كاراست .
ـ درك تاثیر مخصوص نوع كار روی جسم كاركنان و كارایی شغلی شان
ـ پیش بینی پتانسیل اثرات طولانی مدت (یا تجمعی ) كار روی جسم كاركنان
ـ ارزیابی تناسب محل كار و ابزارها برای كارگران جهت انجام كار
ـ بهبود بهره وری و آسایش كارگران توسط (تطبیق كار برای شخص ) یا تطبیق شخص برای كار نتایج این قبیل تلاشها دستیابی به بهترین هماهنگی میان قابلیتهای كارگر و نیازمندیهای شغل است .
● بیومكانیك
بیومكانیك تركیبی از فیزیك مهندسی (مكانیك ) ، آنتروپومتری و پایه علوم پزشكی (بیولوژی و فیزیولوژی ) كه از طریق ریاضی مرتبط گشته اند . آن قوانین فیزیكی را برای توصیف پدیده های بیولوژیكی بدن انسان استفاده میشود . اصول بیومكانیك جهت مطالعه پاسخهای بدن انسان به بارها و استرس هایی كه در محیطهای كاری بر آن قرار میگیرد، میباشد .
● فیزیولوژی كار :
مطالعه عملكرد ارگانیسمهای انسان توسط استرسهای كار ماهیچه ای تحت تاثیر قرار میگیرد.
پاسخهای فیزیولوژیك ناشی از كار فیزیكی شامل سیستمهای ماهیچه ای اسكلتی و قلبی عروقی میباشد.
● ارزیابی توانایی كاری
۱) ضربان قلب
۲) اكسیژن مصرفی
● بیومكانیك حرفه ای
بررسی فیزیكی كارگر و ابزار ، ماشین آلات و مواد به نحوی كه كارایی بهینه داشته و كمترین آسیبها متوجه شخص گردد اختلالاتی را كه بدلیل عدم تطابق قابلیتهای فردی و نیازمندیهای شغلی وجود دارد را به حداقل میرساند و از بروز یك اختلال اسكلتی –عضلانی پیشگیری مینماید .
● جنبه های بهداشتی ارگونومی
۱) پیشگیری از بیماریها و اختلالات ناخواسته و غیبت
۲) طراحی بهینه ایستگاههای كاری
۳) بهترین استفاده از انرژی تلاش كاری
۴) بهترین استفاده از منابع و قابلیتهای كارگر
● جنبه های اقتصادی ارگونومی
۱) استفاده بهینه از انرژی كه باعث كارایی بیشتر میگردد
۲ )دوره های منظم كار و استراحت كه باعث بهره وری بیشتر میگردد
۳) حذف خستگی كه باعث افزایش كیفیت كار میشود .
● خستگی ناشی از كار
خستگی ناشی از كارعبارتست از ضعف و ناتوانی در تمامی حركات بدن بطوریكه این نوع خستگی در صنعت بصورت خستگی عضلانی (جسمی ) و خستگی روحی (روانی ) ظاهر میشود .
● انواع خستگی
۱) خستگی چشمی
۲) خستگی كل بدن
۳) خستگی فكری
۴) خستگی عصبی
۵) خستگی مزمن
۶) خستگی ناشی از بهم خوردن ریتم روز و شب
● عوارض خستگی
۱) كاهش توجه
۲) كاهش دریافت
۳) كاهش سرعت عملكرد فیزیكی و ذهنی
۴) كاهش دقت و افزایش اشتباه
۵) مصرف انرژی بالا جهت ثابت نگهداشتن راندمان
۶) احساس خستگی ، گیجی ، و تحریك پذیری
● پیشگیری از درد پشت و گردن
اگر شما با کامپیوتر کار میکنید یا کار اداری فراوانی دارید که موجب میشود ساعات زیادی را پشت میز کارتان بگذرانید، احتمال اینکه در پایان روز در ناحیه پشت و گردن احساس گرفتگی یا درد داشته باشید زیاد خواهد بود.
نگران نشوید، دلیل این حس، پیری و از کار افتادگی نیست، تحقیقات جدید نشان داده است که حتا کودکان دبستانی و راهنمایی هم، در صورتی که مدت طولانی پشت میز یا مقابل کامپیوتر و مشغول انجام تکالیف خود باشند دچار چنین مشکلی خواهند شد. در واقع نشستن در مقابل کامپیوتر تبدیل به شیوه ای از زندگی امروز شده است. فن آوری کامپیوتر در عین اینکه بازدهی و توانایی ادارات را تا حد فراوانی تشدید کرده است، کار با آن نیز عوارضی در گردن، پشت و شانه های کاربران ایجاد کرده است.
دکتر بابی ارنشتاین Bobbi Ornstein، یکی از پزشکان پر سابقه مشکلات جسمی گفته است : "مردم به سادگی وقت بسیاری را به حالت نشسته میگذرانند. شیوه نشستن آنها، همراه با حرکات مکانیکی و تکرار شونده و اینکه مدت طولانی در یک حالت قرار گرفته اند، دردهای مختلفی در بدن آنها ایجاد میکند که در صورت تغییر رویه ندادن به شکل مزمن درخواهد آمد."
▪ در اینجا به بعضی راهکارها برای جلوگیری و برطرف نمودن چنین مشکلاتی میپردازیم.
مشکلات عمده ای که کاربران کامپیوتر از آن شکایت دارند هر نوع درد عمومی تا دردهای موضعی چون گردن درد، درد قسمتهای بالایی یا پایینی پشت و دردهایی در مچ دست و لگن را در بر میگیرد. علائم هشدار دهنده جدیتری چون خواب رفتگی یا بی حسی، نشان دهنده مشکلات جدی تر و مزمن تری هستند که در اثر جدی نگرفتن دردهای کوچک در طول زمان ایجاد شده اند. بنا به گفته دکتر ارنشتاین، " هنگامی که درد دلیلی چون آسیبهای ناشی از زمین خوردگی یا تصادفات و ... نداشته باشد، دلیل آن معمولا به نوع کار بستگی دارد. مشکل در ابتدا به صورت یک درد یا گرفتگی بروز میکند که چند روز دوام می آورد و ظاهرا دلیل خاصی هم ندارد، گاهی اوقات مشکل به صورت یک حس ناراحتی کلی و خشکی بدن و مفاصل خواهد بود و اکثرا هنگام خواب توجه فرد مبتلا را به خود جلب میکند یعنی زمانی که آها در آرامش بوده و بیشتر متوجه بدن خود هستند."
طرز قرارگیری بدن و ارگونومیارگونومیک (Ergonomics) شاخه ای از علم مهندسی است که به طراحی ابزار و لوازمی برای حفظ سلامت فیزیکی بدن در هنگام کار میپردازد. درد غالبا در اثر حفظ مداوم یک حالت نادرست قرارگیری بدن ایجاد میشود. مثالهای رایج آن شامل : تایپ همزمان با صحبت تلفنی با نگه داشتن گوشی تلفن در گودی گردن، چرخاندن مداوم سر از چپ به راست هنگام تایپ از روی یک متن و نگاه کردن به صفحه کامپیوتر و یا فقط با نشستن به مدت طولانی هستند.
ارگونومیک به نگه داشتن بدن در حالت صحیح کمک میکند. صندلیهایی با طراحی ارگونومیک، بالشها، پد های بالشتک دار برای ماوس و خود ماوسی که با شیوه ارگونومیک طراحی شده باشد در کاهش و پیشگیری چنین ناراحتی هایی بسیار موثر هستند.
● راهکارهای عمومی
در صورت نبودن وسایل ارگونومیک باید از روشهای زیر برای رفع مشکل خود استفاده کنید. هنگامی که بدن بیش از حد به جلو خم شده باشد، شانه و عضلات گردن قادر به نگه داشتن وزن سر نیستند. به یاد داشته باشید که بیشتر دردهای ناحیه گردن و پشت که هنگام کار با کامپیوتر عارض میشوند، به دلیل قرار گیری نادرست بدن روی صندلی و پشت میز است. این مساله یک مشکل عمومی بین کودکان مدرسه ای و بزرگسالان کارمند است. هنگام کار پشت خود را تا حد امکان صاف نگه دارید. از خم شدن روی صفحه کلید بپرهیزید و سعی کنید صفحه کلید را تا حد امکان بالا بیاورید تا مجبور نباشید ساعات طولانی به پایین نگاه کنید. مدام صاف نشستن را به خود یاد آوری کنید. حتا میتوانید یک یادداشت روی صفحه نمایشگر(مونیتور) کامپیوتر خود نصب کنید و هربار با دیدن آن طرز نشستن خود را تنظیم کنید. در طی زمان بالاخره به صاف نشستن عادت خواهید کرد. اگر شما هنگام کار در ساعات طولانی، به درد جدی در ناحیه گردن مبتلا میشوید، شاید به جا به جا کردن صفحه نمایشگر نیاز باشد. پزشکان اعتقاد دارند که ساختار و استخوان بندی طبیعی گردن بعضی افراد طوری است که نگاه کردن به چپ یا راست در مدت زمان طولانی، موجب دردهای شدید گردن میشود. این افراد میتوانند به سادگی و با جا به جا کردن صفحه نمایشگر روی میز خود از بروز این مشکل جلوگیری کنند. شاید شما تبلیغاتی را با این مضمون دیده باشید که کار کردن با کامپیوترهای قابل حمل (laptop) و یا با قرار دادن صفحه کلید بر روی پا، چقدر آسان است. اما اینطور نگاه کردن به پایین میتواند خسارات جبران ناپذیری بر گردن و ستون مهره ها وارد کند. اگر دچار مشکلی چون گرفتگی و خشکی گردن دارید، از این حالت قرار دادن کامپیوتر بپرهیزید.
▪ استراحت و انجام حرکات کششی بهترین راه مقابله با دردهای این چنین است.
كمرتان را صاف کنید. اگر بتوانید هر ۱۵ دقیقه حتا کشش کوتاهی هم به عضلات خود بدهید ایده آل است. در غیر این صورت سعی کنید هر ۴۵ دقیقه از جای خود بلند شوید، چند قدم راه رفته و کششی به عضلات خود بدهید. به این کار که کلا حدود ۳ تا ۵ دقیقه طول میکشد، به چشم یک نوع وقت تلف کردن نگاه نکنید، در طول زمان متوجه خواهید شد که ارزشش را دارد و بازده کاری شما هم بیشتر شده است.
● وضعیت نشستن و استفاده از کامپیوتر
با یک معاینه کوتاه متوجه میشوید که آیا صندلی شما مشکل ساز هست یا خیر. آیا ارتفاع صندلی شما طوری هست که قرارگیری شما بدون اشکال و خمیدگی یا کش آمدن عضلاتتان انجام بگیرد؟ مشکلی با تنظیم صفحه کلید و صندلی خود ندارید؟ اگر مشکلی هست، یک صندلی دیگر را امتحان کنید. از همه بهتر این است که صندلی خریداری کنید که مخصوص افرادی با مشکلات پشت طراحی شده است. این صندلیها شاید گران باشند یا خنده دار به نظر برسند اما درد موضوع خنده آوری نیست و اگر چیزی بتواند در کم کردن یا پیشگیری از درد کمک کند باید از آن استفاده کرد.

نویسنده : سیدجلال محمودی

منبع : حکیم باشی