قلعه «دا و دختر» بازمانده معماری دوران ساسانی

«دا و دختر» (مادر و دختر)، از آثار گرانبهای فرهنگی- تاریخی استان خوزستان است كه به دوران ساسانیان تعلق دارد. این قلعه كه در ۳ كیلومتری شمال شهر فعلی رامهرمز بر روی كوه های مرتفع گلچین مشرف بر شهر و دشت رامهرمز رخ نمایی می كند، بقایای بنایی دژ مانند و به نسبت عظیمی است كه از روزگاران پیشین مردم آن را به نام قلعه «دا و دور» می‌خواندند. لفظ «داوودختر» به زبان محلی( دا و دوًًَُِِّّر )است.
برخی از محققان و مردم نگاران می گویند: نام داوودختر بیانگر قدرت ،اقتدار و نفوذ زنان در برهه ای از تاریخ بوده است.گروهی دیگر نیز می گویند، شاید این لفظ تغییر كرده لفظ «دادور» به معنای دادگستر باشد. البته این نظریات چندان محكم نیست.
امااز آنجایی كه اسلوب و معماری این قلعه به اسلوب قلعه رومی تشابه دارد و با عنایت به وجود چند بنای دیگر در اطراف قلعه داوو دختر، چنین به نظر می رسد كه در محل قلعه ای دیگر و كوچك تر و شاید امن تر وجود داشته كه با این قلعه در ارتباط بود كه یكی را قلعه مادر و دیگری را قلعه دختر می خواندند و در اصطلاحات نظامی اینگونه الفاظ و ارتباطات زیاد به چشم می خورد.
این قلعه سترگ با مصالح ساختمانی متشكل از سنگ، ملات گچ و در برخی از نقاط آجر و قیر ساخته شده است كه سنگ مورد استفاده را از رودخانه «اعلا» و سنگ پی آن را از معادن سنگ اطراف كه در حدود سه كیلومتری شرق و شمال شرق قلعه قرار دارد، آورده اند.
گچ موجود در محل نیز به عنوان ملات استفاده شده است و در كف و قسمت بالای پی لایه هایی از قیر طبیعی مشاهده می شود كه از معادن قدیمی كه در سه كیلومتری ضلع شمالی قلعه وجود دارد به این محل آورده و مورد استفاده قرار گرفته است.از دیگر مصالح بكار رفته در این قلعه، آجر است كه در دوران متأخر نیز استفاده شده و بیشترین استفاده آجر در برج های ضلع جنوبی آن مشاهده می شود.
قلعه در ارتفاعی حدود ۶۰۰ متر بر روی كوه قرار دارد. به طوری كه از سینه كش پایین كوه تا قلعه حدود ۳۰ دقیقه راه است كه راه های ارتباطی بسیار سخت گذر و خطرناك دارد. هنگام رفتن به طرف قلعه، در سمت شمالی آن استراحتگاهی وجود دارد كه از آنجا راه اصلی ورود به قلعه را می توان مشاهده كرد.
درنخستین پاگرد، محوطه ای حدود ۲۰ متر مربع است كه آثاری از بقایای برجكی ویران شده در آنجا قرار دارد.از محل برج ویران شده تا قلعه اصلی مسیری ۱۰۰ متری است كه به صورت معبری به عرض ۳ تا ۴ متر برای جلوگیری از تخریب و فرو افتادن تدریجی دیوارها است. مصالح این برج سنگ و ساروج و در برخی نقاط آن قلوه سنگ و گچ استفاده شده است كه در استحكام بخش های متفاوت دیوار بسیار موثر است. از ۱۰ متری محل برج تا قلعه یك ردیف از پی با مصالح گچ، سنگ و آجر به صورت اتاقك است.
این قلعه به صورت بنایی مستطیل شكل درست شده كه در یك محوطه تقریباً ۱۰۰۰ متری قرار گرفته است.پس از متروك شدن و بی توجهی به ترمیم آن در سالیان متمادی تمامی سقف های آن ریخته است. ضلع غربی و ضلع جنوبی قلعه بوسیله ۴ ستون نگه دارنده (پشت بند)استحكام بخشی شده است.
با توجه به بازدیدهای پی درپی از قلعه و وجود كارخانه و معدن گچ كه انفجارهای این معدن در فاصله ۵۰۰ متری قلعه انجام می شود و هر انفجار باعث تخریب قسمتی از قلعه است،وضع كلی قلعه در شرایط مطلوبی قرار ندارد.
خوشبختانه با تمام این مشكلات، حدود و گمانه های تعیین حریم قلعه بار دیگر مشخص شده است و ضروریست كه یك برنامه پژوهشی باستان شناسی و عملیاتی اجرایی در قلعه «داو دختر» برای روشن شدن زوایای ناشناخته قلعه در نظر گرفته شود كه دست كم بتوان پی دیوار های دفاعی و غیره را مشخص و از طبقات زیرین قلعه اطلاعات علمی و لازم را كشف كرد.چنانچه این كاوش علمی انجام شود، به طور حتم به كاربری واقعی قلعه ،معابر و سبك معماری آن می توان دست یافت.

منصور محرابی

منبع : روزنامه ایران