آشنایی با دی اکسین ها (Dioxin )

اصطلاح دی اکسین به گروهی از ترکیبات آلی کلره اطلاق می شود که اغلب آنها در پروسه سوزاندن تولید می شوند. اساس مولکولی دی اکسین دو حلقه بنزن با ۲ پل اکسیژن می باشد که تحت عنوان Polychlorinated –dibenzo-para-dioxine شناخته می شوند.
ترکیبات دی اکسین از سمی ترین آلاینده های زیست محیطی به شمار می روند و دارای ۷۳ ایزومر می باشند. در میان ایزومرهای دی اکسین سمی ترین آنها TCDD می باشد با فرمول C۱۲H۴CL۴O۲ و شامل ۲۲ ایزومر است . وزن مولکولی آن ۳۲۲ و نقطه ذوب آن ۵۷۷ فارنهایت می باشد.
ترکیبات PCDD تا حرارت ۱۳۰۰ درجه فارنهایت پایدار می باشند و فشار جزئی آنها در شرایط طبیعی یک میلیونیم میلیمتر جیوه است،بنابراین قابلیت فرار از سطوح را در حرارت محیط ندارند.این خواص فیزیکی همراه با پایداری حرارت و انحلال کم آن در آب ۳ خاصیت عمده دی اکسین در محیط زیست می باشد.
اثر دی اکسین ها بر روی موجودات زنده ۱۰۰۰۰ برابر قوی تر از سیانور می باشد و این ترکیبات اثرات سرطان زایی بسیار بالایی دارند.
سوزاندن زباله به ویژه به صورت غیر بهداشتی مهمترین عامل انتشار این ترکیب در محیط زیست میباشد.دی اکسین یک محصول فرعی در تولیدات کشاورزی و مواد شیمیایی نیز به شمار می رود.
از عوارض عمده دی اکسین بر انسان آسیب کبدی وناراحتی های شدید پوستی می باشد.
نحوه انتشار این ماده را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:
۱) سوزاندن زباله به ویژه مواد پلاستیکی
۲) پروسه تولید ترکیبات PCB
۳) در صنایع سلولزی
در صنایع سلولزی حضور کلر در پروسه های تولید خمیر کاغذ سبب حمله کلر به ساختمان هیدرو کربنهای موجود در لیگنین شده و زمینه تشکیل PCDD را فراهم می سازد. اصولا در هر پروسه ای که ترکیبات فنله و کلره تواما حاضر شوند احتمال خطر تشکیل PCDD مهیا می گردد.
مواد زائد حاوی PVC که دارای درصد نسبتا زیادیس HCL می باشند می تواند منجر به تشکیل مقادیر نسبتا بالای PCDD گردد.
سوزاندن بیشتر کاغذ در اروپا نسبت به آمریکا PCDD بیشتر در اتمسفر اروپا به وجود آورده است.
آنچه در رابطه با PCDD برای ما از اهمیت ویژه برخوردار است موارد ذیل می باشد .
۱) این ترکیب سمی ترین و خطرناکترین آلاینده شناخته شده زیست محیطی می باشد.
۲) ترکیب ۲,۳,۷,۸ TCDD در میان ترکیبات سمی PCDD از همه خطرناک تر است.
۳) در جهت کاهش PCDD در طبیعت باید اکیدا از سوخت ناقص زباله در حرارت کمتر از ۱۳۰۰ درجه فارنهایت جلوگیری کرد.

زهرا سمائی

منبع : سازمان حفاظت محیط زیست ایران