جادوگر در تدارک نابودی لیموترش ایران است

«تا ۱۰ سال آینده اثری از باغ های لیموترش كشور نخواهید دید.» شاید باوركردنی نباشد اما این جمله ای است كه این روزها می توانی از زبان هر باغدار هرمزگانی بشنوی و متأسفانه زیاد هم دور از واقعیت های علمی نیست.
هر چند در سال۱۳۷۷ كه باغداران مینابی برای نخستین بار در كشور با موردی از بیماری لیموترش به نام «جاروك» برخورد كردند هرگز كسی تصور نمی كرد این بیماری بتواند به این سرعت در سطح باغ های لیموترش كشور شیوع یابد، ولی اكنون با گذشت ۸ سال از این جریان كارشناسان بخش كشاورزی اتفاق نظر دارند كه با توجه به هزینه خسارت وارده از سال های۷۷ تا ۸۶ و پیش بینی رو به گسترش بیماری «جاروك لیموترش» در صورتی كه به این موضوع به طور جدی و مستمر پرداخته نشود در یك دهه آینده میزان درآمد حاصله از تولید لیموترش در جنوب كشور به صفر نزدیك خواهد شد و این بدان معناست كه اقتصاد كشاورزی در بسیاری از نقاط استان هرمزگان با خطر جدی مواجه خواهد شد.
● جایگاه تولید لیموترش در ایران وجهان
لیموترش كه در اصطلاح عامیانه به آن لیموعمانی می گویند یكی از مهم ترین و اقتصادی ترین محصولات باغی درجنوب كشور است. براساس آمار فائو، ایران در تولید لیموعمانی، لیموی نافدار (نوعی از لیموترش و بزرگ تر از لیموی عمانی) و لیموشیرین در مجموع ششمین تولیدكننده در جهان است.
آمارها نشان می دهد از سطح ۲۶۷ هزار و ۶۰۰ هكتاری زیركشت مركبات در كشور معادل ۴۱ هزار و ۸۰۰ هكتار به لیموترش اختصاص دارد كه بیشترین سطح زیر كشت لیموترش (عمانی) مربوط به استان های هرمزگان و فارس است.
در استان هرمزگان به عنوان بزرگ ترین تولیدكننده لیموترش از سطح زیر كشت ۳۸ هزار و ۵۰۰ هكتاری مركبات، ۱۹ هزار و ۱۰۰ هكتار اختصاص به كشت این محصول دارد.
سالانه در كشور ۶۱۵ هزار تن لیموترش تولید می شود كه از این مقدار ۲۶۰ هزار تن مربوط به استان هرمزگان و ۱۹۲ هزار تن مربوط به استان فارس است.اشتغال زایی لیموترش به ازای هر هكتار ۷ دهم نفر تا مرحله برداشت و ۷ دهم نفر در مراحل صنایع تبدیلی و حمل و نقل است.
● تاریخچه جاروك لیموترش
این بیماری برای نخستین بار در سال۱۳۶۵ در عمان و سپس در سال۱۳۶۸ در امارات متحده عربی مشاهده شد. مطالعات اولیه در این كشورها نشان می دهد كه عامل بیماری به وسیله حشرات (مانند زنجرك ها) به لیموترش انتقال یافته است.
عامل بیماری جادوی جادوگر یا جاروك لیموترش یك پروكاریوت فاقد دیواره سلولی به نام فایتو پلاسمایی است كه در ابتدا موجب كوچكی برگ ها و ایجاد شكلی مشابه جارو در برگ ها و سپس در مدت ۳ تا ۶ سال موجب مرگ گیاه می شود.
عملكرد عامل بیماری (فایتو پلاسما) در لیموترش مشابه عملكرد ویروس HIV یا ایدز در انسان است زیرا عامل بیماری در مراحل اولیه آلودگی دارای یك دوره كمون است و پس از ظهور موجب مرگ سریع گیاه می شود.
نشانه های بیماری جاروك لیموترش شامل ظهور شاخه جارویی در یك قسمت از درخت و سپس گسترش بیماری و افزایش تدریجی شمار شاخه های جارویی در دیگر قسمت ها است.
بیماری جادوی جادوگر یا جاروك لیموترش نخستین بار در سال ۶۷در نیك شهر استان سیستان و بلوچستان مشاهده شد و در سال۱۳۷۷ برای نخستین بار در میناب و در سال۱۳۷۹ در رودان استان هرمزگان دیده شد.
در سال ۱۳۷۷ شمار درختان آلوده به عامل بیماری جادوی جادوگر تنها ۵۱ اصله بود كه این شمار در سال ۱۳۸۰ به ۲ هزار و ۴۳۸ اصله، در سال ۱۳۸۲ به ۱۳ هزار و ۶۵۸ اصله و در سال ۱۳۸۴ به ۱۱۷ هزار و ۲۲۲ و در سال ۸۵ به ۱۶۰ هزار اصله رسید.آخرین برآوردها نشان می دهد هم اكنون شمار درختان آلوده به عامل جاروك لیموترش به بیش از ۲۰۰ هزار اصله رسیده است.
● كنترل جاروك نیازمند عزم ملی
درحالی كه نزدیك به یك دهه از ورود و انتشار بیماری خطرناك جاروك لیموترش به كشور می گذرد و با توجه به اهمیت موضوع و احتمال آلودگی دیگر استان های تولیدكننده لیموترش در كشور به نظر می رسد هنوز عزم ملی در این زمینه وجودندارد.
«رضا امیری» باغدار رودانی در این زمینه می گوید: متأسفانه با وجود این كه بیش از ۸ سال از ورود این بیماری به كشور می گذرد ولی تا این لحظه حمایتی از باغداران خسارت دیده نشده و مسئولان تنها به توصیه های بهداشتی و دادن «اره» به باغداران برای امحای درختان آلوده بسنده كرده اند.
وی می افزاید: به نظر می رسد جادوی جادوگر مسئولان و باغداران را هم سحر كرده چون هركدام از ما نیز در جایگاه خود تلاشی كه باید انجام نمی دهیم.
وی با اشاره به این كه در صورت امحای هر درخت لیموترش ۶ سال طول می كشد تا نهال لیمو به تولید اقتصادی برسد، می گوید: این امر می تواند معیشت اقتصادی كشاورزان خرده پا را به مخاطره اندازد، بنابراین نه تنها وزارت جهادكشاورزی بلكه دیگر وزارتخانه ها و دستگاه های مسئول باید در زمینه حمایت از تولید لیموترش تلاش كنند.
● تلاش برای كنترل بیماری جادوی جادوگر
میزان برآورد خسارت و هزینه های انجام شده برای مدیریت این بیماری تاكنون حدود ۲۸۰ میلیاردریال بوده است، ولی كافی نیست. با درنظر گرفتن خسارت وارده از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۶ و پیش بینی روبه گسترش بیماری در صورتی كه با این موضوع به صورت جدی و مستمر برخورد نشود، حداكثر تا یك دهه آینده میزان تولید لیموترش در استان هرمزگان به صفر نزدیك خواهدشد و این بدان معناست كه اقتصاد روستایی در بسیاری از نقاط استان هرمزگان و پیرو آن اشتغالزایی روستانشینان این منطقه با خطر جدی مواجه است.
وزارت جهادكشاورزی با توجه به اهمیت موضوع و احتمال آلودگی دیگر استان های تولیدكننده لیموترش در كشور در سال گذشته تشكیل كمیته تدوین برنامه تحقیقاتی مدیریت بیماری جاروك لیموترش را دردستوركار خود قرارداد.همچنین مقرر شد ۷ میلیاردتومان اعتبار از سوی سازمان مدیریت برای مقابله با این بیماری هزینه شود كه تاكنون تنها یك میلیاردتومان آن اختصاص یافته است.
محمد نصوری رئیس سازمان جهادكشاورزی استان هرمزگان نیز می گوید: در سال گذشته، طرحی از سوی وزارت جهادكشاورزی برای مقابله و كنترل بیماری جاروك لیموترش به سازمان مدیریت ارائه شد كه امیدواریم این اعتبار در سال جاری تخصیص یابد.
به گفته وی تاكنون ۶ درصد از ۲۰ هزار هكتار باغ های لیموترش استان هرمزگان براثر ابتلا به این بیماری ازمیان رفته است.
باید این واقعیت را بپذیریم كه اراضی زیركشت لیموترش در جنوب كشور درمعرض نابودی قراردارد، اما روی دیگر قضیه كه بسیار خطرناك تر از وجه اقتصادی آن است تبعات اجتماعی و امنیتی ناشی از بیكاری ۲۵۰ هزارنفر شاغل مرتبط با تولید لیموترش درهرمزگان است و از همین رو ضروری است این مسأله به عنوان یك مشكل فرابخشی و با درنظرگرفتن یك اولویت ویژه در دستور كار مسئولان مربوطه قرار گیرد.

زهره افشار

منبع : روزنامه ایران