مــرگ

در قرآن كریم درباره مرگ آیات متعددی وارد شده است كه به ویژگیهای آن اشاره دارد كه از اینقرار است :
۱) همه انسانها خواهند مُرد
قرآن مجید, تاكید می فرماید كه همه انسانها (بلكه همه جانداران) خواهند مرد و در این عالم, هیچ كس جاودانه نخواهد زیست:
كل من علیها فان ۱
هر كس روی زمین هست فانی می شود.
كل نفس ذائقه الموت.۲
هر كسی مرگ را خواهد چشید.
و خطاب به پیامبر اكرم (ص) می فرماید:
انك میت و انهم میتون ۳.
تحقیقاً تو خواهی مرد و ایشان (هم) خواهند مرد.
و ما جعلنا لبشر من قبلك الخلد افان مت فهم الخالدون.۴
پیش از تو برای هیچ انسانی, جاودانگی قرار ندادیم, پس آیا در صورتی كه تو مردی ایشان جاودان خواهند بود؟!
بنابراین می توان مردن را یك قانون كلی و استثناناپذیر برای همه جانداران این جهان دانست.
۲) گیرنده جانها
قرآن كریم از یك سو, گرفتن جان را به خدای متعال, نسبت می دهد و آنجا كه می فرماید:
الله یتوفی الانفس حین موتها.۵
خدا جانها را هنگام مرگشان می گیرد.
و از سوی دیگر, ملك الموت را مامور قبض روح, معرفی می كند.
قل یتوفا كم ملك الموت الذی و كل بكم .۶
بگو شما را فرشته مرگ كه بر شما گمارده شده است می گیرد.
و در جای دیگر, گرفتن جان را به فرشتگان و فرستادگان خدا اسناد می دهد.
حتی اذا جا احد كم الموت توفته رسلنا.۷
تا هنگامی كه مرگ یكی از شما فرا رسد فرستادگان ما (جان) او را می گیرند.
بدیهی است هنگامی كه فاعلی كار خود را به وسیله فاعل دیگری انجام دهد نسبت كار به هر دو, صحیح است و اگرفاعل دوم هم واسطه ای در انجام كار داشته باشد می توان كار را به فاعل سوم هم نسبت داد. و چون خدای متعال, گرفتن جانها را به وسیله ملك الموت انجام می دهد و او نیز به وسیله فرشتگانی كه تحت فرمانش هستند هر سه نسبت, صحیح است .
۳) آسان یا سخت گرفتن جان
از قرآن مجید, استفاده می شود كه گماشتگان الهی, جان همه مردم را یكسان نمی گیرند بلكه بعضی را با راحتی و احترام, و بعضی دیگر را با خشونت و اهانت, قبض می كنند. از جمله در مورد موئمنان می فرماید:
الذین تتوفا هم الملائكه طیبین یقولون سلام علیكم .۷
كسانی كه فرشتگان جانشان را با خوشی می گیرند و به ایشان سلام (و احترام) می كنند.
و درباره كافران می فرماید:
و لوتری اذ یتوفی الذین كفروا الملائكه یضربون وجوههم و ادبارهم... .۹
هنگامی كه فرشتگان, روح كافران را می گیرند به روی و پشت آنها می زنند... .
و شاید بتوان گفت كه میان افراد موئمن و افراد كافر هم به حسب درجات ایمان و كفرشان تفاوتهایی در آسان یا سخت جان كندن, وجود دارد.
۴) عدم قبول ایمان و توجه در حال مرگ
هنگامی كه مرگ كافران و گنهكاران فرا می رسد و دیگر از زندگی در دنیا نومید می شوند از گذشته خودشان پشیمان می گردند و اظهار ایمان و توبه از گناهانشان می كنند ولی هرگز چنین ایمان و توبه ای پذیرفته نخواهد شد. قرآن كریم در این باره می فرماید:
یوم یاتی بعض آیات ربك لا ینفع نفساً ایمانها لم تكن آمنت من قبل او كسبت فی ایمانها خیراً .۱۰
روزی كه بعضی از آیات پروردگار ظاهر شود ایمان كسی كه قبلاً ایمان نیاورده یا در حال ایمانش كار خیری انجام نداده است سودی برای او نخواهد بخشید.
و لیست التوبه للذین یعملون السیئات حتی اذا حضر احدهم الموت قال انی تبت الان... .۱۱
و توبه برای كسانی نیست كه كارهای بد را انجام می دهند تا هنگامی كه مرگ یكی از ایشان فرا رسد گوید: اكنون توبه كردم! و از قول فرعون, نقل می كند كه هنگامی كه مشرف به غرق شد گفت:
آمنت انه لا اله الا الذی آمنت به بنو اسرائیل و انا من المسلمین .۱۲
ایمان آوردم به اینكه خدایی نیست به جز همان خدایی كه بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند و من از اهل اسلامم.
و در پاسخ وی می فرماید:
الان و قد عصیت قبل و كنت من المفسدین. ۱۳
آیا اكنون, در حالی كه قبلاً عصیان كرده و از مفسدان بوده ای؟!
۵) آرزوی بازگشت به دنیا
هم چنین قرآن كریم از كافران و تبهكاران, نقل می كند كه هنگامی كه مرگشان فرا می رسد یا عذاب هلاك كننده ای برایشان نازل می شود, آرزو می كنند كه ای كاش به دنیا بر می گشتیم و از اهل ایمان و كارهای شایسته می شدیم, یا از خدای متعال درخواست می كنند كه ما را به دنیا برگردان تا گذشته هایمان را جبران كنیم. ولی چنین آرزوها و درخواستهایی عملی نمی شود.۱۴
و در بعضی از آیات, اضافه می كند كه اگر برگردانده می شدند به همان شیوه گذشته, ادامه می دادند.۱۵ و نیز در روز قیامت هم چنین آرزوها و درخواستهایی خواهند داشت كه به طریق اولی, جواب منفی خواهند شنید:
حتی اذا جا احدهم الموت قال رب ارجعون لعلی اعمل صالحاً فی ما تركت كلا انهاكلمه هو قائلها... ۱۶.
تا آنگاه كه مرگ یكی از ایشان فرا رسد گوید: پروردگارا, مرا برگردان شاید كار شایسته ای در موردی كه ترك كرده ام انجام دهم. هرگز! این سخنی است كه او می گوید (و آرزویی است كه هرگز عملی نمی شود).
او تقول حین تری العذاب لوان لی كره فاكون من المحسنین .۱۷
یا هنگامی كه عذاب را می بیند گوید: ای كاش بازگشتی می داشتم تا از نیكوكاران شوم .
... اذ وقفوا علی النار فقالوا یا لیتنا نرد ولا نكذب بآیات ربنا و نكون من الموئمنین .۱۸
هنگامی كه بر آتش دوزخ, عرضه می شوند گویند: ای كاش باز گردانده می شدیم و (دیگر) آیات پروردگارمان را تكذیب نمی كردیم و از موئمنان می بودیم.
... اذا المجرمون ناكسوا رووسهم عند ربهم ربنا ابصرنا و سمعنا فارجعلنا نعمل صالحاً انا موقنون. ۱۹
هنگامی كه بزهكاران سرهای خویش را نزد پروردگارشان فرو افكنده اند (و می گویند): پروردگارا (اكنون) دیدیم و شنیدیم, پس ما را برگردان تا كار شایسته ای انجام دهیم, اینك ما اهل یقین هستیم.
از این آیات, به خوبی استفاده می شود كه عالم آخرت, جای انتخاب راه و عمل به تكالیف نیست و حتی یقینی كه هنگام مرگ یا در عالم آخرت, حاصل می شود تاثیری در تكامل انسان ندارد و استحقاق پاداشی نمیآورد, از این رو, كافران و گنهكاران, آرزو می كنند كه به دنیا برگردند تا اختیاراً ایمان بیاورند و كارهای شایسته انجام دهند.

(محمد تقی, مصباح یزدی, آموزش عقاید, ج ۳, ص ۸۱ ـ ۷۷)
۱ـ الرحمن ۲۶/.
۲ـ آل عمران ۱۸۵/, انبیا ۳۵/.
۳ـ زمر ۳۰/.
۴ـ انبیا ۳۴/.
۵ـ زمر ۴۲/.
۶ـ سجده ۱۱/.
۷ـ انعام ۶۱/.
۸ـ نحل ۳۲/, و نیز رجوع كنید به: انعام ۹/.
۹ـ انفال ۵۰/, و نیز رجوع كنید به: محمد (ص) ۲۷/.
۱۰ـ انعام ۱۵۸/, و نیز رجوع كنید به: سبا ۵۱/ ـ ۵۳, غافر ۸۵/, سجده ۲۹/.
۱۱ـ نسا ۱۸/.
۱۲و۱۳ـ یونس ۹۰/ـ۹۱.
۱۴ـ باید دانست كه قرآن كریم, بازگشت كسانی را نفی می كند كه عمری را با كفر و عصیان گذرانده اند و در حال مرگ, آرزوی بازگشت به دنیا و جبران گناهانشان رادارندونیز بازگشت از عالم قیامت به دنیا را مطلقاً نفی می كنند و این, به معنای نفی هرگونه بازگشت به دنیا نیست زیرا چنان كه قبلاً كفته شد كسانی بوده اند كه بعد از مرگ, دوباره در همین دنیا زنده شده اند و طبق عقیده شیعیان,بعدازظهور حضرت ولی عصر (عج) نیز كسانی به دنیا رجعت خواهند كرد.
۱۵ـ انعام ۲۷/ـ۲۸.
۱۶ـ موئمنون ۹۹/.
۱۷ـ زمر ۵۸/, و نیز رجوع كنید به: شعرا ۱۰۲/.
۱۸ـ انعام ۲۷/ـ۲۸, و نیز رجوع كنید به: اعراف ۸۳/.
۱۹ـ سجده, و نیز رجوع كنید به: فاطر ۳۷/.
۲۰ـ موئمنون ۱۰۰/.

منبع : بلاغ