فیدل کاسترو؛ رهبری که قصد خاموشی ندارد

«مادلین آلبرایت» وزیر امور خارجه اسبق امریکا حدود یک دهه قبل با انتقاد از سیاست های دولت کوبا، ابراز امیدواری کرده بود که در دوران وزارتش، شاهد مرگ فیدل کاسترو رهبر این کشور باشد. آرزوی نخستین بانوی وزیر امورخارجه امریکا نه تنها برآورده نشد که به دومین بانوی دستگاه دیپلماسی ایالات متحده به ارث رسید و کاسترو که هشتمین دهه عمر خود را با بیماری و انتقال موقتی قدرت به برادرش به پایان می برد، همچنان کابوسی برای مستاجران کاخ سفید است. ده روز پیش از آنکه رهبر ۸۰ ساله کوبا پس از ۴۷ سال به طور موقت از مسند قدرت کنار برود و خود را به تیغ عمل جراحی روده بسپارد، از سرگرمی اش گفته بود.
وی وضعیت جسمانی اش را عالی خوانده و گفته بود؛ «آنها بارها سعی کرده اند که مرا بکشند و مرا کشته اند. من تقریباً هر روز می میرم این برایم خیلی جالب و سرگرم کننده است.» پزشک کاسترو دو ماه پیش از آن اعلام کرده بود رهبر کوبا از سلامت کامل جسمانی برخوردار است و می تواند ۱۲۰ سال زندگی کند.
اما چریک پیر در اول آگوست ۲۰۰۶ در نامه ای که توسط منشی وی از تلویزیون دولتی این کشور خوانده شد، گفت که تحت عمل جراحی برای توقف خونریزی داخلی قرار گرفته و به همین دلیل، هر دو سمت ریاست جمهوری و دبیر اولی حزب حاکم کمونیست را به طور موقت به برادر خود رائول کاسترو سپرده است.
همین خبر کافی بود که «کایه اوچو» خیابان اصلی افراد اسپانیایی زبان در همسایگی ایالت «میامی» امریکا که به قلب تبعیدهای کاسترو معروف است، پس از شنیدن خبر بیماری وی و کناره گیری موقت از قدرت، صحنه جشن و پایکوبی شود و سی ان ان خبر از مرگ احتمالی کاسترو دهد.
این شایعات کاسترو را بر آن داشت که طی بیانیه ای که در تلویزیون ملی کوبا قرائت شد، اعلام کند وضعیت سلامتی اش پس از عمل جراحی ثابت و پایدار است. گرچه مقام های هاوانا از بهبود سریع رهبر این کشور و بازگشتش به مسند قدرت خبر دادند، اما اعلام بیماری کاسترو، دولت جورج دبلیو بوش را در نیمه دوم دومین دوره ریاست جمهوری اش امیدوار کرد که به آرزوی ۸ رئیس جمهوری پیشین امریکا جامه عمل بپوشاند و ایده «کوبای پس از فیدل» را بار دیگر احیا کند.
● کاسترو کوچک بر جای کاسترو بزرگ
انتقال قدرت در کوبا از کاسترو (فیدل) ۸۰ ساله به کاستروی دیگر (رائول) ۷۵ ساله گرچه موقتی است، اما از چندی قبل وقتی تابوی حدیث کوبا پس از کاسترو شکست، نگاه ها به رائول معطوف شد. رائول از ۱۹۶۵ تاکنون دبیر دوم کمیته مرکزی حزب کمونیست کوبا و نخستین نایب رئیس شورای دولت و وزرا و از ۱۹۵۹ به بعد وزیر نیروهای مسلح انقلابی بوده است.
فیدل کاسترو در ژوئن سال۲۰۰۱ پس از آنکه در مراسمی در خارج از هاوانا حالش به هم خورد، گفت؛ «حقیقتاً پس از من رائول کسی است که بیشترین تجربه و دانش را دارد.» در کتاب «صد ساعت با فیدل» نوشته «ایگناسیو رامونه» سردبیر مجله لوموند دیپلماتیک فرانسه فیدل کاسترو تاکید کرده بود که پارلمان پس از مرگش، رائول را با اطمینان کامل انتخاب خواهد کرد.
کاسترو همچنین اذعان کرد که سن رائول زیاد شده است و این مشکلی اساسی است، بنابراین نسل جدید نقش اساسی برای حمایت از رائول در حفظ انقلاب کوبا ایفا خواهد کرد. شاید هم کاسترو به قولی که سال ۲۰۰۵ در جریان یک سخنرانی ۵ ساعته داده بود، عمل کرد؛ «پافشاری بیش از حدی بر ماندن در راس قدرت ندارم و اگر به بیماری سختی مبتلا شوم، زمام امور را واگذار خواهم کرد. اگر احساس کردم که در شرایط خوبی به سر نمی برم، به حزب کمونیست ابلاغ خواهم داشت که اوضاع خوبی ندارم. پس لطفاً فرد دیگری جایگزین من شود،» با این وجود رهبر کوبا گفته بود که احتمال وقوع چنین پیشامدی در آینده نزدیک بعید است. همگان حدس می زدند منظور فیدل از فرد دیگر کسی نیست جز برادرش رائول.
● کمونیست ۸۰ ساله،۸۰ کیلویی
هفته گذشته خبرنگاران دولتی وقتی ایمیل خود را چک می کردند با بیانیه ای به امضای فیدل کاسترو روبه رو شدند با این مضمون؛ «در حال بهبود از چندین عمل جراحی هستم؛ من تنها یک عمل جراحی را نگذراندم. ابتدا این جراحی ها موفقیت آمیز نبود و به همین دلیل بهبود من مدتی طول کشید. پس از ماه ها تغذیه وریدی در حال حاضر غذاهای جامد می خورم.
من به همه اعلام می دارم که در حال بهبود هستم و وزنم در حدود ۸۰ کیلوگرم ثابت مانده است. بزرگ ترین خطر در مقابل من در حال حاضر کهولت سن و عدم توجه من به وضعیت سلامتم طی سال های گذشته است. من در حال حاضر فرصت لازم برای گرفتن فیلم و عکس ندارم؛ چرا که این کار مستلزم کوتاه کردن مو، ریش و آرایش است.
به علاوه این امر درخواست ها برای گفت وگو با من را دوچندان خواهد کرد. در حال حاضر آنچه را که لازم است انجام می دهم، درباره مسائل مهم می نویسم و تحلیل هایی در این رابطه ارائه می دهم. در هرحال اطمینان می دهم که بهبود نهایی من در کوتاه ترین مدت انجام شده و واقعاً مساله ناگوار و نگران کننده ای وجود ندارد.»۱۰ ماه پس از تخت نشینی بیمارستان؛ چریک پیر بار دیگر به عرصه بازگشته است. هنوز معلوم نیست کاسترو چه زمانی در انظار عمومی ظاهر خواهد شد و یا مجدداً وظایف ریاست جمهوری را در دست خواهد گرفت.
اما هوگو چاوس رئیس جمهور ونزوئلا می گوید که دوست و هم پیمان سیاسی اش، فیدل کاسترو، همه کاره است. با این حال کاسترو در مراسم اول ماه مه (روز جهانی کارگر) ظاهر نشد و این نشان می داد برای پیرمرد نطق های آتشین هنوز شرایط جهت حضور در انظار عمومی مهیا نیست. با این حال به مقاله نویسی در روزنامه های کوبا و بیان نظراتش اکتفا می کند. در مقالاتش انقلاب انرژی را در کوبا خواستار شده است، قراردادهای تجارت آزاد کشورهای امریکای لاتین با امریکا را «واقعیت تلخ منطقه» می داند و باز نشان می دهد که میراث دار کمونیسم در عصر لیبرالیسم و کاپیتالیسم به این آسانی قصد خاموشی ندارد. فیدل کاسترو چهار سال پیش کسانی را که گمان می کنند با مرگ وی، قوانین سوسیالیستی از این جزیره رخت برمی بندد «بی شعور» خواند.
برادرش رائول تاکید کرده است؛ «اگر زمانی دیگر برادرم رهبر کوبا نبود، سیاست ها و سیستم سیاسی این کشور تغییری نخواهد کرد و حزب کمونیست به سرعت جاهای خالی سیاسی کوبا را پر خواهد کرد.» رائول اعلام کرد که حتی در صورت تغییرات در رهبری کوبا، حزب کمونیست کماکان در قدرت باقی خواهد ماند.
● «باز»ها و بستن پرونده کاسترو
یک ماه پیش از آنکه عمل جراحی باعث شود مسند ۴۷ ساله قدرت در کوبا از «کاسترو بزرگ» به «کاسترو کوچک» واگذار شود، کاخ سفید رئوس برنامه «کوبای بدون کاسترو» را تدوین کرد. رئیس جمهوری امریکا با تخصیص ۸۰ میلیون دلار برای ترویج دموکراسی در کوبا موافقت کرد. جورج بوش گفت این پول به مردم کوبا کمک می کند از حکومت مستبدانه به سوی آزادی حرکت کنند. این بودجه بخشی از مجموعه پیشنهادهایی است که «کمیسیون کمک به کوبای آزاد» ارائه کرده و موضوع آن وضعیت کشور کوبا پس از فیدل کاسترو است.
در متنی که رئیس جمهوری امریکا برای تایید بودجه ۸۰ میلیون دلاری قرائت کرد آمده است؛ این پیمانی است با مردم کوبا که من با آن موافقت کردم و این سند نشانگر حمایت ایالات متحده از حرکت آنها به سوی آزادی و دموکراسی راستین است. بوش در ادامه گفت؛ این گزارش نشان می دهد که ما فعالانه در حال تلاش برای ایجاد تغییر در کوبا هستیم، نه اینکه در انتظار تغییر نشسته باشیم.
مجموعه پیشنهاد شده در مورد کوبا به تدابیر دیگری همچون تحریم رژیم کمونیستی و رساندن اطلاعات سانسور نشده به کوباییان خواستار تغییر نیز اشاره می کند. بر اساس این طرح که «کمیسیون کمک به کوبای آزاد» در دولت امریکا ارائه کرده است، امریکا «به دولت انتقالی جدید کوبا که با انتخابات آزاد تعیین خواهد شد» در چند مرحله کمک خواهد کرد. دولت بوش ظرف دو سال آینده و از طریق رسانه ها و اینترنت «اطلاعات سانسور نشده» و ۸۰ میلیون دلار در اختیار گروه های مخالف کوبا قرار خواهد داد.
کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه امریکا که با کارلوس گوتیرز وزیر بازرگانی کوبایی الاصل، هدایت کمیسیون کمک به کوبای آزاد را به عهده دارند به خبرنگاران گفتند که امریکا در کنار مخالفان کوبا قرار گرفته است و با این بودجه، تلاش ها برای گسترش دموکراسی در جبهه های مختلف ادامه خواهد یافت.
به علاوه، این کمیسیون پیشنهاد کرده که تا زمان سقوط حکومت کاسترو امریکا باید سالانه ۲۰ میلیون دلار صرف برنامه های برقراری دموکراسی در کوبا کند. به نظر می رسد «بازهای» کاخ سفید پس از بستن پرونده صدام حسین در عراق درصدد مختومه کردن پرونده فیدل کاسترو در کوبا برآمده اند با این تفاوت که این بار با ابزار حمایت از اپوزیسیون و آنچه گذار آرام به دموکراسی خوانده می شود، بایستی تغییر رژیم صورت گیرد، آن هم پس از مرگ فیدل.
گرچه گزارش هایی مبنی بر قصد بوش از همان ماه های اول ورود به کاخ سفید مبنی بر ساقط کردن رژیم بعث عراق انتشار یافت، اما تمایل بوش به سرنگونی حکومت کاسترو به طور علنی بیان و اعلام شد. بوش در سال ۲۰۰۴ و در برابر رهبران کشورهای شرکت کننده در کنفرانس سران کشورهای قاره امریکا خواستار انجام یک عملیات سریع برای سرنگونی فیدل کاسترو شد. در پی آن کاسترو اعلام کرد بوش نقشه ترور مرا طرح ریزی کرده است و گفت در صورتی که امریکا بخواهد با کوبا وارد جنگ شود، وی حاضر است در این جنگ شرکت کند.
● کمیسیونی برای روز خوش بدون کاسترو
اندیشه سقوط دولت کاسترو به دهه ۱۹۶۰ و تهاجم نافرجام خلیج خوک ها در دوره ریاست جمهوری جان اف. کندی باز می گردد. سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) در چندین برهه طرح ترور کاسترو را برنامه ریزی کرد که هر بار با شکست مواجه شد.
اعمال تحریم های اقتصادی علیه هاوانا و محدودیت مسافرت اتباع کوبا به امریکا و وضع قوانینی بر ضد شرکت های امریکایی فعال در کوبا حلقه های دیگر زنجیره سیاست تضعیف حکومت کاسترو توسط واشنگتن بود. این محدودیت ها در پی قانون موسوم به هلمز - برتون در سال ۱۹۹۶ سخت تر شدند. در راستای تشدید اقدام ها علیه هاوانا و تسریع برنامه «کوبای بدون کاسترو» در وزارت امور خارجه امریکا پستی با عنوان «هماهنگ کننده گذار در کوبا» ایجاد شده است.
«فیلیپ مک کاری» که مسوولیت پست «هماهنگ کننده گذار در کوبا»ی وزارت امور خارجه امریکا را برعهده گرفته از جمهوری خواهانی است که سال های زیادی در کاخ سفید به عنوان مشاور در امور امریکای لاتین فعال بوده است.
ایجاد پست «هماهنگ کننده گذار در کوبا» به گزارشی برمی گردد که توسط «کمیسیون کمک به کوبای آزاد» به ریاست کالین پاول وزیر امور خارجه وقت امریکا در سال ۲۰۰۴ تهیه و به جورج بوش ارائه شد. در این گزارش آمده بود که امریکا باید فشار خود را بر کاسترو افزایش دهد و آماده کمک به رهبران دموکراتیکی باشد که پس از کاسترو به قدرت خواهند رسید.
در سال ۲۰۰۴ کاخ سفید از تشکیل کمیته ای ویژه برای سرنگونی کاسترو به ریاست کالین پاول و مال مارتینز پرده برداشت. وظیفه این کمیته بررسی و ارائه راهکارهایی بدون استفاده از زور برای تسریع در سقوط دولت کمونیستی کوبا، مدرنیزه کردن کوبا در زمینه های آموزشی، بهداشت، درمان و... بود.بر همین اساس است که در گزارش اخیر کمیسیون «کمک به کوبای آزاد» از دولت امریکا خواسته شده است با فرستادن کامیون های جمع آوری زباله اطمینان حاصل کند که زباله ها به درستی جمع می شوند و با فرستادن تانکرهای آب، کمونیست های تشنه را سیراب کند و باید برای مردم کوبا صابون، مواد تمیزکننده و مواد ضدعفونی کننده و یک برنامه آموزشی برای آموزش اصول و کارکرد آزاد مطبوعات ترتیب داده شود.
رئیس جمهوری امریکا هم در آن زمان- سال ۲۰۰۴- اعلام کرد برای تقویت کوشش هایی که در جهت دگرگونی سیاسی در کوبا جریان دارد، طرح هایی را به اجرا خواهد گذاشت. به گفته بوش واشنگتن بر اجرای محدودیت های سفر به کوبا شدت خواهد بخشید و در همین حال شمار مهاجران کوبایی را که هر سال می پذیرد افزایش خواهد داد. بوش همچنین اعلام کرد به منظور کمک به تهیه طرحی برای روز خوشی که فیدل کاسترو دیگر در قدرت نخواهد بود، کمیسیونی تشکیل داده است.
● در انتظار مرگ چریک پیر
واشنگتن به رغم تدوین طرح های متعدد و اختصاص بودجه۸۰ میلیون دلاری برای تقویت مخالفان دولت هاوانا، در انتظار مرگ کاسترو نشسته است. سازمان اطلاعات مرکزی امریکا(CIA) سال ۲۰۰۵ براساس آنچه اطلاعات موثق خواند از ابتلای رهبر کوبا به بیماری شدید پارکینسون خبر داد. سیا با اعلام ابتلای کاسترو به بیماری شدید پارکینسون، تاکید کرد که رهبر کوبا در سال های آینده دچار افول شدید سلامتی می شود. کاسترو ابتلای خود به پارکینسون را با نشان دادن دست های خود در یک سخنرانی رد کرد اما از همان سال خبرهایی دال بر آمادگی سران کوبا برای اداره این کشور پس از کاسترو منتشر شد که نشان می دهد هاوانا هم نگران بقای کمونیسم بعد از مرگ رهبر ۸۰ ساله خود است.
فیلیپ پرز روک، وزیر امورخارجه کوبا که از نسل جدید رهبران پرورش یافته کاسترو به شمار می آید، بحث سرنوشت کوبا در فقدان کاسترو را در تاریخ ۲۳ دسامبر۲۰۰۵ در شورای ملی کشورش مطرح ساخت و در اظهاراتش نبود کاسترو را خلئی دانست که هیچ کس قادر به پر کردن آن نخواهد بود. کاسترو در بازگشت به قدرت در ابتدای نهمین دهه عمرش با این سوال مواجه خواهد بود که با انبوه برنامه های خارجی و نگرانی های داخلی با مساله «کوبا پس از فیدل» چه خواهد کرد؟
● رکورددار فرار از سوءقصد
فیدل فرزند خانواده ای اسپانیایی تبار است که به امید آینده ای بهتر به کوبا مهاجرت کرده بودند و پدرش با سرمایه گذاری در خط آهن کوبا به کار نقل و انتقال شکر مشغول شد و از وضعیت مالی خوبی برخوردار بود. وی در مدارس کاتولیک درس خواند و در شهر سانتیاگوی کوبا تحصیلات خود را به پایان رساند.
در سال ۱۹۴۷ و در زمان دانشجویی به یک فعال سیاسی تبدیل شد و در اقدام سیاسی تبعیدشدگان دومینیکن برای سرنگونی دیکتاتور دومینیکن به نام «رافائل تروجیلو» شرکت فعال داشت و سال بعد در شورش های مناطق و حومه شهر بوگوتا در کلمبیا شرکت کرد. مهم ترین خصلت سیاسی فیدل در آن زمان عقاید و نظرات ضدامریکایی او بود، هرچند هنوز با نام یک مارکسیست از او یاد نمی شد. در سال ۱۹۵۱ به عضویت حزب اصلاح طلب ارتدوکس درآمد و از طرف حزب خود وارد انتخابات برای حضور در مجلس عوام شد.
درست پیش از انتخابات ژنرال «فولجنیکو باتیستا» طی یک کودتای خونین قدرت را در دست گرفت. بسیاری از گروه های سیاسی کوبا برای مخالفت و براندازی دیکتاتوری باتیستا بسیج شدند که در این میان فیدل رهبری ۱۶۰ شورشی را بر عهده داشت. محاسبات کاسترو در این شورش درست از کار درنیامد. فیدل و یارانش دستگیر و به جرم اقدام براندازانه علیه حکومت کوبا محاکمه شدند. در مدت دادگاه خود مدام اصرار داشت ثابت کند که برای کمک به برقراری دموکراسی چنین اقدامی انجام داده ولی با این حال مجرم شناخته و به ۱۵ سال زندان محکوم شد.
دو سال بعد، باتیستا که قدرت خود را امن و مطمئن می دید دستور عفو عمومی داد و زندانیان سیاسی از جمله فیدل کاسترو از زندان آزاد شدند. کاسترو به همراه برادرش «رائول» به مکزیک رفتند و جنبش ۲۶ جولای را به راه انداختند و به همراه «ارنستو چه گوارا» انقلابی آرژانتینی، ارتش انقلاب را سازماندهی و شروع به عضوگیری کردند.
در دوم دسامبر سال ۱۹۵۶ فیدل و ۸۱ مرد مسلح در ساحل کوبا پیاده شدند. به غیر از کاسترو، چه گوارا و رائول به همراه ۹ نفر دیگر، بقیه کشته یا دستگیر شدند و فیدل و دیگران به کوه های «سیراماسترا» رفته و عملیات جنگ نامنظم را از آنجا ادامه دادند. داوطلبان زیادی از سرتاسر کوبا به آنها پیوستند و پیروزی هایی نیز نصیب کاسترو در برابر ارتش فاقد اخلاق باتیستا شد.
دهقانان و طبقه فقرا از کاسترو حمایت می کردند و فیدل به آنها قول اصلاحات ارضی داده بود. درحالی که امریکا از باتیستا حمایت می کرد و نیروهای دولتی با کمک های امریکا مواضع انقلابی ها را بمباران سنگین می کردند. اواسط سال ۱۹۵۸ مخالفان زیادی به جنبش مبارزه با باتیستا پیوستند و امریکا کمک های نظامی خود به باتیستا را لغو کرد.
در ماه دسامبر نیروهای جنبش ۲۶ جولای به رهبری چه گوارا به شهر «سانتاکلارا» حمله کرده و شکست سنگینی به نیروهای باتیستا دادند. در اول ژانویه ۱۹۵۹ نیروهای ۳۰ هزار نفری چه گوارا دولت کوبا را در اختیار گرفتند. دیگر فعالان سیاسی از حمایت مردمی برخوردار نبودند و در عوض کاسترو محبوب مردم بود. در ۱۶ فوریه همان سال فیدل به عنوان نخست وزیر دولت جدید سوگند یاد کرد. بلافاصله ایالات متحده امریکا اعلام کرد دیکتاتوری در کوبا برقرار شده و فصل تیرگی روابط واشنگتن- هاوانا آغاز شد. کاسترو اصلاحات خود را اجرا کرد و با ملی کردن منافع و دارایی های امریکا در کوبا، حکومت سوسیالیست خود را مستقر کرد.
بسیاری از ثروتمندان کوبا به امریکا گریختند تا به کمک سیا دولت کاسترو را سرنگون کنند. در آوریل ۱۹۶۱ فراریان کوبا با کمک سیا عملیات «خلیج خوک ها» را اجرا کردند که شکست سختی به همراه داشت.
اتحاد جماهیر شوروی اعلام کرد علیه امریکا وارد جنگ خواهد شد و در سال ۱۹۶۲ موشک های هسته ای خود را در کوبا مستقر کرد. بعد از اطلاع امریکا از این اقدام شوروی، مناقشه دو ابرقدرت ادامه پیدا کرد تا اینکه امریکا تعهد کرد به کوبا حمله نکند و در مقابل، شوروی کلاهک های هسته ای خود را از کوبا خارج کرد.
مخالفان کاسترو از همان ابتدا در یک نکته اتفاق نظر داشتند، اینکه این انقلاب وابسته به شخص کاسترو است و اگر او نباشد انقلاب خیلی زود شکست خواهد خورد. با همین تحلیل از اولین روزهای به قدرت رسیدن کاسترو، نقشه های مختلفی برای ترور او طراحی و اجرا شد. شاید معروف ترین تلاش برای ترور کاسترو همان سیگار برگ معروف باشد.
سیگار برگی که دانشمندان سازمان سیا ساخته بودند و به جای تنباکو از مواد منفجره پر شده و قرار بود در صورت کاسترو منفجر شود. تیم محافظان کاسترو این طرح را هم مثل خیلی طرح های دیگر کشف و خنثی کردند. اما سیگار برگ انفجاری تنها یکی از نقشه های ترور بود. نقشه هایی که «فابیان اسکالانته» رئیس سابق سرویس های امنیتی کوبا تعداد آنها را ۶۳۸ مورد ذکر کرده است. برای همین است که خیلی ها عقیده دارند نام فیدل کاسترو باید از نظر تعداد دفعاتی که به جانش سوء قصد شده، در کتاب رکوردها ثبت شود.
فیدل کاسترو در وصیت نامه سیاسی خود چنین بیان می کند؛ «انقلاب کوبا دسترنج یک نفر نیست و نمی تواند هم باشد. این انقلاب حاصل قهرمانی های یک خلق تسلیم ناپذیر است. میلیون ها کوبایی آماده اند از این انقلاب تا آخرین قطره خون به دفاع برخیزند. هیچ نیرویی در جهان قادر نخواهد بود مقاومت ما را در هم بشکند و استقلال ما را نابود سازد. در کوبا سوسیالیسم و از همه بیشتر سوسیالیسم، ماندگار خواهد بود.»

سرگه بارسقیان

منبع : روزنامه اعتماد