بررسی راهکارهای دستیابی به موفقیت در امتحانات

این روزها آشنا بودن به فن و هنر یادگیری امتیاز بسیار مهمی است. نه تنها برای موفقیت در امتحانات یا کنکور بلکه در همه مراحل زندگی. در ۳۰ سال گذشته دانش بشری با جهش قابل ملاحظه ای پیش رفته است.
چندین برابر روند پیشرفت در چند قرن اخیر. همه چیز تند پیش می رود و شتاب می گیرد. انسان امروز باید هرچه سریع تر دانش بیشتری را فرابگیرد و مهمتر اینکه باید بتواند آموخته های خود را حفظ کند. او باید بداند چگونه سریع تصمیم بگیرد و واکنش نشان دهد تا بتواند با تغییرات مختلفی که ممکن است بارها در زندگی اش پیش بیاید، سازگار شود. امروزه برای موفق شدن باید بدانیم «چگونه بیاموزیم».
آنهایی که از این توانایی برخوردارند امتیاز فراوانی نسبت به دیگران دارند. کنکور نمونه بارزی از این مدعا است؛ بسیار دیده شده که هزاران نفر داوطلب رشته ای هستند که تنها ۱۵۰ نفر ظرفیت دارد. فقط با تفاوت یک چهارم نمره شما می توانید نفر ۱۴۹ یا ۱۵۱ باشید. با توجه به فرا رسیدن فصل امتحانات و اینکه برای مطرح کردن مباحث «هنر یادگیری» کمی دیر شده است به طور گذرا راه های «رسیدن به موفقیت در امتحانات» را مرور می کنیم.
● پایان خوش برای سال تحصیلی
شاید برای شما هم پیش آمده که در زمان امتحانات ساعت ها درس می خواندید اما به محض اینکه برگه امتحان را دریافت می کردید همه چیز از ذهن تان می رفت. بسیاری از پژوهشگران در این مورد هم عقیده اند که میان میزان استرس و موفقیت در امتحانات، رابطه تنگاتنگ وجود دارد. اضطراب باعث بروز بی دقتی، فراموشی و حتی مشکلات بینایی می شود.
هرچند استرس مثبت، راندمان کار را افزایش می دهد اما بالاتر از این حد، کیفیت کار را به شدت کاهش می دهد. وضعیت زیر نشانگر درجات متفاوتی از اضطراب است؛ روز قبل از امتحان، تمام مباحث را به خوبی فرا می گیرید، حتی می توانید آنها را برای دیگران هم توضیح دهید، شب با خیال راحت با یک نگرانی جزیی که به آن «مرحله ۱» می گوییم، می خوابید. فردا صبح بیدار می شوید و می بینید دو ساعت دیگر امتحان شروع می شود، بنابراین کمی دیگر نگران می شوید، اما هنوز بسیار سرحال و آماده هستید. (مرحله ۲) وقتی به مدرسه یا دانشگاه می رسید، می بینید دو دانش آموز درباره مبحثی با هم صحبت می کنند، همین باعث می شود سطح تنش شما کمی بالاتر رود. (مرحله ۳)
ناگهان متوجه می شوید که فراموش کرده اید یک مبحث مهم را بخوانید؛ سطح استرس شما بالا می رود. (مرحله ۴) شاید کمی هول کنید. در یادداشت هایتان دنبال آن مطلب می گردید ولی نمی توانید متن مورد نظر را پیدا کنید (مرحله ۵)؛ پس به خاطر همین بوده که مطلب را دوره نکرده اید، چون آن را گم کرده اید. ولی به رغم همه اینها باید سرجلسه امتحان حاضر شوید. در راهرو قدم می زنید و به کلاس می رسید. (مرحله ۶) وارد کلاس می شوید و شاگردان زیادی را می بینید که سرشان را پایین انداخته اند و مدام جزوه هایشان را مرور می کنند؛ اضطراب موجود در کلاس بر شما تاثیر می گذارد. (مرحله ۷) تنش شما بالاتر می رود و توانایی های مثبت تان برای پاسخ دادن کم می شود.
ممتحن وارد می شود و اوراق امتحانی را روی میز خود می گذارد. (مرحله ۸) به طرف در برمی گردد و نگاه کوتاهی به راهرو می اندازد، در را می بندد (مرحله ۹) و از شاگردان می خواهد کتاب ها و یادداشت هایشان را جمع کنند. سپس اوراق امتحانی را پخش می کند. (مرحله ۱۰) وقتی ورقه را می گیرید نمی توانید خوب ببینید. اولین سوال را می خوانید و متوجه می شوید که آسان نیست. (مرحله ۱۱) احساس می کنید سوالات به زبان دیگری نوشته شده اند که معنی آنها را نمی فهمید. به سختی می توانید درس های مرور شده را به یاد آورید.
دچار فراموشی (لحظه ای) می شوید، اشتباه می نویسید و بی دقتی می کنید. پاسخ های درست از ذهن تان رفته و پاسخ های نادرست جایگزین آن می شود. اینگونه است که افزایش میزان استرس، کسی را که خوب درس خوانده، حتی آن را به دیگران یاد داده است، به فردی تبدیل می کند که ظاهراً چیزی نمی فهمد، اصلاً درس نخوانده و در نتیجه نمره پایینی گرفته است.
● یک خاطره خوش
تجربه نشان داده که صرف چند دقیقه وقت در مدت امتحان، برای به یاد آوردن یک لحظه خوش واقعی، بسیار موثر واقع می شود، خاطره ای که در آن خود را بهتر و آسوده تر می بینید.روش زیر می تواند در «دوباره تجربه کردن» خاطره ای خوشایند مفید باشد؛ سعی کنید تصاویر خاطره خوش خود را به یاد آورید. به عبارت دیگر محلی را که در آنجا بودید بازبینی کنید. سپس سر و صداها را به خاطر آورید، صداهایی که با این خاطره همراه بودند؛ سرانجام آسودگی و آرامشی را که در آن لحظه تجربه کرده بودید، بازیابید. همین الان «چند لحظه» زمان بگذارید و در حافظه خود یک خاطره خوش پیدا کنید. شاید بتوانید در امتحان بعدی آن را به خاطر آورید.
● تفکر مثبت
بعضی دانش آموزان عادت دارند اشیایی را که به آنها آرامش می بخشند، با خود به کلاس ببرند؛ عکس کوچکی از کسی که دوستش دارند، یک سنگ یا سمبل خوش شانسی، یک گوش ماهی کوچک و غیره. فایده ای ندارد بخواهیم در مورد درستی یا نادرستی این کار بحث کنیم. این اشیا چیزی به دانش فرد اضافه نمی کنند، بلکه علت هرچه باشد (خرافات، بازگشت به دوران کودکی و...) برای بعضی ها واقعاً مفید «عمل می کنند» زیرا حتی با لمس آنها در داخل جیب خود به آرامش دست می یابند.
به همین ترتیب همواره عادت می کنند که سمبل های خوش شانسی شان را همیشه همراه داشته باشند بدون اینکه نگران باشند سایرین در مورد آنها چه فکر می کنند. مغز ما مانند باغی است که می توان همه نوع اندیشه های قشنگ را در آن پروراند و نگهداری کرد؛ با این حال بسیاری از مردم در مغز خود گیاهان هرز می رویانند (افکار منفی) که به معنای واقعی کلمه باغ زیبای آنها را می سوزاند. اگر تمرین کنید که بیشتر وقت ها به جنبه های مثبت بیندیشید تا جنبه های منفی، سطح استرس شما کاهش می یابد و در همه حوزه های زندگی خود موفق خواهید شد. به قول امروزی ها به نیمه پر لیوان نگاه کنید.
● مکان امتحان
اگر امتحان شما در مکانی برگزار می شود که برایتان ناآشنا است مثلاً در یک سالن بزرگ یا محل دیگری که اصلاً نمی شناسید، مانند روز امتحان عمل کنید؛ مکان امتحان را بازدید کنید و اگر اجازه می دهند وارد آنجا شوید. راهروها، پلکان و همه جزئیات را ببینید؛ رنگ دیوارها، محل قرار گرفتن پنجره ها، تابلوها، صندلی ها، جهت اتاق و... خود را با آن مکان مانوس کنید و اگر برایتان امکان دارد همزمان موزیک دلپذیر و آرامی به کمک واکمن گوش کنید. وقتی به خانه برمی گردید، آن مکان ها را در ذهن خود می بینید، آن هم همزمان با شنیدن همان موزیک دلپذیر؛ همراهی موسیقی آرامش بخش با تصاویر ذاتاً استرس زا، روش موثری برای از بین بردن اضطراب است.
● چگونه باید درس خواند
هرچه شما از محتوا و مضمون امتحان آگاه باشید، کمتر در معرض خطر اضطرابی هستید که باعث می شود همه چیز را فراموش کنید، همان اضطرابی که به نوبه خود نگرانی بیشتری تولید می کند. اما چگونه خطرات فراموش کردن دروس را کاهش دهیم؟
شما دو نوع حافظه دارید؛ حافظه کوتاه مدت و حافظه بلندمدت.حافظه کوتاه مدت را هنگامی به کار می برید که مثلاً شماره ای را از راهنمای تلفنی می پرسید و بدون اینکه یادداشت و به آن نگاه کنید شماره می گیرید. این شماره که لزوماً نمی خواهید برای مدت طولانی به خاطر بسپارید به حافظه کوتاه مدت شما سپرده می شود که با کوچک ترین تلنگری خیلی زود فراموش می شود.در واقع کافی است در لحظه ای که شماره گیری متوقف می شود کسی شما را صدا بزند تا شما این شماره را فراموش کنید.
این حافظه کوتاه مدت همچنین در برابر هیجانات و استرس بسیار حساس است. هرچند این همان حافظه ای است که بسیاری از دانشجویان به کار می گیرند چون فقط در چند روز باقی مانده به امتحان از آن استفاده می کنند، بسیاری از آنان وقتی با دیدن اولین سوال سخت همه مطالب خوانده شده را فراموش می کنند دچار شگفتی می شوند؛ قابل توجه پیروان این روش.خوشبختانه شما یک «حافظه بلندمدت» هم دارید.
به کمک این حافظه است که نام خود را به خاطر می آورید، نام پدر، نشانی، خط همسر یا دوستان و... حتماً می دانید برای اینکه چنین اطلاعاتی فراموش شود باید در معرض شوک بزرگی قرار گرفت. همین الان چند ثانیه فکر کنید. سعی کنید تصویر در ورودی آپارتمان خود را از دید بیرونی به خاطر آورید، بله در ورودی محلی که در آن سکونت دارید، سعی کنید... خوب، حالا بگویید؛ «دستگیره در طرف راست است یا چپ؟ در چه رنگی است؟
جای قفل کجاست، داخل دستگیره، زیر دستگیره، بالا یا کنار آن؟ آیا علامت یا نشانه ای روی در وجود دارد؟...» این تصویر در حافظه شما در مدت طولانی جای گرفته بود. عجیب تر اینکه شما هرگز برای به خاطر سپردن این نوع اطلاعات تلاشی نکردید، آنها به خودی خود و بی خبر در مغز شما جای گرفتند. با اینکه بسیاری از مردم فکر می کنند باید برای به خاطر سپردن موضوعات تئوری زحمت زیادی بکشند به نظر می رسد آنها فراموش کرده اند که چگونه هزاران موضوع مختلف را بدون زحمت در ذهن خود حفظ کرده اند.
هر چه شما به طور متناوب به حافظه کوتاه مدت تان اطلاعات بیشتری بسپارید، بیشتر این اطلاعات به سمت حافظه بلندمدت سر می خورد و بدون اینکه واقعاً برای شما مشکل باشد همه آنها را به خاطر می سپارید.
پس توصیه زیر را به کار گیرید؛ در دفعات زیاد، موضوعاتی را که در امتحان خواهد آمد «ببینید». دیدن یعنی واقعاً «دیدن»، بدون حقیقتاً کوشش کردن برای به خاطر سپردن آن موضوع، تنها کافی است به موضوعی نظر اندازید؛ با در نظر گرفتن نکات مهم، تیترهای بزرگ، کلماتی که دور آنها دایره کشیده اید، یا کلماتی که با ماژیک شبرنگ روی آنها خط کشیده اید. (در این مورد، استفاده از رنگ های متفاوت در یادداشت ها، حافظه دیداری را بیشتر می کند.)
با عمل کردن به موارد یاد شده، اطلاعات بهتر به خاطر سپرده می شود و خطر فراموش کردن مطالب (در اثر استرس) کاهش می یابد. بی شک، این تکنیک ها جانشین تکنیک های مطالعاتی نمی شود؛ شما باید به خوبی دوره های مطالعاتی خود را پشت سر بگذارید. این روش بیشتر به تثبیت عینی اطلاعات در حافظه کمک می کند.● هنگام امتحان
زمانی که برگه امتحان روی میز شما قرار می گیرد چه می کنید؟ روش پاسخگویی به سوالات بسیار مهم است. دو روش زیر نزد بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان رایج است:
۱) عده زیادی اول تمام سوالات را می خوانند تا پاسخگویی را از سوالات آسان تر شروع کنند.
۲) گروه دیگر ترجیح می دهند سوالات را یکی یکی پاسخ دهند، ابتدا سوال اول، سپس دومی و همین طور تا آخر. بدون در نظر گرفتن این نکته که شاید حتی نتوانند همه سوالات را بخوانند.در حالی که در هر دو روش بالا خطراتی وجود دارد.
اگر نگرانی جدیدی به سراغ تان بیاید، مشکلات جدی تری به وجود می آید. «بنابراین شما باید مراقب باشید که سطح استرس شما بالا نرود،» به اولین مورد توجه کنیم؛ یعنی خواندن همه سوالات قبل از شروع به پاسخگویی. امتحانی را فرض کنیم که شامل ۵ سوال می شود. اولین سوال آسان است، دومی همین طور، سومی و چهارمی سخت هستند، پنجمین سوال آسان است.بنابراین:
▪ سوال ۱؛ آسان
▪ سوال ۲؛ آسان
▪ سوال ۳؛ سخت
▪ سوال ۴؛ سخت
▪ سوال ۵؛ آسان.
بی شک شما نیز موافقید که خواندن دو سوال اول، استرس را بیشتر نمی کند چون سوالات آسان هستند. برعکس، خواندن سومین و چهارمین سوال (همان ها که سخت هستند)، نگرانی شما را افزایش می دهند، بنابراین احتمال دارد که این استرس پنجمین سوال را به سوال بسیار سخت تری تبدیل کند که در واقع چنین نیست.
همچنین اگر همه سوالات را با هم بخوانید ممکن است با بازگشت به سوال اول، پاسخ دادن کمی سخت تر از بار اول به نظر آید و اینچنین در مارپیچی گرفتار می شوید که نگرانی تان هر لحظه بیشتر می شود. این نگرانی سوال آسان را سخت تر می کند. آن سوال نیز به نوبه خود سوالات دیگر را بسیار مشکل تر از قبل نشان می دهد و...
حالا دومین پیشنهاد را بررسی می کنیم. پاسخ دادن به سوالات، به ترتیب پرسشنامه، بدون خواندن سایر سوالات امتحانی.وقتی مشغول پاسخگویی به سوال اول هستید ممکن است زمان بگذرد و شما نمی دانید چه چیزی در انتظارتان است (سوالات دیگر).
در این صورت نیز حتی یک سوال آسان که زمان کمی برای پاسخ دادن می خواهد می تواند استرس زا شود، حتی اگر بتوانید قبل از پایان وقت تعیین شده به سوال پنجم برسید احتمال زیادی وجود دارد که این یکی نیز به خاطر دو سوال قبلی (مشکل) که استرش شما را بیشتر کرده اند، به نظرتان به زبان دیگری غیر از فارسی نوشته شده باشد، به ویژه اگر فکر می کنید که وقت کافی برای پاسخگویی ندارید و آن سوال نمره بالایی دارد.به علاوه حتی ممکن است در اثر استرس پیش آمده، برخی پاسخ های درست را با پاسخ های نادرست جابه جا کنید.
● راه حل چیست؟
راه سومی را تصور کنیم. به محض اینکه برگه امتحان روی میز شما قرار می گیرد، آن را برمی گردانید که همه سوالات مخفی شوند و در پشت صفحه نکات مهم مبحثی را که یاد گرفتنش برایتان خیلی سخت بود، یادداشت می کنید. شما اطلاعات اندک خود را به طور کلیدی، بسیار سریع و تنها برای فعال و آسوده کردن ذهن تان می نویسید.
شما نمی دانید آیا در رابطه با این مبحث سوالی طرح شده یا نه اما اگر حتی یک سوال هم در این رابطه آمده باشد، شما همه اجزا را از قبل نوشته اید. (پایین آمدن تنش) سپس پنج یا ده دقیقه در ابتدای امتحان وقت بگذارید برای خواندن آرام و بادقت هر سوال و یادداشت کردن بلافاصله نکات مهم، کلمات کلیدی، کمک های حافظه ای و... در حاشیه پرسشنامه. یعنی با خواندن اولین سوال، نکات اصلی پاسخ را یادداشت کنید (با مداد کم رنگ در حاشیه پرسشنامه). همین کار را برای سوال دوم (آسان) انجام دهید. سوال سوم بسیار سخت است، اما شما بلافاصله چندکلمه کلیدی یادداشت می کنید بدون اینکه خیلی روی سوال مکث کنید (چون ممکن است ناگهان سطح استرس تان بالا رود).
چهارمین سوال واقعاً مشکل است و هیچ چیز به ذهن تان نمی رسد، فقط یک چیز را به خاطر دارید؛ پاسخ سوال با مثالی که معلم در کلاس زد، رابطه دارد. همان مثالی که روی یکی از صفحات جزوه های کلاسی تان دیده می شود و در آن صفحه از ماژیک شبرنگ زرد خیلی استفاده کرده بودید؛ پس در حاشیه پرسشنامه بنویسید «مثال معلم ... صفحه زرد»، معطل نکنید، از این مطلب نیز زود بگذرید و به سراغ پنجمین سوال (آسان) بروید؛ در مورد این سوال هم در حاشیه، اجزای پاسخ را بنویسید.حالا متوجه خواهید شد که هر چه برای پاسخگویی لازم است پیش رو دارید یعنی کمی بیشتر از سه پنجم سوالات. (کاهش تنش) دوباره به سراغ سوال سوم بروید و کمی زمان بگذارید و سعی کنید اجزای دیگر پاسخ را پیدا کنید؛ همین کار را برای چهارمین سوال انجام دهید.
پس از ۱۰ دقیقه یا بیشتر، باید در برابرتان بخش خوبی از پاسخ ها را داشته باشید. (کاهش تنش) دیگر کاری ندارید جز اینکه به کمک کلمات کلیدی تان، پاسخ های دقیقی برای سوالات بنویسید که از اولین سوال شروع می شوند. نگرانی شما آنقدر کاهش یافته که ممکن است حافظه تان برای به یاد آوردن مشخصات سوالات مشکل دوباره «بازگردد». (کاهش تنش) همواره به خاطر داشته باشید که شما درس می خوانید که آسوده تر باشید و زندگی متعادل تری (کار، محل زندگی، تغذیه، خواب، ورزش، روابط اجتماعی و...) داشته باشید. هر چه آرامش خود را بیشتر حفظ کنید در کل، سطح استرس شما کمتر بالا می رود بنابراین بهتر می توانید مشکلات به وجود آمده را حل و فصل کنید؛ به ویژه در زمان امتحانات.و در پایان به سه توصیه طلایی برای به کارگیری در زمان امتحانات توجه کنید.
● سه آرام بخش طبیعی و معجزه گر
۱) بخندید
نخندیدن به ارگانیسم بدن شما آسیب می رساند، وقتی می خندید در بدن تان اندروفین تولید می شود، یک نشاط آور طبیعی. اندروفین باعث می شود وقتی می خندید احساس خوشایندی داشته باشید. در زمان امتحانات برنامه ریزی تان را طوری تنظیم کنید که بتوانید با تماشای یک فیلم کمدی یا سرگرمی های دیگر، حسابی بخندید. این کار به شما آرامش می دهد و می توانید در روز بعد احساس بهتری داشته باشید...
۲) نفش بکشید
تنفس طبیعی ما برای اکسیژن رسانی زیاد به ارگان های بدن کافی نیست. وقتی استرس به ما هجوم می آورد، ماهیچه های شکم منقبض می شوند، ضربان قلب بسیار سریع تر می زند و ما سخت تر تنفس می کنیم. با تنفس عمیق ماهیچه ها شل تر، ارگانیسم بدن آرام تر و اکسیژن رسانی بهتر انجام می شود.
یعنی یک ضداسترس و آرام بخش طبیعی و ایده آل، چگونه نفس بکشیم؟ چشم ها را ببندید، به آرامی نفس بکشید (توسط بینی با پر کردن شکم) سپس به آرامی نفس را از دهان خارج کنید. این حرکت را تا ۱۰ بار تکرار کنید. به طور متوسط باید ۶ تا ۸ سیکل در دقیقه انجام دهید. نتیجه شگفت آور است، در برابر ورقه امتحانی حتماً این تنفس را انجام دهید.
۳) بخورید
موتور بدن شما چیست؟ مغزتان، سوخت مغز چیست؟ ویتامین ها، عناصر کمینه، مواد معدنی، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب. هرگز در زمان امتحانات تحت رژیم قرار نگیرید زیرا در این صورت مغز شما مجبور است این مواد را به ارگان های دیگر بدهد، هرگز یک وعده غذایی را حذف نکنید و غذاهای مغذی و متوازن بخورید، و مهمتر از همه اینها؛ صبحانه، بعد از روزه شبانه، ارگانیسم شما باید بازسازی شود تا سرشار از انرژی شوید. در وعده صبحانه حتماً از غلات (غنی از آهن و ویتامین) و لبنیات استفاده کنید. از خوردن آجیل غفلت نکنید. فندق، بادام و... غنی از منیزیم هستند. منیزیم انتقال اطلاعات در سیستم عصبی را آسان می سازد.

منبع : روزنامه شرق