هگمتانه، تپه‌ای تاریخی متعلق به دوران مادها

امروزه عموم باستان شناسان، تپه باستانی هگمتانه، واقع در مركز شهر همدان را - كه وسیع ترین تپه باستانی ایران است - بقایای ابنیه كاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می دانند. مساحت این تپه حدود ۳۰ هكتار می باشد، كه با در نظر گرفتن بخش هایی كه جزء محدوده تپه باستانی بوده، ولی اینك ساختمانهای مسكونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از ۴۰ هكتار نیز می رسد.
این تپه بیضی شكل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اكباتان واقع شده است. «هگمتانه» یا «هنگمتانه» كه به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، تركیبی از دو واژه «هنگ» به معنی «جا» و «متانه» به معنی «تجمع» است. این واژه در زبان یونان به صورت «اكباتانا» در آمده است و در كتیبه های ایلامی به صورت «آگ ماتونو» آمده است. برخی نیز معتقدند: «امدانه» یا «آمادای» كه در كتیبه پلیسر پادشاه آشور آمده، به این محل اطلاق می شده است.
«هگمتانه» در زبان ارمنی «اهمتان»، در زبان سریانی و پهلوی «اهمدان» و در گویش نویسندگان عرب «همدان» و در تورات «احتمانا» گفته شده است. همچنین، سكه هایی از عهد ساسانی كشف شده كه محل ضرب آنها «اهمتان» قید شده است.
نخستین اشاره مكتوب به نام مادها و سرزمین ماد، در سالنامه بیست و چهارم سارل مانزر سوم (۸۳۶ قبل از میلاد) و سارگن دوم (۷۱۵ قبل از میلاد) بوده است كه از این قوم و سرزمین آنان به نام «مادای» یا «آمادای» یاد كرده اند. آشوریان باستان به شهرهای قوم كاسی، عنوان «كار كاشی» داده بودند، كه كار به معنی قرارگاه یا منزلگاه و كاشی اسم قوم كاسی است. آشورشناسان و مادشناسان، جملگی این كاركاشی (یا شهر كاسیان) را منطقه كنونی همدان دانسته اند. پروفسور گیریشمن، باستان شناس معروف فرانسوی، معتقد است كه اسم قبلی هگمتانه، «اكسایا» یعنی شهر كاسی ها بوده است و در مجموع اعتقاد غالب بر این است كه شهر هگمتانه را یكی از اقوام آریایی بنام مادها ساخته اند و نخستین دولت ایرانی را در آن بنا نهاده اند.
ولی نتایج تحقیقات، بیانگر آن است كه شهر هگمتانه، پیش از انتخاب به پایتختی توسط مادها وجود داشته و مردمانی از قوم كاسی در آن زیسته اند. سپس بازماندگان قوم كاسی، بعدها با طایفه ای از آریایی ها، قوم موسوم به ماد را پدید آورده اند و با غلبه بر دولت تجاوزگر آشوری، دولت ماد را بنیان گذاشته و پایتخت خود را «كاركاشی» قرار داده اند و از آن به بعد، این شهر هگمتانه نام گرفته است.
مادها، گروهی از اقوام آریایی بودند، كه از جنوب سیبری به سمت فلات ایران حركت كرده و در غرب ایران ساكن شدند. عواملی مانند: رشد اجتماعی و فرهنگی، تماس با گروههای بومی ساكن فلات ایران، وجود همسایگانی قدرتمند و احساس نیازهای جدید سیاسی و اجتماعی، آنها را وادار به اتحاد و ایجاد حكومتی مقتدر نمود، به طوری كه قوی ترین قوم آن روزگار یعنی آشوری ها را، برای همیشه از صفحه روزگار محو كردند.
اسكلت انسانی در موزه هگمتانه كه به همان شكل كشف شده نگهداری می شودروایات مورخین یونانی نیز حاكی است كه این شهر در دوره مادها (از اواخر قرن هشتم تا نیمه اول قرن ششم قبل از میلاد)، مدتها مركز امپراتوری مادها بوده است و پس از انقراض آنها نیز به عنوان یكی از پایتخت های هخامنشی (پایتخت تابستانی و احتمالا محل خزانه آنها) به شمار می رفته است. گفته های هردوت مورخ یونانی، در قرن پنجم قبل از میلاد، مهم ترین ماخذ تاریخی در این مورد است.
وی بنای اولیه این شهر را به «دایااكو» نخستین شهریار ماد نسبت می دهد (۷۲۸ قبل از میلاد). هردوت اوضاع سیاسی و اقتصادی نامناسب قوم ماد را در دستیابی دیااكو به قدرت موثر می داند. دیگر مورخین یونانی چون پلی بیوس، كنزیاس، ژوستین و گزنفون نیز درباره هگمتانه مطالبی جمع آوری كرده اند.
دیااكو پس از اینكه هگمتانه را به پایتختی خود برگزید، تصمیم به ساخت كاخی عظیم و مستحكم، به صورت هفت قلعه تو در تو، گرفت. به طوری كه كاخ پادشاهی و خزانه، در درون قلعه هفتم قرار داشته باشند. دیااكو به تقلید از رنگ آمیزی قصرهای بابلی دستور داده بود، كنگره های هر قلعه را به رنگی مخصوص در آورند.

منبع : روزنامه ابرار