تلخی‌های یک بیماری شیرین

افت قند خون (هیپوگلیسمی) یك عارضه خطرناك در درمان دیابت است. ‌این عارضه وقتی كه سطح قند خون بیش از حد طبیعی پایین بیاید به‌وجود می‌آید. وقتی افت قند خون در حد خفیف باشد، فرد دیابتی قادر به تشخیص علایم و درمان آن است. در موارد شدیدتر ممكن است به‌طور ناگهانی ایجاد شده و به از دست دادن هوشیاری یا تشنج منجر شود.‌ این نوع از افت قند خون یكی از مواردی است كه حتما باید با اورژانس تماس بگیرید.
وقتی غلظت قند خون پایین تر از حد معمول (معمولاً كمتر از حدود ۶۰ میلی گرم بر دسی لیتر) باشد علامت ‌های كاهش قند خون پدیدار می‌‌شود.
● علل كاهش قند خون عبارت‌اند از:
۱) غذا: شاید غذای كافی كه شامل كربوهیدرات (نان، سیب‌زمینی، برنج، ذرت، میوه و.....) باشد، نخورد‌ه‌اید. حذف كردن یا فراموش كردن یا دیر خوردن یك وعده غذای اصلی یا میان وعده نیز این حالت را ایجاد می كند.
۲) فعالیت بدنی زیاد: ‌انجام ورزش یا فعالیت بدنی زیاد، به‌خصوص در افرادی كه به فعالیت بدنی زیاد عادت ندارند.
۳) درمان دارویی : به طور مثال بدون صرف غذا، دارو مصرف كرد‌ه‌اید. اگر چه هیپوگلیسمی در افرادی كه دارو‌های خوراكی استفاده می‌كنند (دیابت نوع ۲) نسبت به افرادی كه انسولین مصرف می‌كنند (دیابت نوع ۱) شیوع كمتری دارد ولی‌این خطر همواره وجود دارد. شیوع هیپوگلیسمی در دارو‌های گوناگون، متفاوت است. اگر انسولین مصرف می‌كنید باید به میزان كافی كربوهیدرات میل كنید. مصرف غذا به مقدار ناكافی نیز در ایجاد هیپوگلیسمی موثر است. بیماری كلیوی یا كبدی نیز سبب كاهش دفع دارو می شود كه در نتیجه غلظت دارو و اثر آن در خون افزایش می‌‌یابد. تداخل با دارو‌هایی مثل آسپرین، پروپرانولول نیز در ایجاد هیپوگلیسمی موثر است.
● چه علایمی بروز می‌كند؟
وقتی غلظت قند خون پایین تر از حد معمول (معمولاً كمتر از حدود ۶۰ میلی گرم بر دسی لیتر) باشد علامت ‌های كاهش قند خون پدیدار می‌‌شود كه شامل گرسنگی و خستگی ناگهانی، تغییرات ناگهانی خلق و خو، سردرد و سرگیجه، تهوع، تاری دید، دوبینی، تعریق، رنگ پریدگی، لرزش یا احساس لرز، اضطراب، تپش و افزایش ضربان قلب و عدم تمركز است.
▪ در صورتی كه هیپوگلیسمی شدید باشد علایم زیر دیده می‌شود:
- اختلال در تكلم
- عدم درك زمان و مكان
- گیجی و بی‌قراری
- از دست دادن هوشیاری و تشنج
● چه كارهایی می‌شود كرد؟
همیشه شكر همراه خود داشته باشید وآن را در كنار میز، داخل ماشین، كیف دستی، كیف خرید و.... قرار دهید.
درمان هیپوگلیسمی شامل رساندن سطوح گلوكز خون به حد طبیعی است. در هنگام پایین آمدن قند خون و بروز علایم افت قند در صورت داشتن دستگاه گلوكومتر بهتر است ابتدا قند خون خود را اندازه گیری كنید تا از میزان افت قند خون خود آگاه شوید. اگر بیمار هوشیار باشد از غذا یا نوشیدنی كه شامل ۱۵ تا ۲۰ گرم كربوهیدرات باشد(دو حبه قند، نصف لیوان آب‌میوه) می‌توان استفاده كرد. بعد از مصرف یكی از‌این مواد، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌كشد تا قند خون افزایش یابد. ۱۵ دقیقه صبر كنید، اگر علایم افت قند خون برطرف شدند یا اگر با دستگاه گلوكومتر قند خونتان به حدود ۱۰۰ رسیده، دو حالت وجود دارد: اگر بیش از یك ساعت تا وعده اصلی غذایی‌تان باقی مانده بود یك لقمه نان و پنیر یا یك ساندویچ كوچك نان و گوشت یا دو حلقه بیسكوییت میل كنید و اگر كمتر از یك ساعت تا وعده اصلی غذایی تان باقی مانده بود تا صرف وعده غذایی خود صبر كنید.
اگر بعد از گذشت ۱۵ دقیقه هنوز هم قند خونتان پایین بود دوباره ۱۵ گرم كربوهیدرات مصرف و ۱۵ دقیقه دیگر صبر كنید.‌این روند تا برگشت قند خون به حالت طبیعی ادامه خواهد داشت.
هیپوگلیسمی در موارد شدیدكه به از دست دادن هوشیاری منجر می‌شود معمولاً باید با گلوكز تزریقی درمان شود. برخی افراد دیابتی همیشه همراه خود یك ویال گلوكاگون دارند كه باعث آزاد شدن گلوكز ازكبد می‌شود. اعضای خانواده یا دوستان باید بتوانند در خانه یا هر جای دیگر‌این ماده را تزریق كنند. اگر فرد دیابتی بعد از تزریق گلوكاگون هوشیاری خود را به‌دست نیاورد باید سریعاً به بیمارستان منتقل شود. اگر گلوكاگون در دسترس نباشد یا قند خون را به میزان كافی بالا نبرد باید گلوكز با غلظت بالا به‌صورت وریدی در اورژانس به فرد تزریق شود.
● تغذیه برای پیشگیری
اگر برنامه مشخصی از نظر میزان و یا زمان غذا خوردن نداشته باشید، سطح قند خونتان تغییر زیادی می‌كند. در افراد دیابتی قند خون خیلی بالا و خیلی پایین هر دو به مشكلات و‌ایجاد عوارض منجر می‌شوند. نگهداری قند خون در محدوده طبیعی می‌تواند از‌ایجاد عوارض دیابت پیشگیری كند.
▪ برای آنكه سطح قند خونتان را در حد طبیعی نگه‌دارید نكات زیر را رعایت كنید:
- حداقل هفته‌ای دو بار قند خون خود را با دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون اندازه‌گیری و آن را یادداشت كنید.
- هر روز به همان مقدار تعیین شده غذا بخورید.
- غذای اصلی و میان وعده‌‌ها را در یك ساعت مشخص مصرف كنید.
- هرگز غذای اصلی و میان وعده‌‌ها را از برنامه غذایی حذف نكنید.
- داروهای تجویز شده را سر وقت مصرف كنید.
- هر روز در یك ساعت مشخص ورزش كنید.
- اگر از قرص‌های گلی‌بنكلامید و گلی‌كلازید استفاده می‌كنید، احتمالاً به میان وعده به ویژه در بعد از ظهر و غروب احتیاج دارید.
- اگر متفورمین یا آكاربوز استفاده می‌كنید به میان وعده احتیاج ندارید.
- اگر انسولین رگولا‌ر و ان‌پی‌اچ مصرف می‌كنید نیاز به میان وعده دارید (مگر آنكه انسولین شما غیر از‌این دو باشد.) اگر یك تزریق انسولین‌ دارید علاوه برسه وعده غذای اصلی، یك میان وعده مورد نیاز است، اما اگر دو تزریق كوتاه و متوسط اثر یا بیشتر دارید به سه وعده غذای اصلی و سه میان وعده احتیاج دارید.
- یادداشت روزانه غذا در تصمیم‌گیری‌‌های مهم درباره دارو، وعده‌‌های غذایی و برنامه ورزشی‌تان كمك خواهد كرد. همان موقع كه می‌خورید یادداشت كنید، منتظر نشوید كه پس از خوردن بنویسید. اگر می‌خواهید وزن از دست بدهید علاوه بر مواد غذایی خورده شده، وزن آنچه را كه می‌خورید نیز یاداشت كنید. یادداشت‌ها را در ملاقات بعدی با پزشك یا كارشناس تغذیه همراه داشته باشید.
● چگونه می‌توانید از كاهش ناگهانی قند خون جلوگیری كنید؟
▪ هرگز وعده غذایی را ترك نكنید.
▪ در هر وعده غذایی كربوهیدرات (مواد قندی) بخورید.
▪ اگر ورزش می‌كنید، میان وعد‌ه‌ای در حد۱۵ تا ۳۰ گرم كربوهیدرات درست قبل از شروع فعالیت بخورید.
▪ در صورتی كه فعالیت شما زیاد است هر یك ساعت، میان وعده میل كنید..

دكتر حمیدرضا مجدآبادی

منبع : روزنامه سلامت