ویژگی‌ها و کارکردهای‌ نشریات‌ عامه‌پسند ایرانی‌

این‌ مقاله‌ می‌كوشد با استناد به‌ چند پژوهش‌، ویژگی‌ها و كاركردهای‌ مطبوعات‌ عامه‌پسند ایرانی‌ را به‌طور فشرده‌ بیان‌ می‌كند . از این‌رو پرسش‌ اساسی‌ مقاله‌ این‌ است‌ كه‌ مطبوعات‌ عامه‌پسند ایرانی‌ چه‌ ویژگی‌ها و خصوصیاتی‌ دارند كه‌ آنها را از دیگر نشریات‌ متمایز می‌كند و آیا اصولاً كاركردی‌ بر این‌ نشریات‌ مترتب‌ است‌ كه‌ ضرورت‌ وجودی‌ آنها را توجیه‌ كند؟
مقاله‌، مطبوعات‌ عامه‌پسند را بخشی‌ از جریان‌ تحول‌ رسانه‌ها، به‌ویژه‌ مطبوعات‌ می‌داند و معتقد است‌ با تخصصی‌شدن‌ رسانه‌ها و مطبوعات‌، این‌ نشریات‌ به‌ نیازهای‌ بخشی‌ از اقشار جامعه‌ پاسخ‌ می‌دهد. كاركرد آشكار مطبوعات‌ عامه‌پسند، تفریح‌ و سرگرمی‌ و مهم‌ترین‌ كاركرد پنهان‌ آن‌ ترویج‌ فرهنگ‌ مطالعه‌ در بین‌ افراد كم‌سواد و نوجوانان‌ و جوانان‌ و آماده‌سازی‌ آنها برای‌ مطالعه‌ نشریات‌ و محصولات‌ فرهنگی‌ جدی‌ است‌.
● تعریف‌
از مطبوعات‌ عامه‌پسند تعریف‌ غیرقابل‌ مناقشه‌ و كاملاً مورد توافقی‌ در دست‌ نیست‌، با این‌ حال‌ صاحب‌نظران‌ در تعریف‌ آن‌ نكاتی‌ را مطرح‌ می‌كنند كه‌ نشان‌ می‌دهد دربارهٔ‌ برخی‌ از این‌ نكات‌ توافق‌ وجود دارد. «مطبوعات‌ عامه‌پسند» ترجمه‌ (Popular Press) و «روزنامه‌نگاری‌ عامه‌پسند» ترجمهٔ‌ رایج‌ (Popular Journalism) است‌. از نشریات‌ و روزنامه‌نگاری‌ عامه‌پسند با تعابیری‌ چون‌ روزنامه‌نگاری‌ زرد نیز یاد می‌كنند كه‌ البته‌ دارای‌ بار منفی‌ است‌. همچنین‌ این‌ نوع‌ نشریات‌ به‌خاطر قطع‌ فشرده‌ و كوچكی‌ كه‌ دارند به‌ تابلوییدی‌ (Tabloid) هم‌ معروفند. علاوه‌ بر این‌ اصطلاح‌ نشریات‌ عامه‌پسند از آنجا كه‌ در مقابل‌ نشریات‌ كیفی‌ (Quality Press) به‌كار می‌رود، در بطن‌ خود دارای‌ بار منفی‌ است‌ و یك‌ نوع‌ تخفیف‌ را در مقابل‌ نشریات‌ مذكور به‌خاطر می‌آورد. البته‌ برخی‌ نیز در بحث‌ از نشریات‌ عامه‌پسند، عامه‌پسند را برابر با واژه‌ مبتذل‌ دانسته‌اند كه‌ در این‌ بررسی‌ به‌ هیچ‌وجه‌ این‌ بار معنایی‌ مدنظر نیست‌.
اما، آنچه‌ مسلم‌ است‌ این‌كه‌ نشریات‌ عامه‌پسند در قطع‌ فشرده‌ و كوچك‌ (Tabloid) در حدود نصف‌ قطع‌ روزنامه‌های‌ معمولی‌ شناخته‌ می‌شود. هر چند ممكن‌ است‌ استثنایی‌ نیز در این‌ خصوص‌ وجود داشته‌ باشد، اما وجه‌ غالب‌ این‌ نشریات‌ قطع‌ كوچك‌ آنها است‌. همچنین‌ تیترهای‌ درشت‌، عكس‌های‌ بزرگ‌ هنرپیشه‌ها، بازیكنان‌ تیم‌های‌ ورزشی‌ و خلاف‌كاران‌، استفاده‌ زیاد از رنگ‌ و پرداختن‌ به‌ موضوعات‌ جنجالی‌ هنرپیشه‌ها، بازیكنان‌ تیم‌های‌ مطرح‌ ورزشی‌، حوادث‌، جنایت‌، موضوعات‌ خانوادگی‌ و عشقی‌ از مشخصه‌های‌ اصلی‌ نشریات‌ عامه‌پسند است‌. برخی‌ از نشریات‌ عامه‌پسند در همه‌ حوزه‌ها و موضوع‌های‌ مذكور و برخی‌ به‌طور تخصصی‌ فقط‌ در یك‌ حوزه‌ مثل‌ حوادث‌ و جنایت‌ و یا موضوعات‌ جنجالی‌ هنرپیشه‌ها و هنرمندان‌ متمركز هستند. همچنین‌ دیگر مؤلفه‌ این‌ نشریات‌، طیف‌ مخاطبان‌ آنهاست‌ كه‌ عمدتاً شامل‌ زنان‌ و اقشار جوان‌، نوجوان‌ و كم‌سواد می‌باشد.
● ویژگی‌ها
در تعریف‌، برخی‌ از مشخصه‌های‌ نشریات‌ عامه‌پسند به‌طور عام‌ ذكر شد اما در اینجا ویژگی‌ها و مشخصه‌های‌ نشریات‌ عامه‌پسند ایرانی‌ با توجه‌ به‌ دو مقوله‌ محتوا و شكل‌ مورد توجه‌ قرار می‌گیرد.
الف‌) ویژگی‌های‌ شكلی‌
۱) قطع‌ و لوگو
نشریات‌ عامه‌پسند ایرانی‌ عموماً با قطع‌ فشرده‌ و كوچك‌ (۳۳*۲۶) منتشر می‌شوند. هیچ‌كدام‌ یونیفورم‌ (شكل‌ هنری‌ و گرافیكی‌) ندارند. لوگو یا آرم‌ و نشانه‌ بیشتر آنها به‌ راحتی‌ خوانده‌ نمی‌شود و در شماره‌های‌ مختلف‌ جای‌ آنها ثابت‌ نیست‌. لوگوی‌ این‌ نشریات‌ در شماره‌های‌ مختلف‌ و به‌ نسبت‌ صفحه‌ كوچك‌ و بزرگ‌ می‌شود و بزرگی‌ و كوچكی‌ اكثر آنها با قطع‌ نشریات‌ همخوان‌ نیست‌ و در شماره‌های‌ مختلف‌ به‌ یك‌ رنگ‌ در می‌آیند. به‌نظر می‌رسد برخی‌ از تیترهای‌ اصلی‌ صفحه‌ اول‌ مهم‌تر از نام‌ نشریه‌ است‌ چون‌كه‌ نام‌ نشریه‌ در بین‌ تیترها گم‌ می‌شود.
) صفحه‌آرایی‌
نشریات‌ عامه‌پسند در صفحات‌ اول‌ با تیترهایی‌ با فونت‌ بسیار بزرگ‌ و درشت‌، غیرمعمول‌ و یك‌ یا دو عكس‌ بزرگ‌ هنرپیشه‌، فوتبالیست‌ و یا یك‌ جنایتكار صفحه‌آرایی‌ می‌شوند. صفحات‌ اول‌ بیشتر این‌ نشریات‌ بیش‌ از اندازه‌ شلوغ‌ و آشفته‌ است‌. تیترهای‌ متعدد همراه‌ با رنگ‌های‌ تند و متنوع‌ و غیرهمخوان‌ در صفحه‌ اول‌ بیشتر این‌ نشریات‌ دیده‌ می‌شود. در برخی‌ از این‌ نشریات‌، در صفحه‌ اول‌ تیترها به‌ قدری‌ زیاد و یك‌ اندازه‌ است‌ كه‌ چیزی‌ به‌ عنوان‌ تیتر اول‌ قابل‌ تشخیص‌ نیست‌. این‌ نشریات‌ در دو صفحه‌ وسط‌، عكس‌ رنگی‌ بازیگران‌ و فوتبالیست‌ها را چاپ‌ می‌كنند و اكثر آنها صفحات‌ آخر را نیز به‌ عكس‌های‌ سینمایی‌، هنری‌ یا ورزشی‌ اختصاص‌ می‌دهند. صفحات‌ داخلی‌ آنها نیز صفحه‌آرایی‌ نامناسبی‌ دارد. نشریه‌ هر جا مطلب‌ كم‌ داشته‌ باشد از عكس‌ به‌ ویژه‌ از عكس‌های‌ نامربوط‌ استفاده‌ می‌كند. كیفیت‌ تصاویر در این‌ نشریات‌، به‌ ویژه‌ در صفحات‌ داخلی‌ نیز بسیار پایین‌ است‌. به‌طور كلی‌ نشریات‌ عامه‌پسند در صفحات‌ اول‌ و آخر به‌ دلیل‌ استفاده‌ از تیترهای‌ درشت‌، هیجانی‌، حوادث‌ و عكس‌های‌ ویژه‌ جلب‌ توجه‌ می‌كنند و دارای‌ جذابیت‌ بصری‌ نسبی‌ برای‌ برخی‌ از اقشار جامعه‌ هستند.
۳) حروف‌
بسیاری‌ از نشریات‌ عامه‌پسند از حروف‌ مختلف‌ و متنوع‌ برای‌ متن‌ و تیترها استفاده‌ می‌كنند. حروف‌ متن‌ این‌ نشریات‌ در یك‌ شماره‌ در صفحات‌ مختلف‌ تغییر می‌كند و به‌نظر می‌رسد نشریه‌ پایه‌كار مشخص‌ و معینی‌ در به‌كارگیری‌ از حروف‌ چه‌ در بخش‌ تیترها و چه‌ در بخش‌ متن‌ ندارد. در بعضی‌ از صفحات‌ این‌ نشریات‌ دیده‌ شده‌ كه‌ چون‌ مطلب‌ برای‌ بستن‌ یك‌ صفحه‌ كم‌ بوده‌، از حروف‌ مختلف‌ استفاده‌ شده‌ است‌. قلم‌ حروف‌ تیتر و متن‌ برخی‌ از این‌ نشریات‌ اغلب‌ نامناسب‌ و ناهماهنگ‌ است‌.
۴) چاپ‌
چاپ‌ این‌ نشریات‌ عمدتاً با كاغذ نامرغوب‌ و لیتوگرافی‌ غیردقیق‌ صورت‌ می‌گیرد. می‌توان‌ بی‌هیچ‌ اغراقی‌ گفت‌ بیشتر نشریات‌ عامه‌پسند از به‌كارگیری‌ ماشین‌ چاپ‌ خوب‌ (چاپ‌ خوب‌) اپراتور خوب‌، مركب‌ استاندارد، كاغذ مناسب‌ و مرغوب‌، اسكن‌ و لیتوگرافی‌ خوب‌ بی‌بهره‌ هستند. به‌نظر می‌رسد این‌ دسته‌ از نشریات‌ به‌ خاطر ارزان‌تر تمام‌ شدن‌ قیمت‌ نشریه‌ از چاپخانه‌هایی‌ استفاده‌ می‌كنند كه‌ پایین‌ترین‌ مبلغ‌ را می‌گیرند. چاپ‌ آنها به‌گونه‌ای‌ است‌ كه‌ به‌نظر می‌رسد ناظر چاپ‌ ندارند و در مراحل‌ مختلف‌ چاپ‌ بازبینی‌ نمی‌شوند. چاپ‌ صفحات‌ داخلی‌ آنها نیز طوری‌ است‌ كه‌ انگار مركب‌ روی‌ كاغذ خوب‌ نمی‌نشیند.
اسكن‌ تصاویر این‌ نشریات‌ دقیق‌ نیست‌ و به‌طوركلی‌ عكس‌ها لیتوگرافی‌ درستی‌ ندارند و عمدتاً به‌ صورت‌ فتوكپی‌ و ترام‌ نامناسب‌ چاپ‌ می‌شوند. استفاده‌ از نگاتیو و ترام‌ نامناسب‌ سبب‌ شده‌ تا صفحات‌ داخلی‌ این‌ نشریات‌ عمدتاً سیاه‌ شوند و چشم‌اندازی‌ نداشته‌ باشند. چاپ‌ نشریات‌ عامه‌پسند دارای‌ تن‌ رنگ‌ بالایی‌ است‌. حتی‌ روی‌ جلد سایه‌ رنگ‌ به‌ راحتی‌ دیده‌ می‌شود.
۵) آشفتگی‌
در شمار قابل‌ توجهی‌ از این‌ نشریات‌، مطالب‌ تفكیك‌ شده‌ نیست‌ و ارجاع‌ها به‌ درستی‌ صورت‌ نمی‌گیرد. تفكیك‌ نشدن‌ مطالب‌ خبری‌ از غیرخبری‌ و ستون‌ها، به‌كارگیری‌ مطالب‌ و تصاویر نامرتبط‌ كنار هم‌ در این‌ نشریات‌ زیاد دیده‌ می‌شود. همچنین‌ كم‌دقتی‌ در نمونه‌خوانی‌ و غلط‌گیری‌ نیز در این‌ نشریات‌ به‌وفور دیده‌ می‌شود. به‌طور كلی‌ به‌نظر می‌رسد در نشریات‌ عامه‌پسند روش‌ تهیه‌ مطالب‌ نشریات‌ با روش‌ ارائه‌ آن‌ یكی‌ فرض‌ شده‌ است‌. یعنی‌ آنها فكر می‌كنند اگر مطالبی‌ به‌سادگی‌ تهیه‌ می‌شود، پیچیده‌ نیست‌ و افراد جوان‌ و كم‌سواد می‌توانند آن‌ را مطالعه‌ كنند، پس‌ می‌توان‌ طراحی‌، صفحه‌آرایی‌ و گرافیك‌ مطالب‌ و نشریات‌ را به‌ افراد معمولی‌ یا غیرمتخصص‌ داد و آن‌ را جدی‌ نگرفت‌.
ب‌) ویژگی‌های‌ محتوایی‌
ویژگی‌های‌ محتوایی‌ نشریات‌ عامه‌پسند ایرانی‌ را می‌توان‌ در چند مقوله‌ به‌ شرح‌ زیر مورد بررسی‌ قرار داد: زمینه‌ انتشار، صفحه‌ اول‌، سرمقاله‌، سرگرمی‌، موضوعات‌ محوری‌، تنوع‌ و گستردگی‌ مطالب‌، تمركز خبری‌، صفحه‌ وسط‌ و آخر، آگهی‌، مطالب‌ خارجی‌ و چهره‌سازی‌.
۱) زمینه‌ انتشار
این‌ نشریات‌ عمدتاً از زمینه‌ انتشار خود تخطی‌ می‌كنند. نشریات‌ عامه‌پسند بیشتر در سه‌ زمینه‌ حوادث‌ و اجتماعی‌، ورزشی‌ و سینمایی‌ منتشر می‌شوند كه‌ دو زمینه‌ حوادث‌ و اجتماعی‌ و ورزشی‌ در آنها بیشتر غلبه‌ دارد. بعضی‌ از این‌ نشریات‌ كه‌ دارای‌ زمینه‌های‌ انتشار سیاسی‌ و اقتصادی‌ هستند در این‌ دو زمینه‌ مطالب‌ منتشر نمی‌كنند.
۲) صفحه‌ اول‌
نشریات‌ عامه‌پسند را از لحاظ‌ ویژگی‌های‌ صفحه‌ اول‌ می‌توان‌ به‌ سه‌ دسته‌ تقسیم‌ كرد. یك‌ دسته‌ آنهایی‌ كه‌ «حوادث‌محور» هستند و به‌ تیترهای‌ حوادثی‌، هیجانی‌ و جنجالی‌ می‌پردازند، یك‌ دسته‌ آنهایی‌ كه‌ «ورزشی‌محور» هستند و به‌ حاشیه‌ تیم‌ها و باشگاه‌های‌ ورزشی‌ و بازیكنان‌ فوتبال‌ می‌پردازند و یك‌ دسته‌ دیگر «سینمایی‌محور» هستند و به‌ حاشیه‌ زندگی‌ هنرپیشه‌ها و سینماگران‌ و ستاره‌ها می‌پردازند. البته‌ برخی‌ از این‌ نشریات‌ تلفیقی‌ از اینها را دارا هستند كه‌ می‌توان‌ آنها را در «گروه‌های‌ تركیبی‌» جای‌ داد. همچنین‌ از منظر دیگر نیز می‌توان‌ نشریات‌ عامه‌پسند را از لحاظ‌ ویژگی‌های‌ صفحه‌ اول‌ نیز تقسیم‌بندی‌ كرد و آن‌ این‌كه‌ یك‌ گروه‌ از این‌ نشریات‌ «تیتر محور» هستند و در صفحه‌ اول‌ دارای‌ ویترینی‌ از تیترهای‌ مختلف‌ و گوناگون‌ هستند. گروه‌ دیگر «عكس‌محور» هستند و در این‌ صفحه‌، عكس‌های‌ هنرپیشه‌ها، فوتبالیست‌ها و هنرمندان‌ را برجسته‌ می‌سازند كه‌ گاهی‌ این‌ برجستگی‌ فقط‌ شامل‌ صورت‌ هنرپیشه‌ها و هنرمندان‌ می‌شود. بسیاری‌ از این‌ نشریات‌ «حاشیه‌ محور» نیز هستند.
حاشیه‌ زندگی‌ فوتبالیست‌ها، ستاره‌های‌ سینما و تلویزیون‌ و هنرمندان‌ نیز برای‌ آنها ارزش‌ زیادی‌ دارند. برخی‌ از این‌ نشریات‌ كه‌ طرفدار دو تیم‌ معروف‌ و پرطرفدار تهرانی‌، یعنی‌ استقلال‌ و پرسپولیس‌ هستند، در صفحات‌ اول‌ و آخر نیز با رنگ‌ زمینه‌ای‌ آبی‌ و قرمز منتشر می‌شوند. نهایتاً این‌ كه‌ حوادث‌، قتل‌، جنایت‌، موضوعات‌ اجتماعی‌، حاشیه‌ ورزش‌ و سینما مهم‌تر از دیگر موضوعات‌ و مسائل‌ مورد توجه‌ این‌ نشریات‌ قرار دارد. از این‌رو این‌ نشریات‌ عمدتاً دارای‌ تیترهای‌ جنجالی‌، هیجانی‌ و برخوردی‌ هستند و ارزش‌های‌ خبری‌ شهرت‌، شگفتی‌ و برخورد بیش‌ از ارزش‌های‌ دیگر مورد توجه‌ این‌ نشریه‌هاست‌.
۳) سرمقاله‌
بیشتر نشریات‌ عامه‌پسند، خط‌ سردبیری‌ ندارند. یعنی‌ رویكردی‌ كه‌ تمامی‌ صفحات‌ و مطالب‌ و ستون‌های‌ این‌ نشریات‌ را در یك‌ راستا پیش‌ ببرد، در بسیاری‌ از این‌ نشریات‌ وجود ندارد. این‌ دسته‌ از نشریات‌ در سرمقاله‌ها و برخی‌ از ستون‌های‌ صفحه‌ دوم‌ دارای‌ مطالب‌ جدی‌ هستند ولی‌ در دیگر صفحه‌ها دارای‌ مطالبی‌ هستند كه‌ با سرمقاله‌ها و مطالب‌ جدی‌ در یك‌ راستا قرار نمی‌گیرد. همین‌جا لازم‌ به‌ یادآوری‌ است‌ كه‌ از میان‌ نشریات‌ مذكور برخی‌ از آنها اصولاً سرمقاله‌ ندارند و برخی‌ دیگر نیز از این‌ حیث‌ مشكلی‌ نداشته‌ و تمام‌ صفحات‌ آنها یكنواخت‌ هستند. به‌ عبارت‌ دیگر، برخی‌ از نشریات‌ عامه‌پسند، هر چند دارای‌ خط‌ سردبیری‌ هستند، اما همه‌ مطالب‌ آنها در یك‌ رویكرد حوادث‌ محوری‌ یا حاشیه‌ محوری‌ سینما و ورزش‌ بسته‌ نمی‌شوند.
۴) سرگرمی‌
یك‌ بخش‌ ثابت‌ نشریات‌ عامه‌پسند را سرگرمی‌ تشكیل‌ می‌دهد. این‌ بخش‌ كه‌ در همه‌ نشریات‌ عامه‌پسند وجود دارد، علاوه‌ بر مسابقه‌، جدول‌، طنز و موضوعات‌ مشابه‌ شامل‌ فال‌ و طالع‌بینی‌ نیز می‌شود. فال‌ و طالع‌بینی‌ از جمله‌ مقوله‌های‌ غیرعلمی‌ و خرافی‌ هستند كه‌ در این‌ نشریات‌ جای‌ ثابتی‌ دارند. احتمالاً نشریات‌ عامه‌پسند به‌ دلیل‌ استقبال‌ مخاطبان‌، به‌ این‌ دو مقوله‌ خرافی‌ روی‌ آورده‌اند. برخی‌ از این‌ نشریات‌ حتی‌ بیش‌ از دو صفحه‌ را به‌ این‌ مقولات‌ اختصاص‌ می‌دهند. درعین‌ حال‌ در هیچ‌یك‌ از نشریات‌ عامه‌پسند در طرح‌ مسائل‌ و موضوعات‌ سرگرمی‌، نوآوری‌ و خلاقیت‌ دیده‌ نمی‌شود. نشریات‌ مذكور در صفحات‌ سرگرمی‌ عمدتاً شبیه‌ هم‌ و یكنواخت‌ هستند.۵) موضوعات‌ محوری‌
از لحاظ‌ محتوایی‌ نشریات‌ عامه‌پسند عمدتاً در هر شماره‌ به‌ یك‌ یا دو موضوع‌ بیش‌ از سایر موضوعات‌ می‌پردازند و به‌ آن‌ توجه‌ می‌كنند. حوادث‌ اجتماعی‌، قتل‌، جنایت‌، نابسامانی‌های‌ اجتماعی‌، مسائل‌ خانوادگی‌، حاشیه‌ ورزش‌ (حاشیه‌ بازیكنان‌ فوتبال‌، تیم‌های‌ باشگاهی‌ و ملی‌ فوتبال‌، مربیان‌ فوتبال‌) و حاشیه‌ سینما، تلویزیون‌ و هنر (حاشیه‌ زندگی‌ خانوادگی‌ هنرپیشه‌ها، ستاره‌ها، خوانندگان‌، گروه‌های‌ موسیقی‌) مهم‌ترین‌ موضوعات‌ و مسائل‌ محوری‌ مطالب‌ نشریات‌ عامه‌پسند در هر شماره‌ هستند.
۶) تنوع‌ و گستردگی‌ مطالب‌
هر چند در ظاهر به‌نظر می‌رسد كه‌ این‌ نشریات‌ بسیار متنوع‌ هستند اما واقعیت‌ این‌ است‌ كه‌ آنها از یك‌ منظر متنوع‌ نیستند. این‌ نشریات‌ عمدتاً در یك‌ یا دو زمینه‌ انتشار خود برجسته‌ می‌شوند. از این‌رو آنها مطالب‌ گسترده‌ و متنوعی‌ را به‌ چاپ‌ نمی‌رسانند. نشریات‌ عامه‌پسند حتی‌ مثلاً در زمینه‌های‌ اجتماعی‌، ورزشی‌ و فرهنگی‌ نیز متنوع‌ عمل‌ نمی‌كنند و حوزه‌های‌ مختلف‌ آن‌ زمینه‌ را پوشش‌ نمی‌دهند. آنها حداكثر به‌ دو حوزه‌ از یك‌ زمینه‌ متمركز می‌شوند. برخی‌ از این‌ نشریات‌ دارای‌ مطالب‌ طولانی‌، به‌ ویژه‌ مصاحبه‌های‌ طولانی‌ هستند.
مطالب‌ حوادث‌، ورزشی‌، اخبار مخفی‌ افراد شاخص‌ و هنرپیشه‌ها و جنایت‌ها محور مطالب‌ این‌ نشریات‌ است‌ كه‌ بیشتر آنها به‌ همه‌ این‌ حوزه‌ها نمی‌پردازند. مطالب‌ عاشقانه‌ در این‌ نشریات‌ در مقایسه‌ با دیگر مطالب‌ كم‌رنگ‌ است‌.
۷) تمركز خبری‌
اخبار این‌ نشریات‌ یا به‌ عبارت‌ دیگر تمركز خبری‌ این‌ نشریات‌ نیز مانند مطالب‌ غیرخبری‌ آنها حول‌ حوادث‌، حاشیه‌ سینما، حاشیه‌ ورزش‌، مسائل‌ اجتماعی‌ و خانوادگی‌ خاص‌ معطوف‌ است‌. در واقع‌ موضوعات‌ اجتماعی‌، حوادث‌، سینمایی‌ و ورزشی‌ در اخبار این‌ نشریات‌ غلبه‌ دارند. اخبار زندگی‌ خصوصی‌ هنرپیشه‌ها، خوانندگان‌، هنرمندان‌ تلویزیون‌ و همچنین‌ ورزشكاران‌، به‌ ویژه‌ بازیكنان‌ و مربیان‌ فوتبال‌، در كنار اخبار حوادث‌ و موضوعات‌ جنجالی‌ مورد توجه‌ نشریات‌ عامه‌پسند است‌.
در بخش‌ اخبار این‌ نشریات‌، گاه‌ خبرهای‌ خلاف‌ واقع‌ و نادرست‌، حجم‌ قابل‌ توجهی‌ را به‌ خود اختصاص‌ می‌دهند. نشریات‌ عامه‌پسند هیچ‌ پروایی‌ در انتشار اخبار نادرست‌ ندارند.
۸) صفحات‌ وسط‌
نشریات‌ عامه‌پسند از حیث‌ صفحات‌ وسط‌ دو دسته‌ هستند. یك‌ دسته‌ صفحات‌ وسط‌ آنها ویژگی‌ خاصی‌ ندارد و دارای‌ مطالب‌ متعدد همراه‌ با عكس‌های‌ كوچك‌ و متوسط‌ است‌. دسته‌ دیگر در صفحات‌ وسط‌ به‌ برجسته‌سازی‌ ورزشكاران‌ و سینماگران‌ می‌پردازند. عكس‌ها و پوسترهای‌ فوتبالیست‌های‌ دو تیم‌ استقلال‌ و پرسپولیس‌، هنرمندان‌ گروه‌های‌ مختلف‌ موسیقی‌، خوانندگان‌ و ستاره‌های‌ سینما و تلویزیون‌ در صفحات‌ وسط‌ این‌ دسته‌ به‌ چاپ‌ می‌رسد.
۹) صفحه‌ آخر
نشریات‌ عامه‌پسند در صفحات‌ آخر نیز یا پوستر و عكس‌های‌ فوتبالیست‌ها، ستاره‌های‌ سینما و خوانندگان‌ را به‌ چاپ‌ می‌رسانند و آنها را برجسته‌ می‌سازند یا موضوعات‌ و مطالب‌ سینمایی‌، ورزشی‌ را همراه‌ با عكس‌های‌ كوچك‌ و متوسط‌ ورزشكاران‌، سینماگران‌ و هنرمندان‌ به‌طور رنگی‌ منتشر می‌كنند. نشریات‌ حوادث‌ محور از این‌ امر مستثنی‌ هستند. این‌ نشریات‌ در صفحات‌ آخر، گزارشی‌ از حوادث‌ و رویدادهای‌ اجتماعی‌ خاص‌ را در این‌ صفحه‌ برجسته‌ می‌كنند.
۱۰) آگهی‌
تعدادی‌ از نشریات‌ عامه‌پسند دارای‌ آگهی‌های‌ خوبی‌ هستند و آگهی‌های‌ آنها عمدتاً در زمینه‌های‌ وسایل‌ ورزشی‌، وسایل‌ خانه‌، بهداشتی‌، فروشگاه‌ها و مراكز مربوط‌ به‌ آنها، فیلم‌، كاست‌ خوانندگان‌ و وسایل‌ صوتی‌ است‌. اما بیشتر نشریات‌ عامه‌پسند، آگهی‌ قابل‌ توجهی‌ ندارند. به‌نظر می‌رسد برخی‌ از مطالب‌ این‌ نشریات‌ كه‌ مربوط‌ به‌ ورزشكاران‌ و هنرمندان‌ سینماست‌، رپرتاژ آگهی‌ باشد. یعنی‌ از طرف‌ ورزشكار یا سینماگر هزینه‌ای‌ گرفته‌ شده‌ و مطالب‌ مربوط‌ به‌ وی‌ همراه‌ با عكس‌ در چند شماره‌ در نشریه‌ كار می‌شود.
۱۱) مطالب‌ خارجی‌
از لحاظ‌ مطالب‌ خارجی‌، اعم‌ از ترجمه‌ یا مطالب‌ مربوط‌ به‌ مسائل‌ و موضوعات‌ خارجی‌، در نشریات‌ عامه‌پسند مشكلی‌ دیده‌ نمی‌شود. این‌ نشریات‌ عمدتاً به‌ موضوعات‌ داخلی‌ می‌پردازند. در مواردی‌ كه‌ این‌ نشریات‌ نیم‌ نگاهی‌ به‌ مطالب‌ و موضوعات‌ خارجی‌ دارند، كاملاً در راستای‌ موضوعات‌ داخلی‌ حركت‌ می‌كنند.
۱۲) چهره‌سازی‌
آن‌ دسته‌ از نشریات‌ عامه‌پسند كه‌ توجه‌ اصلی‌شان‌ زمینه‌های‌ ورزشی‌ و سینمایی‌ است‌، عمدتاً به‌ چهره‌سازی‌ یك‌ یا چند ورزشكار و هنرپیشه‌ در هر شماره‌ می‌پردازند. برخی‌ از این‌ نشریات‌ در چند شماره‌ از یك‌ هنرپیشه‌ یا فوتبالیست‌ در صفحه‌ اول‌ یا آخر مطالبی‌ همراه‌ با عكس‌ بزرگ‌ و برجسته‌ به‌ چاپ‌ می‌رسانند، بدون‌ آن‌ كه‌ مطلب‌ خاصی‌ یا خبر ویژه‌ای‌ درباره‌ آن‌ فرد مطرح‌ سازند. برخی‌ از نشریات‌ عامه‌پسند به‌ برجسته‌سازی‌ و چهره‌سازی‌ ورزشكاران‌ و هنرپیشه‌های‌ آماتور و تازه‌كار اهتمام‌ می‌ورزند. در عین‌ حال‌ روی‌ دیگر چهره‌سازی‌ نشریات‌ عامه‌پسند، تخریب‌ چهره‌های‌ برجسته‌ ورزشی‌، هنرپیشه‌ها و هنرمندان‌ است‌. این‌ نشریات‌ با برجسته‌سازی‌ اخبار خانوادگی‌ و خصوصی‌ این‌ افراد سبب‌ تخریب‌ شخصیت‌ها می‌شوند.
● كاركردها
جامعه‌شناسان‌ در تعریف‌ «كاركرد» به‌ عنصر «نیاز» توجه‌ دارند و كاركرد را با ارجاع‌ به‌ آن‌ توضیح‌ می‌دهند. در واقع‌ از این‌ منظر، پاسخی‌ را كه‌ یك‌ رسانه‌ به‌ یك‌ نیاز جامعه‌ می‌دهد، كاركرد آن‌ رسانه‌ می‌توان‌ برشمرد. به‌ عبارت‌ دیگر كاركرد، همان‌ نقشی‌ است‌ كه‌ یك‌ رسانه‌ در پاسخگویی‌ به‌ نیازهای‌ جامعه‌ ایفا می‌كند. نشریات‌ عامه‌پسند با ویژگی‌هایی‌ كه‌ از جنبه‌های‌ مختلف‌ برای‌ آنها برشمردیم‌، از این‌ لحاظ‌ بسیار قابل‌ توجه‌اند. بررسی‌ها نشان‌ می‌دهد نشریات‌ عامه‌پسند جزو گروه‌ نشریات‌ با شمارگان‌ نسبتاً بالا هستند. نمونه‌ بارز آن‌ در كشور انگلستان‌ نشریه‌ عامه‌پسند سان‌ است‌ كه‌ شمارگانی‌ بالاتر از دیگر نشریات‌ معروف‌ انگلیسی‌ دارد.
در كشور خودمان‌ نیز هفته‌نامه‌ حوادث‌ قبل‌ از تعطیلی‌ به‌ شمارگانی‌ بسیار بالاتر از نشریات‌ سیاسی‌ وقت‌ رسیده‌ بود. در حال‌ حاضر نیز نشریات‌ عامه‌پسند در گروه‌ نشریات‌ با شمارگان‌ بالا قرار دارند.
از لحاظ‌ كاركردی‌، با توجه‌ به‌ این‌كه‌ محتوای‌ مطالب‌ نشریات‌ مذكور بیشتر حول‌ سرگرمی‌، فال‌، حوادث‌، مسائل‌ هیجانی‌، مسائل‌ خانوادگی‌ افراد، حاشیه‌ ورزش‌ و حاشیه‌ سینما متمركز است‌، می‌توان‌ گفت‌ مهم‌ترین‌ كاركرد این‌ نشریات‌ تفریح‌ و سرگرمی‌ است‌. تحقیقات‌ نشان‌ می‌دهد كه‌ مخاطبان‌ این‌ نشریات‌ در ایران‌ بیشتر افراد مجرد، محصلان‌ و افراد با تحصیلاتی‌ حول‌ و حوش‌ دیپلم‌ و از نظر پایگاه‌ اجتماعی‌ عمدتاً متعلق‌ به‌ اقشار متوسط‌ جامعه‌اند. خوانندگان‌ این‌ نشریات‌ بیشتر در مناطق‌ متوسط‌ شهری‌ زندگی‌ می‌كنند و از لحاظ‌ شغلی‌ بیشتر دارای‌ مشاغل‌ یدی‌ و اداری‌ هستند.
نكته‌ قابل‌ توجه‌ این‌ است‌ كه‌ برخلاف‌ كشورهای‌ غربی‌ كه‌ در آنجا زنان‌ بیشتر از مردان‌ نشریات‌ عامه‌پسند می‌خوانند و از خوانندگان‌ پروپاقرص‌ آنها هستند، در ایران‌ مردان‌ بسیار بیشتر از زنان‌ این‌ نشریات‌ را مطالعه‌ می‌كنند. در ایران‌ فقط‌ در آن‌ دسته‌ از نشریاتی‌ كه‌ موضوعات‌ خانوادگی‌ حجم‌ اصلی‌ آنها را تشكیل‌ می‌دهد، خوانندگان‌ زن‌ بیشتر از خوانندگان‌ مرد است‌. در عین‌ حال‌ زنان‌ در مقایسه‌ با مردان‌، مدت‌ زمان‌ بیشتری‌ را صرف‌ مطالعه‌ این‌ نشریات‌ می‌كنند.
در عین‌حال‌ بیشتر خوانندگان‌ عامه‌پسند، این‌ نشریات‌ را جدی‌ می‌دانند و با این‌ تلقی‌ كه‌ نشریات‌ مذكور وقت‌ مردم‌ را تلف‌ می‌كند، مخالفند. این‌ افراد وقت‌ قابل‌ توجهی‌ را برای‌ مطالعه‌ نشریات‌ مذكور صرف‌ می‌كنند و از این‌كه‌ گاهی‌ این‌ نشریات‌ به‌ موقع‌ منتشر نمی‌شوند، ناراحت‌ هستند.
خوانندگان‌ نشریات‌ مذكور به‌ ترتیب‌ بیشتر به‌ مطالب‌ ورزشی‌، سینمایی‌، خانوادگی‌ و حوادث‌ توجه‌ می‌كنند و این‌ مطالب‌ را جذاب‌ و جالب‌ می‌دانند.از آنجا كه‌ مطالب‌ مذكور بعضاً در قالب‌های‌ جنجالی‌ و هیجانی‌ تنظیم‌ و منتشر می‌شوند، مطالعه‌ این‌ نشریات‌ توسط‌ قشر جوان‌ و محصل‌ تا حدود زیادی‌ پاسخگوی‌ نیازهای‌ هیجانی‌ آنهاست‌ و كاركرد تخلیه‌ هیجانات‌ را دارد. نویسندگان‌ نشریات‌ مذكور نیز معمولاً به‌گونه‌ای‌ می‌نویسند كه‌ خواننده‌ را به‌ لحاظ‌ عاطفی‌ و هیجانی‌ دچار شوك‌ كنند. آنها حتی‌ موضوعات‌ و مطالبی‌ را كه‌ ماهیتاً مهیج‌، عاطفی‌ و احساس‌برانگیز نیستند، به‌ گونه‌ای‌ تنظیم‌ می‌كنند كه‌ مهیج‌ جلوه‌ كنند. این‌ نكته‌ علاوه‌ بر موضوعات‌ مربوط‌ به‌ حوادث‌ و عاشقانه‌ها در مطالب‌ مربوط‌ به‌ موضوعات‌ ورزشی‌، خانوادگی‌، بهداشتی‌ و تغذیه‌، مطالب‌ فكاهی‌، طالع‌بینی‌ و... هم‌ دیده‌ می‌شود.
مهم‌ترین‌ كاركرد و به‌ عبارت‌ دقیق‌تر، كاركرد پنهان‌ نشریات‌ عامه‌پسند آماده‌سازی‌ محصلان‌، جوانان‌، زنان‌ و افراد كم‌سواد برای‌ مطالعه‌ نشریات‌ و دیگر محصولات‌ فرهنگی‌ جدی‌ است‌. نشریات‌ مذكور با شمارگان‌ بالایی‌ كه‌ منتشر می‌شوند (با فرض‌ این‌ كه‌ نشریات‌ مذكور عمدتاً به‌ خانه‌ برده‌ شده‌ و در داخل‌ خانه‌ مطالعه‌ می‌شوند و حداقل‌ دو نفر از اعضای‌ خانواده‌ای‌ كه‌ به‌ این‌ نشریات‌ دسترسی‌ دارند، آنها را مطالعه‌ می‌كنند) فرهنگ‌ مطالعه‌ را در جامعه‌ (به‌ویژه‌ در بین‌ افراد خانواده‌) ترویج‌ می‌كنند.
كمتر جامعه‌ای‌ را می‌توان‌ سراغ‌ گرفت‌ كه‌ در آن‌ عموم‌ افراد جامعه‌ ـ اعم‌ از زن‌ و مرد ـ در دوره‌ نوجوانی‌ و محصلی‌ قبل‌ از هر چیز به‌ نشریات‌ جدی‌ روی‌ آورده‌ باشند و با مطالعه‌ نشریات‌ و دیگر محصولات‌ جدی‌ فرهنگی‌ از آغاز مطالعه‌ آشنا شده‌ باشند. نشریات‌ مذكور با توجه‌ به‌ این‌ كه‌ قشر وسیعی‌ از افراد جامعه‌ را تحت‌پوشش‌ دارند، زمینه‌ را برای‌ مطالعه‌ بیشتر و گسترده‌تر افراد جامعه‌ فراهم‌ می‌سازند. آنها با انتشار مطالب‌ و موضوعات‌ هیجانی‌، عاطفی‌، مهیج‌ و حتی‌ جنجالی‌ مخاطبان‌ بسیاری‌ را جذب‌ می‌كنند. مخاطبان‌ این‌ نشریات‌ به‌ مرور، وقتی‌ كه‌ سن‌ و تحصیلات‌ آنها ارتقاء می‌یابد، نیازهای‌ دیگری‌ پیدا می‌كنند كه‌ نشریات‌ مذكور پاسخگو نیستند. این‌ نشریات‌ زمینه‌ را آماده‌ می‌سازند و افراد را به‌ مطالعه‌ نشریات‌ تخصصی‌ (اعم‌ از سیاسی‌، اجتماعی‌ و اقتصادی‌ روزانه‌ و ماهنامه‌ و فصلنامه‌های‌ علمی‌ و تحصصی‌) می‌كشانند. بررسی‌ها حاكی‌ است‌ نه‌ تنها بسیاری‌ از خوانندگان‌ پروپاقرص‌ نشریات‌ عامه‌پسندبه‌ مرور به‌ نشریات‌ تخصصی‌ و جدی‌ كشانده‌ شده‌اند، بلكه‌ حتی‌ به‌ مطالعه‌ نشریات‌ سیاسی‌ و آن‌ دسته‌ از نشریاتی‌ كه‌ آگاهی‌های‌ عمومی‌ را نیز افزایش‌ می‌دهند، روی‌ آورده‌اند.
نكته‌ دیگری‌ كه‌ معمولاً در ارتباط‌ با كاركردهای‌ نشریات‌ عامه‌پسند مطرح‌ می‌شود، كاركرد منفی‌ آنها یا كژ كاركردی‌ است‌ كه‌ این‌ نشریات‌ دارا هستند. این‌ مسأله‌ تاكنون‌ سبب‌ داوری‌های‌ متفاوت‌ و گاه‌ متناقض‌ درباره‌ نشریات‌ مذكور شده‌ و منازعاتی‌ را نیز در این‌ زمینه‌ دامن‌ زده‌ است‌. این‌ منازعات‌ گاه‌ تا آنجا پیش‌ رفته‌ كه‌ ضرورت‌ انتشار نشریات‌ مذكور را زیر سؤال‌ برده‌ و عده‌ای‌ خواهان‌ تعطیلی‌ كامل‌ این‌ نشریات‌ شده‌اند. آنچه‌ كه‌ در این‌ بحث‌ مهم‌ است‌ و بررسی‌های‌ علمی‌ نشان‌ می‌دهد این‌ است‌ كه‌ نشریات‌ مذكور از لحاظ‌ محتوایی‌ نه‌ تنها مسائل‌ جدی‌ قابل‌ توجهی‌ را منتشر نمی‌كنند، بلكه‌ سطحی‌نگر هستند و نوعی‌ سطحی‌نگری‌ را ترویج‌ می‌كنند. البته‌ بدیهی‌ است‌ كه‌ این‌ كاركرد باید در كنار سایر كاركردهای‌ نشریات‌ مذكور و در ارتباط‌ با تحقیقات‌ همه‌ جانبه‌ای‌ كه‌ در این‌ زمینه‌ صورت‌ می‌گیرد، مورد بررسی‌، ارزیابی‌ و قضاوت‌ قرار گیرد. در عین‌ حال‌ تحقیقاتی‌ كه‌ روی‌ مخاطبان‌ نشریات‌ عامه‌پسند انجام‌ گرفته‌ حاكی‌ است‌ كه‌ از نظر این‌ مخاطبان‌، نشریات‌ مذكور كاركرد منفی‌ ندارند.
بررسی‌ها نشان‌ می‌دهد، مخاطبان‌ و خوانندگان‌ نشریات‌ عامه‌پسند، كاركرد منفی‌ این‌ نشریات‌ را منتفی‌ دانسته‌ و با این‌ نظر كه‌ خواندن‌ نشریات‌ عامه‌پسند وقت‌ مردم‌ را تلف‌ می‌كند، مخالفت‌ كرده‌اند. خوانندگان‌ نشریات‌ عامه‌پسند، نشریات‌ موردنظرشان‌ را مهم‌ می‌دانند و اگر به‌ هر دلیلی‌ نتوانند به‌ آنها دسترسی‌ داشته‌ باشند، ناراحت‌ می‌شوند. همچنین‌ تحقیقات‌ و مطالعات‌ مختلف‌ حاكی‌ است‌ مطبوعات‌ عامه‌پسند ایرانی‌ مانعی‌ بر سر راه‌ افزایش‌ سطح‌ آگاهی‌های‌ عمومی‌ و حتی‌ سیاسی‌ خوانندگان‌ آنها ایجاد نكرده‌ است‌. به‌ عبارت‌ دیگر، بررسی‌ها نشان‌ می‌دهد كه‌ مطالعه‌ نشریات‌ عامه‌پسند مانعِ افزایش‌ آگاهی‌ اجتماعی‌ و سیاسی‌ و حتی‌ مانعی‌ برای‌ مطالعه‌ نشریات‌ جدی‌ و كیفی‌ نیست‌. بنابراین‌ می‌توان‌ نتیجه‌گیری‌ كرد كه‌ مطبوعات‌ عامه‌پسند با همه‌ ویژگی‌هایشان‌ مجموعه‌ای‌ هستند كه‌ باوجود سطحی‌نگری‌ و كاركرد منفی‌شان‌، كاركردهای‌ مثبت‌ قابل‌توجهی‌ دارند كه‌ باید آنها را هم‌ مورد توجه‌ قرار داد. همچنین‌ هنگام‌ هر گونه‌ قضاوت‌ و داوری‌ در خصوص‌ نشریات‌ عامه‌پسند، باید نظرات‌ مخاطبان‌ و خوانندگان‌ این‌ نشریات‌ نیز لحاظ‌ شود.

نوشتهٔ‌ شعبانعلی‌ بهرامپور
* این‌ مقاله‌ با بهره‌گیری‌ از نتایج‌ تحقیقات‌ مختلفی‌ كه‌ درباره‌ مطبوعات‌ عامه‌پسند در مركز مطالعات‌ و تحقیقات‌ رسانه‌ها با عناوین‌ زیر انجام‌ گرفته‌، تنظیم‌ شده‌ است‌:
۱. گرانپایه‌، بهروز. ارزیابی‌ خوانندگان‌ مطبوعات‌ از انتشار اخبار حوادث‌، ۱۳۸۳.
۲. گروه‌ محققان‌، آسیب‌شناسی‌ محتوایی‌، حرفه‌ای‌ و چاپی‌ نشریات‌ عامه‌پسند، ۱۳۸۲.
۳. میرفخرایی‌، تژا. نشریات‌ عامه‌پسند، راهكارها، دیدگاه‌ها و بینش‌ها، ۱۳۸۰.
۴. قاضیان‌، حسین‌. شناخت‌ مخاطبان‌ مطبوعات‌ عامه‌پسند (گزارش‌ یك‌ پیمایش‌ اكتشافی‌) ۱۳۷۹.

منبع : وبلاگ علی دوست محمدی