ویژگی‌ها و ساختار پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در دهه ۷۸-۱۳۶۸

● مقدمه
پایان‌نامه‌ها به عنوان یكی از منابع اطلاعاتی مهم و با ارزش می‌باشند كه بویژه در كتابخانه‌های دانشگاهی از اهمیت خاصی برخوردارند. با توجه به این اصل كه یكی از رسالتهای مهم دانشگاه, تشویق و هدایت دانشجویان به امر پژوهش، اختراع، اكتشاف، نو‌آوری و خلاقیت است، نقش پایان‌نامه‌ها در این راستا بیش از بیش مشخص می‌گردد.
پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلات تكمیلی از چند جهت دارای اهمیت می‌باشند. نخست آن كه پایان‌نامه، در واقع آموزش دانش، مهارت و متدولوژی تحقیق برای دانشجویان این مقاطع می‌باشد(۱و۲) بنابراین, ضرورت دارد كه چهارچوبی مناسب و یكنواخت برای ارائه این واحد آموزش پژوهش ارائه گردد. از طرف دیگر، هر پایان‌نامه به عنوان الگویی برای سایر دانشجویان قلمداد می‌گردد كه به عنوان مرجع و برای اطلاع از ساختار مرسوم دانشگاه به آن مراجعه می‌كنند. بنابراین, وجود پایان‌نامه‌هایی با ساختار مناسب برای راهنمایی در این زمینه احساس می‌شود.
همچنین موضوعات پایان‌نامه‌ها می‌توانند انعكاسی از خط سیر پژوهشی دانشگاه باشند كه به صورت تدریجی در جهت‌دهی به فعالیت‌های علمی دانشگاه و كسب اعتبار علمی آن دخیل می‌باشند. در بررسی مقدماتید در دانشگاه علوم پزشكی اصفهان، بین دانشكده‌های مختلف، عدم هماهنگی در روش نگارش و قالب پایان‌نامه مشاهده شد.
در كتابخانه‌های دانشگاهی فهرست پایان‌نامه‌ها و اطلاعات دیگری در دست نبود. پژوهش حاضر به منظور تعیین ویژگی و ساختار پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلات تكمیلی (ازلحاظ ساختار ظاهری و نوع پژوهش) طراحی گردید تا با توجه به استانداردهای نگارش پایان‌نامه مشخص گردد چند درصد از پایان‌نامه‌های علوم پزشكی در ده ساله اخیر بر اساس استانداردهای فوق تدوین شده‌اند. همچنین با بررسی نوع پژوهش به عمل آمده بتوان روند پژوهش‌های دانشگاهی در دهه اخیر را به تصویر كشید و این تصویر در دستیابی به راهكارها و سیاست‌های كارآمدتر در عملكرد پژوهشی دانشگاه مفید واقع شود.
● روش‌ها
در یك مطالعه توصیفی، ویژگی ساختار پایان‌نامه‌ها از طریق مراجعه به كتابخانه مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا كتابخانه مركزی برای دستیابی به فهرست جامع پایان‌نامه‌ها بررسی و كوشش شد كه اطلاعات جمع‌آوری شود ولیكن به دلیل عدم جامعیت و در دست تكوین بودن این فهرست، اطلاع و بررسی پایان‌نامه‌های هر دانشكده بطور جداگانه و با مراجعه به كتابخانه آن دانشكده به عمل آمد.
كلیه پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلی تكمیلی دانشگاه علوم پزشكی از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸, كه به تعداد ۳۷۳۵ پایان‌نامه بود, به صورت سرشماری مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات توسط دو نفر از كارشناسان كتابداری و از طریق تكمیل یك چك‌لیست جمع‌آوری گردید. روش گردآوری اطلاعات, بررسی مدارك مستند بود. چك‌لیست پژوهش شامل سه بخش می‌گردید.
▪ بخش اول، پایان‌نامه را از نظر نوع پژوهش بررسی می‌نمود و خود به دو جنبه تقسیم‌بندی می‌شد:
۱) نوع پژوهش از جنبه پژوهش‌های بنیادی (Basic)، كاربردی (Applied) و بنیادی– كاربردی (Experimental–development) بررسی می‌نمود(۳تا۶).
۲) نوع پژوهش را از جنبه مشاهده‌ای (توصیفی، تحلیلی و توصیفی– تحلیلی) و تجربی و نیمه تجربی مورد كنكاش قرار می‌داد(۷تا۱۰).
بخش دوم چك لیست شامل بررسی استانداردهای تدوین پایان‌نامه و به صورت ۱۱ معیار از جمله: مقدمه (بیان مسأله، مرور بر متون، اهداف تحقیق)، روش (نوع پژوهش، روش اجرا، روش تجزیه و تحلیل اطلاعات)، یافته‌ها، بحث، نتیجه‌گیری، منابع، خلاصه فارسی و خلاصه انگلیسی بود.
امتیاز كلی رعایت استاندارد پایان‌نامه بر اساس این معیارها و باتوجه به دارا بودن هر یك از امتیازهای فوق به صورت امتیاز صفر تا ۱۱ محاسبه می‌گردید.
در همین بخش سایر مشخصات پایان‌نامه از نقطه نظر اطلاعات عمومی شامل شماره پایان‌نامه، سال ارائه، مقطع، رشته تحصیلی، عنوان پایان‌نامه، گروه آموزشی نیز مورد بررسی قرار می‌گرفت.
بخش سوم چك‌لیست شامل نحوه شماره‌گذاری صفحات پایان‌نامه بود.
▪ لازم به ذكر است تعاریف زیردر این پزوهش بكار رفته است:
الف) با توجه به اینكه بخشی از این بررسی به روش تحقیق مورد استفاده پرداخته است. پیش‌فرض‌های محقق برای بررسی سه روش مورد استفاده یعنی پژوهش بنیادی، پژوهش كاربردی و پژوهش بنیادی- كاربردی به شرح زیر بوده است:
پژوهش بنیادی. پژوهشی است كه عمدتاً در جهت گسترش مرزهای دانش بدون در نظر گرفتن استفاده علمی خاص برای كاربرد آن انجام می‌گیرد.
پژوهش كاربردی. پژوهشی است به منظور كسب دانش جدید كه استفاده علمی خاص برای نتایج حاصل از آن در نظر گرفته شده و در جهت حصول به هدف كاربردی خاص انجام می‌گیرد.پژوهش بنیادی- كاربردی. یك كار سیستماتیك می‌باشد كه با بهره‌گیری از دانش موجود حاصل از تحقیق و تجربه علمی در جهت تولید مواد و وسایل جدید، برقراری پروسه و سرویس‌های نوین و یا اصلاح آنچه قبلاً تولید و یا اجرا می‌شده انجام می‌گیرد.
گرچه تقسیم‌بندی فوق مورد اختلاف نظر می‌باشد اما به دلیل پذیرش آن از سوی معاونت پژوهشی در این پژوهش نیز به این شكل به كار گرفته شده است.
ب) مطالعات اپیدمیولوژیك از نظر صاحب‌نظران مختلف، به روش‌های گوناگون تقسیم‌بندی می‌شوند. در اینجا، كاربردی‌ترین شیوه تقسیم‌بندی به شرح زیر انتخاب گردید:
چنان كه محقق در انتخاب نمونه‌ها و نوع مداخله آزاد باشد و بتواند مثلاً یك دارو را بطور تصادفی و به میزان دلخواه به یكی از گروه‌های مورد مطالعه بدهد، نوع مطالعه وی تجربی یا مداخله‌ای (Experimental or interventional study) نامیده می‌شود. چنان كه محقق نتواند هیچ یك از كارهای فوق را انجام دهد، یعنی نه نمونه‌ها و نوع مداخله را انتخاب كند و نه در میزان مداخله آزاد باشد، به این دسته مطالعات مشاهده‌ای یا غیر مداخله‌ای (Noninterventional or observational study) گفته می‌شود. نهایتاً اگر محقق در انتخاب نمونه‌ها و نوع مداخله آزاد باشد ولی در میزان انجام مداخله (مثلاً دو تجویز یك دارو) محدود باشد و یا بالعكس در میزان انجام مداخله آزاد باشد ولی نتواند نمونه‌ها را به دلخواه انتخاب نماید یا تقسیم تصادفی (Randomization) انجام دهد، به این مطالعات نیمه تجربی یا شبه تجربی (Quasi experimental study) اطلاق می‌گردد.
ج) تعداد استانداردهای قید شده برای نگارش پایان‌نامه در ایزو بالغ بر ۹۵ مورد می‌باشد كه می‌توان این استانداردها را در ۲۲ زمینه یا حوزه مختلف تقسیم‌بندی نمود این حوزه‌ها عبارتند از:
شكل فیزیكی پایان‌نامه‌ها، شماره گذاری بخش‌ها، شماره‌گذاری صفحه‌ها، بخش مقدماتی، بدنه اصلی، بخش انتهایی،‌روی جلد، صفحه عنوان، عنوان پایان‌نامه، اختصاص شماره‌های ISBN و ISSN، حق مؤلف، غلط‌نامه، چكیده، پیش‌گفتار، فهرست مندرجات، فهرست تصاویر و جداول، متن اصلی، تصاویر، منابع و مآخذ، ضمائم، نمایه، موارد خاص پایان‌نامه‌های فارسی(۱۱و۱۲).
تعداد استانداردهای مطرح شده در هر یك از این حوزه‌ها متغیر می‌باشد چنان كه بطور مثال, در حوزه منابع و مأخذ تعداد مواردی كه لازم است رعایت گردند دو مورد و در حوزه «تصاویر» تعداد استانداردهای قید شده بالغ بر ۸ مورد است.
با توجه به تعدد روش‌های نگارش پایان‌نامه‌ها در دهه اخیر, كثرت تعداد پایان‌نامه‌های مورد بررسی و عملی نمودن انجام بررسی، از بین استانداردهای فوق، فقط موارد مذكور در مطالعه مورد بررسی قرار گرفت.
اطلاعات حاصل با نرم‌افزار SPSS بررسی و به صورت توزیع فراوانی، میانگین فراوانی در سال‌های مختلف ارائه گردید، به علاوه, برای مقایسه میانگین فراوانی تحقیقات كاربردی با تحقیقات بنیادی– كاربردی و نیز مقایسه امتیاز كلی استانداردهای پایان‌نامه از آزمون t استفاده شد.
● نتایج
تعداد ۳۷۳۵ پایان‌نامه مورد بررسی قرار گرفت كه تعداد ۲۳۱۴ مورد (۶۲ درصد) مربوط به دانشكده پزشكی. ۶۳۷ مورد (۱/۱۷ درصد) دانشكده داروسازی, ۶۴۲ مورد (۲/۱۷ درصد) دانشكده دندانپزشكی، ۱۲۰ مورد (۲/۳ درصد) دانشكده پرستاری و مامایی و ۲۲ مورد (۶ درصد) دانشكده بهداشت بود. در مجموع ۵/۹۷ در صد كل پایان‌نامه‌ها، از لحاظ موضوع، منطبق با رشته تخصصی استاد راهنمای اول پایان‌نامه بود و فقط ۵/۲ درصد موارد، موضوع پایان‌نامه در رابطه با تخصص استاد راهنمای دوم یا استاد مشاور بود. درجه تحصیلی پایان‌نامه‌ها به ترتیب:
۹/۸۳ درصد دكترای عمومی, ۹/۸ درصد دكترا Ph.D.,
۳/۶ درصد كارشناسی ارشد و ۹/۰ درصد دكترای تخصصی بود.
۶/۹۶ درصد از پایان‌نامه‌ها كاربردی و ۴/۳ درصد بنیادی- كاربردی بود. پژوهش كاملاً بنیادی در هیچ موردی مشاهده نشد.
توزیع فراوانی پایان‌نامه‌ها بر اساس نوع پژوهش از دیدگاه مشاهده‌ای، تجربی و نیمه تجربی بدین گونه بود: ۲۶ درصد تجربی, ۶/۳ درصد نیمه تجربی, ۷/۴۷ درصد توصیفی, ۶/۰ درصد تحلیلی و ۲۲ درصد توصیفی-تحلیلی.
یافته‌های پژوهش نشان داد كه از نظر رعایت استانداردهای نگارش پایان‌نامه, خلاصه فارسی در ۷۷۴ مورد (۷/۲۰ درصد)، خلاصه انگلیسی در ۱۶۴۴ مورد (۴۴ درصد) بیان مسأله در ۲۲۵ مورد (۶ درصد)، مرور مطالب در ۱۰۶۳ مورد (۵/۲۸ درصد)، اهداف تحقیق در ۲۲۸ مورد (۱/۶ درصد)، روش اجرا در ۲۷۲۵ مورد (۷۳ درصد)، ذكر نوع پژوهش در ۷۰۹ مورد (۱۹ درصد)، ذكر روش تجزیه و تحلیل آماری در ۲۰۸۸ مورد (۵۵ درصد) مشاهده شده است و حدود ۱۱۶ مورد یافته‌ها در تكمیل چك‌لیست از دست رفته (Missing) بود.از لحاظ تفكیك نتایج و بحث, فقط در حدود ۱۵ درصد كل پایان‌نامه‌ها دارای بخش مجزای نتایج و بحث بوده و در بقیه موارد به صورت توأم در یك فصل بیان شده است.
از لحاظ نحوه رفرانس‌دهی صحیح، فقط ۱۶۱ مورد(۳/۴ درصد) پایان‌نامه دارای الگوی صحیح رفرانس‌دهی (به ترتیب ارجاع در متن، یا الفبایی) بوده است.
از لحاظ نحوه شماره‌گذاری صفحات پایان‌نامه, به ترتیب ۵/۰، ۱/۲۳و ۴۹ درصد موارد در بالا و راست, بالا و مركز, بالا و چپ پایان‌نامه و ۱/۰، ۹/۲۲ و ۳/۱ درصد موارد در پایین و راست، پایین و مركز، پایین و چپ صفحه بوده است.
برای مقایسه میانگین فراوانی سالیانه در مقاطع پنج ساله تحصیلی از آزمون ‌t استفاده شد. نتایج نشان داد كه فراوانی تحقیقات كاربردی در پایان‌نامه‌ها در سال‌های ۶۸-۷۳ بطور معنی‌داری بیش از سال‌های ۷۴-۷۸ بوده است
(۰۰۳/۰P= و ۹۴/۳t=) ولیكن تحقیقات بنیادی– كاربردی در سال‌های ۶۸-۷۳ بطور معنی‌داری كمتر از سال‌های۷۴-۷۸
(۰۰۳/۰P= و ۹۴/۳-t=) بوده است. همچنین امتیاز كلی رعایت استاندارد پایان‌نامه‌ها در سال‌های ۷۴-۷۸ بطور معنی‌داری بیشتراز سال‌های ۶۸-۷۳ بود (۰۰۰/۰P= و ۸۴/۷t=-).
در گروه‌بندی سال‌های مورد بررسی به دو گروه اول (۷۳-۱۳۶۸) و گروه دوم (۷۸-۱۳۷۴) میزان تحقیقات بنیادی- كاربردی سال‌های ۷۸-۱۳۷۴ حدود سه برابر بیشتر از سال‌های ۶۸-۷۳ بوده است.
● بحث
پایان‌نامه به نوعی, شناسنامه علمی محقق است كه هرگز قابل تعویض یا تصحیح نمی‌باشد. به علاوه, هرگز ابطال نیز نمی‌شود, بنابراین, ارائه صحیح، استاندارد و مدون پایان‌نامه به عنوان گزارش یك پژوهش از اهمیت فراوانی برخوردار است.
در بررسی به عمل آمده, ۹/۸۳ درصد كل پایان‌نامه‌ها‌ مربوط به دكترای عمومی می‌باشد. واحد پایان‌نامه در مورد دانشجویان پزشكی ۶ واحد درسی اجباری را تشكیل می‌دهد(۱۳).
علی‌رغم تعداد زیاد پایان‌نامه‌های دانشكده پزشكی، فقط ۴/۲۱ درصد موارد، بنیادی- كاربردی بوده‌اند و در این میان, دانشكده دندانپزشكی با داشتن ۸/۶۸ درصد موارد پایان‌نامه‌های بنیادی- كاربردی, رتبه اول در بین دانشكده‌های مختلف را دارا بود.
لازم به ذكر است طبقه‌بندی پایان‌نامه‌ها بر اساس تعاریف مورد پذیرش معاونت پژوهشی صورت گرفته است و این احتمال وجود دارد كه با مفاهیم تئوریك مطرح شده در سایر منابع روش تحقیق تا حدودی متفاوت باشد.
در مطالعه‌ای, ضمن بررسی كیفیت تحقیقات پزشكی در كشور هلند، وجود نقایصی در طراحی و اجرا را در اكثریت این تحقیقات گزارش نموده و اذعان داشته برای پاسخ به سؤالاتی كه مكرراً در تجارب روزمره بالینی با آن مواجه هستیم، باید تحقیقاتی با طراحی مناسب انجام شوند، در غیر این صورت, نتایج حاصل به دلیل داشتن سوگیری، قابل تعمیم به جمعیت مورد مطالعه نمی‌باشد. پژوهشگر برخی از سؤالات مهمی را كه در حین طراحی آماری برای محقق مطرح می‌باشند, انتخاب افراد مورد مشاهده، تعداد مشاهدات (تعداد افراد در هر گروه)، و نحوه انتخاب و ورود افراد در هر یك از گروه‌های مورد مطالعه ذكر می‌نماید و اظهار می‌دارد علاوه بر طراحی صحیح، روش‌های آماری مناسب برای تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از قبل باید انتخاب و مشخص شوند(۱۴).
مطالعه دیگری هم توجه ویژه به روش‌های آماری را عامل مهمی در جهت ارتقای كیفیت تحقیقات پزشكی می‌داند(۱۵).
تفوق چشمگیر پایان‌نامه‌های كاربردی و توصیفی در مجموعه پایان‌نامه‌های مورد بررسی می‌تواند ناشی از مواجهه محققان با مشكلات واقعی در عرصه, امكان‌پذیری و عملی بودن اجرای آنها با توجه به شرایط موجود باشد. بررسی آماری پایان‌نامه‌های مذكور و بررسی كیفیت مقالات حاصل از این پایان‌نامه‌ها توسط نویسنده در دست انجام می‌باشد كه می‌تواند برخی مشكلات و نقایص احتمالی را كه نیازمند مداخله و برنامه‌ریزی است, روشن سازد. نظر به تفاوت ماهیت و مشكلات اجرایی تحقیقات علوم پایه و بالینی، بكارگیری مقیاسی متفاوت برای ارزیابی مقالات و پژوهش‌های علوم پایه در هیأت ممیزه، از پیشنهادهای نویسنده برای ایجاد انگیزه در محققین علوم پایه می‌باشد.
از لحاظ گذراندن پایان‌نامه به عنوان بخشی از آموزش پزشكی, در كشورهای مختلف, الگوهای متفاوتی وجود دارد. در برخی كشورهای اروپایی مانند: آلمان، اسپانیا، فنلاند و انگلستان گذراندن پایان‌نامه برای اخذ مدرك پزشكی عمومی ضروری نیست. همچنین در كشورهایی مثل آمریكا، روسیه، اسلوانی، اتریش دانشجویان بلافاصله پس از فراغت از تحصیل، مدرك پزشكی خود را دریافت می‌دارند(۱۶).
به علاوه, از لحاظ كیفیت نیز پایان‌نامه‌های مقاطع تحصیلات تكمیلی باید مورد بررسی و موشكافی قرار گیرد و عوامل مؤثر در اجرای آنها استخراج و بازنگری شود. در مطالعه‌ای در مورد دیدگاه اساتید در مورد مشكلات و روند اجرایی پایان‌نامه تحصیلی پزشكی عمومی در دانشگاه علوم پزشكی اصفهان, اكثر اساتید وجود پایان‌نامه را برای دوره پزشكی عمومی ضروری دانسته‌اند. در همین مطالعه, ۶/۵۹ درصد اساتید كیفیت پایان‌نامه‌های اجرا شده زیر نظر خود را خوب و ۱/۲۸ درصد متوسط ارزیابی نموده‌اند(۱۷).
در مطالعه دیگر كه بر روی پایان‌نامه‌های موفق و پایان‌نامه‌های ناتمام دانشجویان پزشكی در آلمان انجام شد, موضوع پایان‌نامه‌ها بیشتر (۴۰ درصد) در زمینه‌های آزمایشگاهی بود. ۲۶ درصد موارد را موضوعات بالینی تشكیل می‌داد. مشكلات مرتبط با پایان‌نامه‌ها در زمینه طراحی و سرپرستی پایان‌نامه, مواردی مانند طرح روشن یك سؤال علمی (۵۳ درصد)، وجود برنامه كاملاً تعریف شده برای اجرای تحقیق (۳۱ درصد) و مشاوره آماری قبل از شروع كار عملی (۱۱ درصد) از جمله كاستی‌های موجود در زمینه طراحی تحقیق بود. صرف وقت كافی برای پایان‌نامه (۵۷ درصد), تلاش در جهت علاقه‌مند ساختن دانشجو در زمینه تحقیقات (۳۷ درصد) و رعایت حجم كاری تعیین شده (۴۵ درصد موارد) از جمله مشكلات در زمینه سرپرستی پایان‌نامه‌ها بود(۱۶).
در مطالعه‌ای که در مورد دامنه و کیفیت تحقیقات پزشکی در انگلستان به عمل آمده، ۴۱ مجله که در زمینه پزشکی و سلامتی در سال ۱۹۸۵ به چاپ رسیده بود مورد بررسی قرار گرفت و ۲۴۶ مقاله به صورت تصادفی (با توزیع طبقه‌ای بر اساس طراحی مطالعه) انتخاب شد. ۱۸ مولفه تحقیقی برای برآورد کیفیت گزارش‌دهی و کاربرد یافته‌های مطالعه بررسی گردید. بیش از ۸۰ درصد تحقیقات گزارش شده، مربوط به پزشکان بالینی بود و در آنها ذکری از همکاری اپیدمیولوژیست یا متخصصین آمار نشده بود. بیش از نیمی از مطالعات توصیفی و فقط ۱۷ درصد از آنها کار آزمایی بالینی بود. برخی از مؤلفه‌های آماری مهم مانند میزان پاسخ‌دهی، در ۵۲ درصد مطالعات وجود نداشت و مشکلات مهمی در هدایت تحقیق, بویژه در انتخاب موارد کنترل، عینیت ابزار انداره‌گیری، کنترل عوامل مخدوش‌کننده، و استفاده از آزمون‌های آماری و نتایج حاصل در این مقالات وجود داشت. در پایان نویسندگان برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه مدت را برای ارتقای کیفیت تحقیق لازم دانسته‌اند(۱۸). نتایج مطالعه حاضر از لحاظ تفوق مطالعات توصیفی با نتایج مطالعه فوق، همخوانی دارد.
تنوع الگوی ارائه پایان‌نامه در دانشكده‌های مختلف و آمار مربوط به دارا بودن استانداردهای نگارش پایان‌نامه، ضرورت تدوین الگویی جامع، یكنواخت و قابل اجرا در كلیه دانشكده‌ها را به عنوان الگوی مورد پذیرش دانشگاه برای ارائه پایان‌نامه, بیش از پیش نمایان می‌سازد.
با بررسی روند پژوهشی در طی دهه مورد بررسی، به نظر می‌رسد لازم است برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری جدی در خصوص پرداختن به پژوهش‌های بنیادی انجام پذیرد و این مسأله همراه با تقویت بنیه علمی و تجهیزاتی دانشگاه در برنامه‌ریزی استراتژیك دانشگاه لحاظ ‌گردد.
در مجموع, با توجه به نتایج این مطالعه و مرور مقالات به منظور بهبود كیفیت پایان‌نامه‌ها، موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
- آموزش روش تحقیق به دانشجویان مقاطع تحصیلات تكمیلی.
- تدوین طرح درس برای پایان‌نامه با ذكر حداقل‌ها و ضرورت‌های یادگیری پژوهش برای دانشجویان هر رشته.
- رفع مشكلات موجود در روند اجرایی پایان‌نامه‌ها.
- توجه بیشتر به تقویت سرپرستی مستقیم پایان‌نامه‌ها توسط اساتید راهنما و حمایت مالی پایان‌نامه‌ها.
- برگزاری دوره‌های آموزشی كوتاه‌مدت و یا كارگاه‌های روش تحقیق و آمار در سطوح مقدماتی تا پیشرفته برای اعضای هیأت علمی به گونه‌ای كه طی مراحلی مانند استخدام رسمی- قطعی یا ارتقا به مراتب دانشیاری و استادی منوط به ارائه گواهی پایانی این آموزش‌ها باشد. لازم به ذكر است در حال حاضر كارگاه‌های روش تحقیق صرفاً در سطح مقدماتی ارائه می‌شود و به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی مطلوبی ندارد در حالی كه سطح‌بندی كارگاه روش تحقیق، در صورت داشتن طرح درس و محتوای مشخص و ارائه گواهی‌نامه پایانی برای شركت‌كنندگان دوره, بویژه اگر طی هر دوره مشروط به طراحی و سرپرستی عملی یك تحقیق مرتبط با موضوعات آن دوره باشد، می‌تواند نقش به سزایی در ارتقا و كیفیت پژوهشی دانشگاه داشته باشد.
- موارد فوق اگر در روند اجرایی معاونت آموزشی و پژوهشی نهادینه و قانونمند گردد، ضمانت اجرایی خواهد داشت.
- تدوین راهنمای جامع نگارش پایان‌نامه برای استفاده در تمام دانشكده‌های تابعه دانشگاه علوم پزشكی اصفهان.
پیشنهادات فوق در مطالعات مختلفی كه در طی آنها آموزش مهارت‌های تحقیق یا مقاله نویسی با عملكرد مثبت و موفق همراه بوده است مكرراً تجربه شده و مؤید اثر‌بخشی آن می‌باشد(۱۹ تا ۲۱).

فریبا جعفری، فروزان طبیبیان، طیبه فاطمی
منابع
۱. Higginson I, Orner J. Postgraduate research training the Dr and MD thesis. Palliate Med ۱۹۹۶; ۱۰(۲): ۱۱۳-۸.
۲. Gitanjali B, Ravecndran R. Teaching research methodology to postgraduates: Is dissertation the only method? Nat Med J India ۱۹۹۸; ۱۱(۱): ۲۳-۵.
۳. No author. Recognizing experimental development. Available from www.ccra_adrc.gc.ca/taxcredit/ sred/publications.
۴. دلاور ع. مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد. ۱۳۷۴: ۲۷-۳۰.۵. Burns N, Grove S. Understanding nursing research. ۱st ed. Philadelphia: WB Saunders Co. ۱۹۹۵: ۲۲.
۶. Borg W, Gall MD. Educational research. An introduction. ۵th ed. New York: Longman Co. ۱۹۸۹: ۳۲-۳.
۷. بشردوست ن, اردلان ع. طراحی انواع مطالعات اپیدمیولوژیك. یزد: طب گستر. ۱۳۷۸: ۳-۵.
۸. خاكی غ‌ر. روش تحقیق با رویكرد به پایان‌نامه نویسی. چاپ اول. تهران: مركز تحقیقات علمی كشور. ۱۳۷۸: ۲۰-۲۱.
۹. نادری ‌ع، سیف نراقی م. روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی. تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدرو. ۱۳۷۴: ۳۶-۳۷.
۱۰. Noodford FP. Scientific writing for graduate students. Council of Biology Editors. ۱۹۸۲.
۱۱. كربلا آقایی كامران م. مطالعه میزان رعایت استانداردهای بین‌المللی ایزو (ISO) در پایان‌نامه‌های كارشناسی ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه‌های دولتی تهران در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۷. پایان‌نامه كارشناسی ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس. ۱۳۷۵: ۲۵-۲۶.
۱۲. Harris PR. The development of international standards: Exploring ISO/IFLA relationship. IFLA J ۱۹۹۱; ۱۷(۴): ۳۵۶-۶۵.
۱۳. شورای عالی برنامه‌ریزی. آیین نامه آموزشی دوره دكترای عمومی پزشكی مصوب جلسه ۲۴۵ شورا مورخ ۵/۷/۷۱. در: آجرلو ‌غ‌ر. مجموعه كامل قوانین و مقررات بهداشتی و درمانی و آموزشی ویژه پزشكی. تهران: حیان. ۱۳۷۶.
۱۴. Mathew A, Murthy WS. A step towards quality medical research. Nat Med J India ۱۹۹۸; ۱۱(۶): ۲۸۳.
۱۵. Hoiseth A. Unacceptable quality in certain sectors of medical research. Tidssrift for Den Norske Laegeforening. ۱۹۹۷; ۱۱۷(۴): ۵۳۱-۵. [Abstract]
۱۶. Dewey M. Student’s evaluation of research during medical studies. Medical dissertations in Germany. Med Educ ۲۰۰۳; ۳۷: ۲۷۸-۸۰.
۱۷. حسینی م. بررسی دیدگاه اساتید در مورد مشكلات و روند اجرایی پایان‌نامه تحصیلی پزشكی عمومی در دانشگاه علوم پزشكی اصفهان. پایان‌نامه دكترای عمومی. ۱۳۷۹.
۱۸. Fowkes FG, Garrauay WM, Sheehy CK. The quality of health services research in medical practice in the United Kingdom. J Epidemiol Com Health ۱۹۹۱; ۴۵(۲): ۱۰۲-۶. [Abstract]
۱۹. Griswold K, Silverstein D, Lenkei E, Fiedler R. Research skills for medical students: a summer assistantship in family medicine. Fam Med ۱۹۹۱; ۱۲(۴): ۳۰۶-۷. [Abstract]
۲۰. Godkin MA. A successful research assistantship program as reflected by publications and presentations. Fam Med ۱۹۹۳; ۲۵(۱): ۴۵-۷.
۲۱. Tollan A, Magnus JH. Writing a scientific paper as part of the medical curriculum. Med Educ ۱۹۹۳; ۲۷(۵): ۴۶۱-۴.
دكتر فریبا جعفری (استادیار) گروه فارماكولوژی، دانشكده داروسازی، دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی- درمانی استان اصفهان, اصفهان. [e-mail]
این پژوهش با شماره ۷۹۱۴۰ در دفتر هماهنگی طرح‌های پژوهشی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشكسی اصفهان ثبت و هزینه آن از طرف آن معاونت پرداخت شده است.

منبع : مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی