بررسی الگوهای مطالعاتی در دانشجویان زنان و زایمان مقاطع مختلف تحصیلی در بیمارستان شهید بهشتی اصفهان

● مقدمه
یكی از موضوعات حائز اهمیت در یادگیری، الگو یا شیوه‌های مطالعه فراگیران می‌باشد. افراد روش مطالعاتی و یادگیری یكسانی ندارند و بر حسب شرایط و علایق و عادات موجود از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌نمایند.
كارآیی مطالعه به دو عامل انگیزش و روش كار بستگی دارد. خصوصیت یك مطالعه خوب شامل انعطاف در سرعت، درك و نگه‌داری حافظه، تمركز حواس و ارزشیابی انتقادی است(۱). فاكتورهای مؤثر در تسهیل این امر شامل برنامه‌ریزی مطالعاتی، در نظر گرفتن اقدام فوق برنامه، تقسیم اوقات، انتخاب زمان مناسب، تقسیم زمان مطالعه بر حسب ساعات و در نظر گرفتن مكان مناسب برای مطالعه و استفاده از منابع مناسب است(۲). از آنجا كه روش مطالعه دانشجویان در یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنها مؤثر است و فرایند حاصل در مهارت‌های شناختی و عملی و در نهایت سرنوشت شغلی آنها نقش دارد، لازم است به آن توجه و در جهت اصلاح آن برنامه‌ریزی شود. برنامه‌ریزان آموزشی توجه ویژه‌ای به عوامل مؤثر بر یادگیری دارند و لازمست از الگوی مطالعاتی، عادات، منابع مورد استفاده دانشجویان مطلع باشند تا با شناخت نقاط ضعف و قوت این الگوها, امكان تغییر برنامه در جهت پیشرفت تحصیلی و دستیابی به هدف‌های آموزشی را فراهم نمایند.
در پژوهشی, عوامل تهدید‌كننده بازده آموزشی در دانشجویان آفریقای جنوبی بررسی گردیده و بخشی از مشكلات مربوط به الگوهای مطالعاتی دانشجویان ارائه شده است(۳). مطالعه‌ای در تهران نشان داده كه اكثر دانشجویان برای شب امتحان از جزوات و در طول ترم از منابع معرفی شده استفاده می‌نمایند(۴).
در مورد الگوی مطالعاتی دانشجویان مقاطع مختلف پزشكی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان, اطلاعاتی در دست نیست. این مطالعه با هدف تعیین الگوی مطالعاتی دانشجویان, كارورزان و دستیاران بخش‌های زنان و مامایی بیمارستان شهید بهشتی اصفهان در سال ۱۳۷۹ انجام گرفته است. تا برنامه‌ریزان آموزشی را در تغییر و تدوین شیوه‌های آموزشی یاری دهد و امكان شناسایی نقاط قوت و ضعف فرایند مطالعه دانشجویان را فراهم نماید.
● روش‌ها
در یك مطالعه توصیفی، الگوی مطالعاتی ۲۶۰ نفر دانشجویان پزشكی، كارورزان و دستیاران بخش زنان و مامایی بیمارستان شهید بهشتی در سال ۱۳۷۹ مورد بررسی قرار گرفتند. حجم نمونه در این مطالعه ۲۶۰ نفر و نمونه‌ها و به صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات, پرسشنامه بوده كه روایی آن با اعتبار محتوا و پایایی آن با آزمون مجدد تأیید گردیده بود. پرسشنامه در محل بیمارستان بین دانشجویان توزیع و از آنها درخواست شد، در فرصتی مناسب آن را تكمیل و عودت دهند. داده‌ها با نرم‌افزار SPSS به صورت توزیع فراوانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
● نتایج
از بین ۲۶۰ دانشجوی مورد مطالعه ۱۵۵ نفر (۵۸ درصد) كارآموز پزشكی، ۹۰ نفر (۳۶ درصد) كارورز, ۱۵ نفر (۶ درصد) دستیار بخش زنان و مامایی بوده‌اند.یافته‌ها نشان داد كه به نظر ۳/۶۰ درصد دانشجویان، تأهل بر كمیت و كیفیت مطالعات آنها اثر زیادی داشته است كه به ترتیب ۵۳ درصد دانشجوی پزشكی، ۷۵ درصد كارورزان و ۸۵ درصد دستیاران این امر را زیاد گزارش نموده‌اند. در مورد داشتن فرزند ۱۰۰ درصد دستیاران تأثیر آن را در مطالعه زیاد ذكر كرده بودند, در حالی كه اكثریت دانشجویان و كارورزان آن را چندان مؤثر نمی‌دانستند. اكثریت دانشجویان با خانواده خود در منزل زندگی می‌كردند (۴/۵۸ درصد)، در حالی كه ۷/۳۰ درصد در خوابگاه و تنها ۹/۱۰ درصد در منازلی دور از خانواده ساكن بودند. اكثریت نمونه‌ها بهترین مكان مطالعه را منزل ذكر كرده و علت این انتخاب را به ترتیب: بودن با خانواده، داشتن آسایش و راحتی فیزیكی و روانی و فكری ذكر كرده بودند.
بطور كلی ۵/۴۱ درصد كل دانشجویان ساعات خاصی را به مطالعه اختصاص و ۵/۴۸ درصد ساعات خاصی برای مطالعه در نظر نمی‌گرفتند و باقی افراد به‌این سؤال پاسخ نداده بودند. ۴۸ درصد دانشجویان پزشكی، ۳۰ درصد كارورزان و ۴۶ درصد دستیاران ساعات خاصی برای مطالعه اختصاص داده بودند. از بین دانشجویانی كه برای مطالعه ساعات خاصی داشتند، ساعات مطالعه در ۳/۱۵ درصد قبل از ۸ صبح، ۷/۳۷ درصد بعد از ۲ بعد از ظهر، ۸/۴۳ درصد بعداز ۸ شب و ۰۶/۳ درصد بعد از ۱۲ شب بود. اكثریت هر سه گروه شبانگاه مطالعه می‌نمودند.
بطور كلی اكثریت دانشجویان پزشكی و كارورزان ۵-۳ ساعت در طول روز مطالعه می نمودند و مهمترین موانع مطالعه را عدم انگیزه كافی، عدم اطمینان از آینده شغلی، خستگی زودرس و كمبود وقت برای مطالعه ذكر كرده بودند. دستیاران كمتر از ۳ ساعت در روز مطالعه می‌نمودند و مهمترین موانع را كشیك‌های سخت شبانه و بی‌خوابی, تنش حضور در اورژانس، مشغله زیاد كاری، رسیدگی به كارهای منزل و خستگی بیش از حد كار ذكر كرده بودند.
اكثریت دانشجویان (۴۷ درصد) و كارورزان (۵۰ درصد) مطالب جدید را حوالی امتحان مطالعه می نمودند. منبع مطالعه طول ترم اكثریت دانشجویان (۴۵ درصد)، كارورزان(۶۳ درصد) و دستیاران (۸۳ درصد) كتاب درسی اصلی بوده است و منبع مطالعه حوالی امتحان برای اكثریت دانشجویان (۸۹ درصد) و كارورزان (۸۰ درصد) جزوات، در حالی كه‌این منبع برای اكثریت دستیاران (۶۶ درصد) كتب درسی اصلی بوده است. زبان كتب مورد مطالعه در ۸۴ درصد دانشجویان، ۷۶ درصد كارورزان و ۹۰ درصد دستیاران كتب ترجمه شده بوده است.
● بحث
بكارگیری الگوی مناسب مطالعاتی در دانشجویان عامل بسیار مهمی در ارتقای پیشرفت تحصیلی و ماندگاری دانش فراگرفته شده است, در حالی كه روش نامناسب می‌تواند موجب محدودیت دریافت دانش و سطحی شدن درك دانشجو شود.به هرحال, مطالعه تابعی از عوامل فردی، محیطی و زمانی است. دانشجویان ساكن خوابگاه‌ها به علت دوری از خانواده، شلوغی، سكونت چندین نفر در یك اتاق، نداشتن قلمرو شخصی، مسؤولیت‌های مربوط به كارهای شخصی، امكان و وقت محدودتری برای مطالعه دارند. در حالی كه در بین متاهلین مسؤولیت‌های نقش همسری و مادری مانعی برای داشتن فرصت كافی و فراغت بال برای مطالعه می‌شود. سایر مطالعات نشان داده‌اند كه حجم زیاد درسی، حجم زیاد كارهای خارج از درس، روش‌های آموزشی، فشار و استرس‌های خانوادگی و مشكلات اقتصادی معضلات الگوهای مطالعاتی بوده‌اند در مطالعه‌ای در تهران مشخص شد كه غالب دانشجویان برای شب امتحان از جزوات استفاده می‌كنند و در طول ترم از منابع معرفی شده بهره‌برداری می‌نمایند(۴) كه با نتایج این پژوهش همخوانی دارد. استفاده دانشجویان از جزوه كه به حداقل‌های نیاز آموزشی اشاره داشته ولی خلاصه‌ای سازمان‌یافته و گاه قابل درك‌تر از كتاب ارائه می‌دهد، باعث وابستگی دانشجو شده و او را از مطالعه متون گسترده و اصلی باز می‌دارد. استفاده از كتب ترجمه شده روشی است كه سرعت خواندن را تسهیل می‌كند، ولی اگر با دیدی عمیق‌تر بنگریم, از دانشجوی مقاطع بالای تحصیلی انتظار می‌رود كه با زبان علمی آشنا و بتواند از آن استفاده نماید. بدیهی است كه مطالعه به زبان اصلی نیازمند تسلط به زبان دارد و احتمالاً‌ فرایند آموزشی مقطع پزشكی عمومی این توانایی را بارور نمی‌نماید و لازم است در برنامه‌های آموزشی چنین مهارتی پیش‌بینی و پرورش یابد.
در این مطالعه مشغله زیاد كاری، كشیك‌های شبانه و تنش حضور در اورژانس‌ها مانعی برای استراحت دستیاران بوده است. داشتن استراحت كافی و فراغت بال برای مطالعه امری ضروری است. در مطالعه‌ای مشخص شد كه یادآوری جزئیات مطالب خوانده شده قبلی پس از استراحت یا خواب افزایش می‌یابد، بطوری كه یادآوری مطالب پس از ۸ ساعت خواب ۴۷ درصد و در كسانی كه استراحت نداشته‌اند ۲۳ درصد بوده است و یادآوری مطالب بعد از استراحت دو برابر موارد بدون استراحت بوده است(۲).
مطالعه شبانگاه می‌تواند مانعی برای بهره‌برداری صحیح از زمان مطالعه شود. پژوهشگر پیشنهاد می‌نماید كه به روش‌های مطالعه دانشجویان توجه بیشتری مبذول شود و در صورت امكان كارگاهی در مورد الگوهای مطالعه برای دانشجویان فراهم گردد. بر بكارگیری كتب اصلی در آموزش دانشجو تأكید شود و استاد، نقش راهنما و پاسخگویی به سؤالات خارج شده از متن كتب را داشته و در تشكیل ساختارهای ذهنی دانشجو كمك نماید و به عنوان بخشی از وظایف آموزشی, به ضرورت مطالعه كتب, بخصوص به زبان اصلی, تأكید نماید. داشتن تعداد كافی كتب اصلی درس در كتابخانه، برنامه مناسب كشیك‌ها و حجم كاری دانشجویان و دستیاران پزشكی می‌تواند در بهبود الگوی مطالعاتی دانشجویان مؤثر واقع شود.
این مطالعه از نظر انتخاب نمونه كه تنها در بخش‌های زنان بوده, محدودیت دارد و پیشنهاد می‌گردد مطالعه وسیعتر و عمیق‌تری در كلیه دانشجویان علوم پزشكی در مقاطع مختلف انجام گیرد.

فرحناز مردانیان, مونس كازرونی‌زاده
منابع
۱. Olmesdhal PJ. An important internal factor affected course outcome. Medical Teacher ۱۹۹۹; ۲۱(۲): ۱۷۴-۵.
۲. میس سی‌ا. رواشناسی مطالعه. ترجمه: امیر فرهمندپور. چاپ اول. تهران: مزكر نشر دانشگاهی. ۱۳۷۶.
۳. سیف ع‌ا. روش‌های یادگیری و مطالعه. تهران: دوران. ۱۳۷۶: ۷۹-۸۲.
۴. شریعتی ب. نگرش و عملكرد دانشجویان پزشكی پیرامون منابع درسی. تهران: دانشگاه علوم پزشكی تهران. ۱۳۷۵: ۲۸-۳۴.
دكتر فرحناز مردانیان (استادیار), گروه زنان و زایمان, مركز آموزشی- درمانی شهید بهشتی, خیابان مطهری, اصفهان.

منبع : مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی