نخستین آموزگاران

در دوران پیش از تاریخ، کودکان آداب و رسوم را با پیروی از بزرگ ترها فرا می گرفتند و چون همراه آنان به کار مشغول بودند، مهارت هایی مانند شکار کردن و کاشتن گیاهان را می آموختند. در تمدن های باستانی، کاهنان و روحانیان آموزش های مخصوصی می دیدند و به آموزش دیگران مشغول می شدند. آنان علاوه بر خواندن و نوشتن و مراسم دینی از پزشکی و اخترشناسی نیز آگاه بودند. یونانیان باستان نخستین کسانی بودند که یک نظام آموزش و پرورش رسمی بنیان نهادند، اما فقط پسران خانواده های ثروتمند می توانستند از آن بهره مند شوند. یکی از درس های مهم آنان، هنر سخنوری برای سیاستمداران جوان بود.
● آموزش در ایران باستان
در دوران هخامنشی، آموزش رسمی ویژه روحانیان زرتشتی(موبدان)، شاهزادگان و دولتمردان بود، اما چون در آیین زرتشت آموزش و پرورش به مانند زندگی مهم شمرده شده بود، مردم ایران به پیروی از گفتار حکیمانه زرتشت، یعنی پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک، اخلاق و مهارت های سودمند را به فرزندان خود آموزش می دادند. در آن زمان آتشکده ها جایگاه رسمی آموزش بودند و موبدان علاوه بر درس ها مذهبی، پزشکی، ریاضی و اخترشناسی نیز درس می دادند.
● نخستین دانشگاه
در دوره ساسانی فرهنگ و تمدن ایرانی به شرق و غرب گسترش یافت. اما هنوز هم آموزش به گروهی خاص محدود می شد. در این دوران مهمترین مرکز علمی و آموزشی دوران باستان، دانشگاه گندی شاپور، در شهر گندی شاپور به وجود آمد.
این شهر را شاپور ساسانی بنیان نهاد و تا حدود قرن چهارم پس از اسلام آباد بود. در دانشگاه گندی شاپور دانشمندان ایرانی در کنار دانشمندان هندی، یونانی و رومی به فعالیت علمی و بحث و گفت وگو مشغول بودند. وقتی مدرسه آتن در سال ۵۲۹ میلادی بسته شد، بسیاری از دانشمندان یونانی به گندی شاپور مهاجرت کردند. در زمان خسرو انوشیروان بیمارستانی در این شهر ساخته شد و آموزش طب ایرانی، یونانی و هندی رونق گرفت.
● اسلام و آموزش همگانی
پس از پیروزی عرب ها بر سپاه ساسانی، حکومت ساسانی برچیده شد و آموزش و پرورش رسمی از انحصار طبقه ثروتمندان بیرون آمد و دوره جدیدی آغاز شد. در آن دوره، آموزش اسلامی به جای آموزش آیین زرتشت مورد توجه قرار گرفت و آموزش قرآن و زبان عربی و اصول و فروع دین نو در مسجد رواج یافت.
آرام آرام خط و زبان عربی جای خط و زبان پهلوی را گرفت و ترجمه کتاب های پهلوی که حاوی دانش تولید شده و جمع آوری شده از تمدن های گوناگون در گندی شاپور بود، به عربی ترجمه شد. مسلمانان علاوه بر مسجد به ساختن مدرسه پرداختند. نمونه این مدرسه ها که پس از قرن سوم هجری ساخته شد، در نیشابور، بلخ، هرات و بخارا تا قرن ها بعد دایر بوده اند. تحصیل در آن مدرسه ها رایگان بود و به فراگیران کمک هزینه ای نیز پرداخت می شد.
● بنیانگذاری شهر خدا
در سال ۱۴۱ هجری قمری، در زمان منصور عباسی و به راهنمایی خالدبن برمک ایرانی، نقشه بغداد را مهندسان ایرانی طراحی کردند و آن را نزدیک یکی از آبادی های قدیم ایران به نام بغداد، به معنای شهر خدا، ساختند. برمکیان آیین کشورداری را همراه خود به بغداد بردند و پایه های تمدن اسلامی را بنیان نهادند.
در سال ۱۴۸ هجری قمری، منصور به بیماری سختی مبتلا شد که پزشکان نتوانستند او را درمان کنند. از این رو، جرجیس پسر بختیشوع، مدیر بیمارستان گندی شاپور، برای درمان او به بغداد دعوت شد. این پزشک ایرانی پس از درمان منصور، چهار سال در بغداد ماند و پزشکی ایرانی را در بغداد آموزش داد. او پس از بازگشت به ایران، عیس بن شهلافا را جانشین خود کرد و به این ترتیب، پزشکی ایرانی به دنیای اسلام راه یافت.
● دوره آموزشی نظامیه
خواجه نظام الملک وزیر معروف و با تدبیر سلجوقیان بود که به ساختن و مجهز کردن مدرسه هایی فرمان داد که به نظامیه شهرت یافتند. نظامیه ها که در بغداد، نیشابور، اصفهان، بلخ، مرو و آمل ساخته شده بودند، به صورت شبانه روزی اداره می شدند و هزینه آنها را حکومت پرداخت می کرد. این نظامیه ها برنامه آموزشی منسجمی داشتند که زیر نظر خواجه تنظیم شده بود و تا ۱۵۰ سال با کمترین تغییر پیگیری می شد.
● فراز و فرود
با حمله مغول ها به ایران بسیاری از شهر های آباد ایران، از جمله شهر بخارا، به معنای مجمع دانشمندان، ویران شد. بسیاری از دانشمندان و صنعت گران کشته شدند، از کشور فرار کردند یا به اجبار به مغولستان برده شدند. مدرسه ها و کتابخانه ها نیز طعمه آتش شد و تا سه قرن آرامش و آسایش که برای فعالیت علمی ضروری است، از میان رفت. بغداد نیز که پایگاه دانش و آموزش جهان آن دوران بود، با حمله هلاکوخان مغول، از رونق افتاد.
اما پس از آشنا شدن نوادگان چنگیزخان با دین اسلام و روی آوردن آنان به این دین پشتیبان دانش و آموزش، مدرسه ها، مسجد ها و رصدخانه ها ساخته شدند و رونق گرفتند. خواجه نصیرالدین طوسی، وزیر هلاکو، او را به ساختن رصدخانه مراغه ترغیب کرد و خواجه رشیدالدین فضل الله، وزیر اولایجاتو، شهرک دانشگاهی ربع رشیدی را نزدیک تبریز بنا کرد. در آن شهرک بیش از ۶ هزار فراگیر به آموختن مشغول بودند. هزینه شهرک از وقف فراهم می شد و برای یتیمان نیز مدرسه و خوابگاه وجود داشت. مدرسه بدیعیه در هرات، مدرسه رکنیه در یزد و مدرسه خاتونیه در... نمونه ای از این مدرسه ها است.
● خواندن و نوشتن در کلاس علوم
برای آموزش فصل دنیای زنده درس علوم می توانیم از روش های متعددی استفاده کنیم که متناسب با روش یادگیری دانش آموزان و براساس نوع هوش آنها باشد. معلم می تواند چند نوع فعالیت را براساس هوش های چندگانه طراحی کند که البته این کار به ماهیت مبحث مورد تدریس بستگی دارد. مثلا برای تدریس دستگاه گوارش فعالیت های زیر را با توجه به استعداد دانش آموزان و با تعیین زمان فعالیت در نظر بگیریم.
● مرکز هوش بدنی- جنبشی و بصری فضایی
در این فعالیت دانش آموزان می توانند موارد قسمت های مختلف دستگاه گوارش یا ماکت آن را توسط خمیر گل چینی یا گچ و خاک درست کنند و بعد آن را رنگ آمیزی نمایند. یا چارت و پوستر دستگاه گوارش را درست کنند. توسط رنگ و بوم یا با استفاده از کاغذ رنگی و فوم تصویر دستگاه گوارش و قسمت های مختلف آن را به صورت نقاشی یا کاریکاتور بکشند.
● مرکز هوش زبانی کلامی
دانش آموزان داستان تخیلی در مورد دستگاه گوارش بنویسند خود را یا موجود ذره بینی (باکتری یا آنزیم) فرض نمایند و به قسمت های مختلف دستگاه سفر نمایند و هر آنچه را که در یک سفر می توانند کشف نمایند به روی کاغذ بیاورند.
● هوش درون فردی
از دانش آموزان بخواهیم برای دستگاه گوارش انشا بنویسند و در آن اطلاعات خود را و یا خاطرات و شنیده های خود در مورد نحوه کارکرد قسمت های مختلف آن و بیماری های آن بنویسند.
● مرکز هوش بیان فردی
از دانش آموزان بخواهیم با دانش آموزان پایه های بالاتر یا با دکتر یا خویش و اقوام مجرب در زمینه دستگاه گوارشی و یا بیماری های آن گزارش تهیه کنند. و حداقل از بیست نفر پرسش و پاسخ بگیرند و نتایج را به کلاس ارائه دهند. در این زمینه می توانند به کامپیوتر هم رجوع کنند و تصاویر اینترنتی از دستگاه گوارش پیرینت بگیرند و به کلاس بیاورند. البته برای اینگونه آموزش ابتدا باید بطور مختصر دانش آموزان را با نوع مطالب و اطلاعات و روش فعالیت آنها آگاه کنیم و آنها را به چهار یا پنج گروه تقسیم کنید. همچنین مدت زمان فعالیت را برای آنها مشخص کنیم بهتر است سه فعالیت قبلی ذکر شده در کلاس درس انجام گیرد و در واقع کلاس را به کارگاه فعالیت تبدیل کنیم.

شیفته فروزش
آموزگار پایه اول

منبع : گاهنامه زيست شناسي