ابزار کار خاتم سازی

۱) میخ کار :
خاتم ساز موقع کار روی زمین می نشیند و ابزار کوچکی شبیه گونیا را روی در روی خود می گذارد و با میخ به زمین محکم می کند به طوری که ضلع عمودی آن روبروی خاتم ساز قرار می گیرد چوبی که خاتم ساز قصد برش آن را دارد ابتدا یکسر آن را روی زمین قرار می دهد و سر دیگر آن را به طور مایل به (( میخ کار )) تکیه می دهد و آن سر چوب را که به میخ کار تکیه داده از طرفین بین شست دوپای خود محکم می گیرد و سپس با اره مشغول بریدن چوب می شود .
۲) تخته رند :
تخته رند از جنس چوب به طول تقریبی ۵۰ و عرض ۸ و قطر ۵/۱ سانتی متر است و چوب دیگری به طور تقریبی ۲۰ و عرض ۵ و قطر ۴ سانتی متر موسوم به ( تنگ ) معمولاً از جنس شمشاد بر روی آن کوبیده شده است ، بر مرکز سطح بالایی ( تنگ ) شیاری طولی تعبیه شده است ، این شیار به وسیله دسته سوهانی ایجاد می شود . مقطع این سوهان به شکل مثلث متساوی الساقین ، لوزی و متساوی الاضلاع است .
بنابراین شیار ایجاد شده مانند مقطع یکی از فرم های ذکر شده خواهد بود و حکم قابی را برای تهیه چوبها ، استخوانها و فلزاتی را دارد که قاعدتاً بایستی به شکل منشور مثلث القاعده یا لوزی که همه متحدالشکل اند در آید ، بدیهی است اندازه مثلث قاعده این چوب ، فلز یا استخوان به همان اندازه قاعده مثلث یا لوزی شکل شیار تنگ ( تخته رند ) است . بنابراین هر چه این شیار نازکتر باشد ، خاتم حاصله از آن ریزتر و ظریفتر و گرانبهاتر خواهد بود .
۳) اره دست :
اره دست شبیه به ارهٔ معمولی نجاری است اما چون در خاتم کاری احتیاج به چوبهای ظریف تر از نجاری است ، لذا دندانه های اره ریزتر و قطر آنها نیز کمتر از اره های معمولی است .
۴) اره مثلث بر :
اره ای است دارای یک چهار چوب و تیغه ای بسیار ظریف که از فنر ساختـه می شود ، تیغهٔ این اره به وسیله دست ساخته می شود و استاد خاتم ساز به وسیله سوهان مخصـوص آن را تیغه تیغه می کند ، برای استحـکام بیشتر اره مثلث را بر روده گوسفنـد که در اصـطلاح خاتـم سـازاان ( زه ) نامیده می شود در قسمت فوقانی چهار چوب می پیچند ، اره مثلث بر در چهار چوب مزبور اما با تیغه های متفاوت در نواحی گوناگون خاتم سازی مانند برش زنی ، استخوان بری ، دوزایه کنی ، مثلث بری ، بغل شش بری و غیره کاربرد دارد ، امروزه بعضی از خاتم سازان از اره های برقی با خصوصیات مختلف ، مسأله برش شیوه های گوناگون قامه را با سهولت و صرف وقت کمتری نسبت به گذشته حل کرده اند .
۵) اره سرقطع کن :
برای نصب خاتم آن را به وسیله اره بریده و پس از سریشم زنی یا زدن چسب چوب روی کار می چسبانند ، اره سر قطع کن در این هنگام به کار می رود .
۶) رنده دست :
این رنده برای صاف کردن ناهمواریهای چوب مورد استفاده قرار می گیرد و دارای تنه چوبی که به آن ( کوله رنده ) می گویند و یک تیغه فلزی است . رنده آهن ، رنده پشت زنی یا پشت گیری ، رنده کنشکاو که به ترتیب برای صاف کردن کناره های خاتم ، هموار و نازک کردن چوب پشت خاتم و ایجاد گردی جای نصب شیشه پشت قاب در خاتم سازی کاربرد دارند .
۷) سوهان ها :
انواع سوهان هائی که در خاتم سازی استفاده می شود به شرح زیر است چوب ساب عاج درشت ، تخته ساب نرم ، سوهان مشترک ، سوهان سه پهلو ، سوهان پشت گرد ، سوهان دو دم و سوهان تعلیقه .
۸) سـایر ابزار کار :
چکش ، تیشه ، گاز انبر ، مغار ، گونیای آهنی ، پرگار ، قیچی ، آهن ربا ، سوهانچه های مختلف ، خط کش قفل که وسیله ای برای کشیدن خط بوده و ابزاری شبیه کولیس آهنگران است ، سایر ابزار کار این هنر و فن را تشکیل می دهد .
باید دانست همه اسرار این فن ظریف به شناخت ابزار و مصالح کار خلاصه نمی شود نباید پنداشت که انجام مراحل گوناگون تهیه یک اثر خاتم کاری به همین سهولتی که بعداً خواهیم خواند ، است . باید دانست که اجرای هر قسمت از موارد گوناگون این فن ، نیازمند مهارت و استادی و پشتکار چندین ساله و حوصله فراوانی است که در حقیقت نوعی ریاضت به شمار می رود .

منبع : پایگاه تجاری و اطلاع‌رسانی صنایع دستی