پویایی سیاسی اسلام شیعی

به رغم آنکه ۱۰ درصد از جمعیت قریب به یک میلیاردی مسلمانان در جهان امروز پیرو مذهب شیعه هستند، پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ به زحمت می توان در جهان افرادی را یافت که به تشیع توجه کرده باشند. امروزه، آثار و نوشته های مربوط به تشیع خالی از حب و بغض نیست و بسیاری از این موارد باید از اصل آن پیراسته شود.
ظهور ناگهانی علاقه به تشیع ناشی از رویدادهای سیاسی و به ویژه ترس های حاصل از آن رویدادهاست؛ در نهایت سرزمین های اصلی شیعیان یعنی عراق، ایران و ناحیه نجد عربستان، مهمترین سرزمین های تولید نفت خاورمیانه هستند.
پویایی سیاسی اسلام شیعی اصولا در خودآگاهی این مکتب به عنوان قهرمان مبارزه مستضعفان علیه مستکبران، ستمگران، مستبدان و استثمارگران از هر نوع آن نهفته است. مبارزه ای که درباره آن احادیث شیعی نه تنها یک سلسله مثال های بی پایان از تحمل رنج و قیام، بلکه مدینه فاضله ای از حکومت برحق حضرت مهدی (عج) امام غایب منتظر را که در جهان پر از جور و بیدادگری امروز، عدل و احسان خواهد گسترد، ارائه می دهند. بعد از آنکه برای حل مسائل اجتماعی و اقتصادی ملل مسلمان، تجویزهایی بیرونی (از نوع سرمایه داری و سوسیالیستی) ناکام مانده و تمام جذابیت خود را از دست داده اند، سنتی مذهبی با قدمتی بیش از هزار سال، تفسیر و راه حلی برای کشمکش های اجتماعی کنونی ارائه می دهد .
امروزه آیین شیعه در عرصه جهانی و بخصوص جهان اسلام به عنوان مذهبی تاثیرگذار شناخته می شود که تاثیر عمیقی بر تحولات سیاسی اجتماعی، فکری و فرهنگی مسلمانان گذاشته است. به همین دلیل، این مذهب مورد توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران در سراسر جهان قرار گرفته و روند نگارش مقاله و کتاب در این موضوع در دهه های اخیر بخصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران روبه فزونی است. کتاب تشیع نوشته هاینس هالم، از جمله آثار تحقیقی است که به فارسی ترجمه گردیده است.
بی تردید یکی از پرسش هایی که غالبا در ذهن دانشجویان و اشخاص علاقه مند به شناخت بیشتر درباره اسلام به وجود می آید، این پرسش بنیادی است که تفاوت میان شیعه و سنی چیست ؟ هدفی که این کتاب دنبال می کند نه فقط پاسخ دادن به این سوال، بلکه ارائه طیفی گسترده از عقاید موجود در میان فرقه های شیعه است. در این کتاب در نقل قول هایی که از قرآن شده است از ترجمه انگلیسی آن به کوشش «مارمادیوک پیکتا» (تاریخ انتشار ۱۹۵۷) استفاده شده است. نویسنده در کتاب یک یا دو فصل جدید به نسخه انگلیسی کتاب دکتر «هالم» افزوده است. در این فصل وقایعی مهم مانند درگذشت امام خمینی، اتحاد دو یمن و فروپاشی اتحاد شوروی مورد بررسی قرار گرفته است .
کتاب ۳۹۶ صفحه ای تشیع شامل پنج بخش مستقل است. در بخش اول (منشاء تشیع) موضوعاتی همچون تعریف شیعه، منابع نوشته ها، جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر، خلافت علی، کناره گیری امام حسن، شهادت امام حسین، شیعه چهار امامی، قیام زیدین علی، هاشمیه و انقلاب عباسیان مورد توجه نویسنده قرار گرفته است.
بخش دوم با عنوان «امامیه یا شیعه دوازده امامی» به بررسی نقش امامان شیعه ( امام جعفر صادق وامام موسی کاظم )، امامان تحت حفاظت عباسیان، غیبت صغرا و غیبت کبری، شیعه در پناه آل بویه، مکتب بغداد، کلام و اصول فقه، شیعیان در دوران حکومت مغول، شیعه در عصر قاجاریه، روحانیت شیعی و سلسله پهلوی، انقلاب اسلامی ایران و وضعیت شیعیان در لبنان، کشورهای خلیج فارس، شبه قاره هند و در نهایت ویژگی های عبادی و شرعی شیعیان دوازده امامی پرداخته است .
در بخشی از سرفصل روحانیت شیعی و سلسله پهلوی در رابطه با نقش دکتر شریعتی آمده است؛ «“ کوشش قابل توجه در مجامع اندیشمندان غیر روحانی به منظور نوین سازی سنت شیعی و مناسب تر کردن آن به چشم می خورد. کانون این فعالیت ها حسینیه ارشاد بود. محلی که به منظور ادای احترام به امام حسین (ع) در تهران بنا شده بود.
دکتر علی شریعتی خیلی زود با سخنرانی ها و کتاب های خود در جمع این اندیشمندان مقامی برجسته یافت. او دانشمندی دینی و جامعه شناسی دارای گواهینامه دکتری از دانشگاه سوربون بود که اندیشه هایش نه فقط از تجددگرایانی اسلامی چون اسدآبادی، محمد عبده، محمد اقبال، بلکه کارل مارکس و ماکس وبر، سارتر، هربرت مارکوزه و فانون متاثر بود.»
شریعتی متقاعد شده بود در یک جامعه شیعی سنتی هرگونه کوششی برای رهایی مردم ناموفق خواهد بود مگر آنکه نمادها و ارزش های های شیعی محترم شمرده شود. نوشته های او تا حد زیادی مورد توجه اندیشمندان ایران خاصه دانشجویان بود، اما انقلاب اسلامی ایران تفکرات او را که سخت متاثر از اندیشه های غربی بود، در اندک زمانی پشت سر گذاشت.
در بخش «انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی در ایران» هرچند نویسنده خود اذعان دارد که نمی توان تجزیه و تحلیل علل گوناگون سیاسی، اقتصادی و اجتماعی انقلاب اسلامی در ایران را به طور کامل مطرح ساخت، اما تاکید دارد که روحانیت شیعه در ایران تحول ناگهانی و نقش عمده ای داشت و پس از آن محروم کردن تمام گروه های مخالف دیگر از قدرت، عاقبت تصور خود درباره حکومت الهی مطلق را به اجرا درآورد.
نیروی محرکه این حادثه آیت الله خمینی بود. ایشان مانند تقریبا تمام مجتهدان جناح طرفدار اصلاحات، تحصیلات خویش را منحصرا مرهون حوزه های علمیه روحانیت شیعی بود. ایشان در سال ۱۳۶۴ ق، برای نخستین بار عقایدش را در نوشته ای مطرح و به صورتی انتقادی، اندیشه های ضد روحانی احمد کسروی و در نتیجه سیاست های غیرمذهبی رضا شاه را رد کرد.
مهمترین اثر آیت الله خمینی با عنوان «حکومت اسلامی» در نجف انتشار یافت. این رساله براساس دو سخنرانی ایشان بود که شاگردانش به رشته تحریر درآوردند و بی دینی پادشاهان را آشکار و حکومت الهی آینده یعنی جمهوری اسلامی را پیش بینی کرد. ایشان و پیروانش موفق شدند به تدریج جمهوری اسلامی ایران موردنظر وی را تاسیس کنند. دلیل عمده توفیق آیت الله را مسلما باید در این حقیقت جست وجو کرد که وی تنها فردی بود که توانست توده های عظیم مردم را بسیج و هدایت کند .
بخش سوم «شیعه غالی» نام دارد که در آن موضوعاتی همچون «غلاه کوفی و فرقه های امروزی؛ اهل حق و نصیریه» و بخش چهارم با تیتر «اسماعیلیه یا شیعیان هفت امامی» به بررسی موضوعاتی همچون «تعاریف توسط خود نهضت و از زبان دیگران، مسئله نسل امامان اسماعیلی، آغاز تبلیغ اسماعیلی، انشعاب فاطمیان و قرمطیان، امامت فاطمیان، مکتب فارسی، پذیرش آیین نوافلاطونی دروزیان و نزاریان» پرداخته است .

ترجمه؛ محمد تقی اکبری
ناشر؛ نشر ادیان
چاپ اول؛ ۱۳۸۵
۲۰۰۰ نسخه
۳۵۰صفحه
محمود فاضلی

منبع : روزنامه ایران