جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

مقام مخلصین در قرآن


مقام مخلصین در قرآن
اخلاص در قرآن كاربردهای گوناگونی دارد . می توان آن را از نظر فقهی ، اخلاقی و عرفانی مورد بررسی قرار داد. در فقه اسلامی شرط صحت اعمال و افعال و عبادات دانسته شده است . به این معنا كه هر عمل تقربی كه امور تعبدی دانسته می شود در صورتی مفید و مقبول و موثر است كه همراه با اخلاص باشد. در معنای اخلاص گفته اند كه پاك كردن نیت از غیر خدا و انجام دادن عمل برای او. این معنا از واژه خلوص و خلاص گرفته شده كه به معنای پاك شدن و سالم گشتن از آمیختگی است. وقتی چیزی با چیز دیگر مخلوط و آمیخته نباشد آن را خالص گویند و در حقیقت معنایی نزدیك و متقارب به معنای صافی دارد . با این تفاوت كه صافی به جنسی نیز كه از همان آغاز با چیزی آمیخته نباشد اطلاق می شود ، در حالی كه خالص ، جنسی است كه پس از امتزاج با چیز دیگر ، خواه پست تر از خود و یا نه ، پاك شده و ناخالصی از آن زدوده شده باشد.
در فرهنگ اسلامی و قرآنی مقصود از اخلاص ، پاك كردن نیت از غیر خدا و انجام دادن عمل برای خداست. با توجه به واژه شناسی و معناشناسی باید گفت كه در این تعبیر از همان آغاز وجود آمیختگی با چیز همسان و یا ناهمسان پذیرفته شده و برلزوم اخلاص و پاك سازی تاكید شده است.
در اخلاق اسلامی ، اخلاص از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است. ملاك پذیرش و درستی هر رفتاری و نیز رهایی از چنگال ابلیس اخلاص دانسته شده است. عمل و رفتار بدون اخلاص و نیت خالص ، كالبد بی جان دانسته شده و به عنوان پیوند رفتار بیرونی با جان از ارزش خاصی برخوردار می شود.
در عرفان اسلامی ، اخلاص به پیراستگی عمل از هر گونه آمیختگی تعریف شده و یكی از منازل سلوك ( منزل بیست و چهارم) اخلاص شمرده شده است.
برخی گفته اند كه اگر بخواهیم دین را مجموعه ای معارف الهی و مسایل اخلاقی و احكام عملی ، تحلیل كنیم تنها به اخلاص ختم می شود؛ یعنی انسان ، ذات و صفات و افعالش را بر این اساس قرار دهد كه همگی آن ها برای خدا باشد.
در بینش و نگرش قرآنی اخلاص ( هر چند كه واژه اخلاص در قرآن به این معنا به كار نرفته است ولی بسیاری از آیات همین مفهوم را تبیین می كند) همانند ایمان و تقوا از مراتب تشكیكی برخوردار می باشد. به این معنا كه همه مراتب بیانگر وجود و ماهیتی واحد و یگانه است ولی از شدت و ضعف برخوردار می باشند. هر مرتبه ای از آن مانند نور قابل آن است كه به اخلاص تعبیر شود ولی برخی از مراتب از نظر شدت به مرتبه پایین تر قوی تر است.
یكی از مراتب عالی اخلاص ، مرتبه مخلصین ( به كسر لام ) است. آنان كسانی هستند كه دین خود را برای خدا خالص گردانده اند.( آیات ۱۳۹ سوره بقره و ۲۹ سوره اعراف و ۱۴ سوره غافر) اما مرتبه عالی و برتر اخلاص مرتبه ای است كه قرآن از آن به مقام مخلصین ( به فتح لام ) تعبیر كرده است. آنان كسانی هستند كه از سوی خداوند خالص شده اند . ( مریم آیه ۵۱ و نیز یوسف آیه ۲۴ و حجر آیه ۴۰)
گویا مقصود از مخلصین ( به فتح لام) در اصطلاح و عرف قرآن ، كسانی هستند كه از آغاز آفرینش بر استقامت در فطرت و اعتدال آفرینش و خلقت آفریده شده اند و ادراكات درست ، نفس های طاهر و قلب های سلیم دارند و به سبب پاكی و صفای فطرت و سلامت روان از همان آغاز دارای ویژگی اخلاص هستند و هر چند كه وجود ایشان همانند دیگر وجودات و طبایع آمیخته از فجور و تقواست و هر دو به غریزه و فطرت به ایشان الهام شده ولی آنان به عنایت و فضل الهی ساخته و پرداخته می شودند و به عنوان صنعت الهی خالص می شوند.( در قرآن درباره موسی آمده است : واصطنعتك لنفسی) آنان آن چه را دیگران به جهاد و مبارزه با نفس و الهامات فجوری آن و تزكیه به دست می آورند به عنایت و توفیق الهی به دست آورده و خالص شده اند. آنان خالص شده خداوندی و دیگران خالص شده به تلاش و جهاد اكبر هستند.
در تعبیر قرآنی مخلصین ( به فتح لام ) پیامبران و امامانی هستند كه مورد عنایت الهی بوده اند و برای رهبری و راهنمایی بشر ساخته و پرداخته شده اند.
آنان هر چند كه از سوی خداوند خالص و مطهر شده اند ( انعام آیه ۸۷ و حج آیه ۱۸) ولی این موجب نمی شود كه دست از تلاش و مجاهدت بر دارند. از آن جایی كه معرفت ایشان به خدا بیش از همگان است و خدا را به صورتی می شناسند و توصیف می كنند كه مورد پذیرش و تایید خداوندی است( سبحانك عما یصوفون الا عبادك المخلصین ) با این همه آنان به همین علت بیشتر از دیگران از خداوند خشیت داشته و به عبادت و پرستش وی بیشتر از دیگران اهتمام می ورزند و خود را به رنج می افكنند. به گونه ای كه پیامبر اكرم (ص) دو سوم و یا نصف و یا یك سوم از شب را به عبادت مشغول می شود. وقتی انسان حق را به خوبی شناخت عظمت وی در چشم او نمودار می گردد و به همان اندازه خود را فقیر و حقیر می یابد و به بندگی خدا اهتمام می ورزد. این گونه است كه مخلصان در عبادات بر همه خلق پیشی می گیرند و پیامبران و امامان در این راه از جان مایه می گذارند.
● ویژگی مخلصان در قرآن
مخلصان كسانی هستند كه خداوند تعالی آنان را برای خود خالص كرده است.( صافات آیه ۴۰ و ۷۴ و ۱۲۸ و ۱۶۰ و نیز مریم آیه ۵۱ و یوسف آیه ۲۴ و حجر آیه ۴۰ و ص آیه ۸۳)
در شماری از آیات ، انسان هایی با عنوان مخلصین به صیغه مفعول ( فتح لام) یاد شده ، یعنی انسان هایی كه خداوند آنان را پاك و خالص كرده است: انا اخلصناهم بخالصهٔ ذكری الدار( ص آیه ۴۶)
درباره هدف از برگزیدن مخلصان باید گفت: لازم است خداوند همواره در میان انسان ها ، افرادی را بر انگیزاند كه اخلاص كامل داشته باشند و دارای نفوس پاك ، قلوب طاهر و فطرت مستقیم توحیدی باشند تا توحید را در جامعه بشری حفظ كرده و حجت الهی بر زمین و نمونه ها و سرمشق های جوامع بشری باشند.( المیزان ج ۱۱ص ۱۷۳)
در قرآن برای مخلصین ۵ ویژگی مهم بر شمرده اند كه عبارتند از نجات از نابودی دنیایی و عذاب آخرتی ( صافات آیات ۷۳ و ۷۴ و نیز آیات ۱۲۷ و ۱۲۸) ، عصمت كه علم و دانشی خاص است كه آنان را از هر گونه بدی و زشتی باز داشته و از خطا و اشتباه در تلقی وحی و حفظ و بیان آن محفوظ می دارد. ( یوسف آیه ۲۴) ایمنی و رهایی از اغوای ابلیس ( حجر آیه ۳۹ و ۴۰ و نیز ص آیات ۸۲ و ۸۳) مقام و ستایش شایسته خداوند، به این معنا كه تنها آنان می توانند خداوند را توصیف كنند و ستایش نمایند.( صافات آیات ۱۵۹ و ۱۶۰) و نیز برخورداری از رزق معلوم كه رزقی خاص و برتر و بالاتر است.( صافات آیه ۳۹ و ۴۱) برای توضیح بیشتر می توانید به كتاب نفیس و ارزشمند المیزان ج ۱۱ص ۱۷۳ و نیز ج ۱۷ ص ۱۵۸ و ص ۱۳۵ و ۱۳۶ و ج ۱۲ ص ۱۶۲ تا ۱۶۵ مراجعه فرمایید.
خلیل منصوری


همچنین مشاهده کنید