جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


بازنگری در خرده فرهنگ های کردستان


بازنگری در خرده فرهنگ های کردستان
یکی از مهمترین جاذبه های استان کردستان ویژگی های فرهنگی آن است که نمونه این ویژگی ها در سراسر کشور کم نظیر هستند. این ویژگی ها بیشتر در عوامل فرهنگی همانند؛ زبان، لباس، موسیقی، رقص، جشن ها و مراسم خاص و صنایع دستی بارزتر از سایر نمادهای فرهنگی نمایان شده اند. این ویژگی ها برخلاف سایر مناطق کشور هنوز در این استان به صورت پویا در زندگی مردم جاری هستند.
باوجود پیشرفت ارتباطات نوین و استحاله فرهنگی بخشی از فرهنگ مردم کردستان کم کم دچار کمرنگی شده است. فرازهایی از خرده فرهنگ منطقه به علت ریشه های عمیق پویاتر از گذشته همانند موسیقی رقص در بسیاری از موارد بر سایر مناطق همجوار و حتی در سطوح کشوری نیز تاثیرگذار بوده است.
● زبان
زبان مردم کردستان زبان کردی است که همانند زبان فارسی در مجموعه زبان های گروه هند و اروپایی قرار می گیرد و دارای قوانین خاصی از لحاظ دستوری و نوشتاری است و هم اکنون در بسیاری از دانشگاه های معتبر اروپایی و خاورمیانه ادبیات آن تدریس می شود، به علت وسعت زیاد مناطق کردنشین، این زبان شامل لهجه های اصلی و زیر لهجه های زیادی است که این تنوع لهجه از لحاظ حجم کلمات این زبان را غنی و وزن و لفظ آهنگین کلمات، عرصه شعر و ادبیات و موسیقی کردی را متاثر ساخته است، به طوری که بسیاری از منظومه های کردی حدود یکصدسال پیش به زبان های مختلف ترجمه شده است.
در تقسیم بندی لهجه ها مردم شهرستان های سقز و بانه و بخشی از مریوان با لهجه سورانی صحبت می کنند اما مردم سنندج - دیواندره و بخشی از مریوان و کامیاران با لهجه اردلانی، مردم شرق استان شامل قسمت هایی از شهرهای قروه و بیجار با لجهه خاصی که نزدیک به لهجه کلهری است صحبت کرده و مناطق جنوب غربی استان که عموما شامل منطقه باستانی و سرسبز اورامان و سروآباد است با همان لهجه هورامی که تشابه زیادی با زبان زرتشت پیامبر ایرانی دارد، صحبت می کنند.
● موسیقی
استان کردستان یکی از غنی ترین استان های کشور از نظر موسیقی است. گروه های مختلف موسیقی در استان، وجود اساتید موسیقی در تهران و شهرهای بزرگ کشور برخاسته از استان کردستان هستند و همچنین ساخت وسازهای موسیقی به علت پیشرفت صنایع چوبی و نازک کاری در کنار استعداد موسیقی موجود در این استان، کردستان را به مهد موسیقی کشور تبدیل کرده است. در حال حاضر بسیاری از ملودی ها و آهنگ های کردی در موسیقی اقوام خاورمیانه شنیده می شود و این به علت تاثیرگذاری و غنی بودن موسیقی کردی در کنار موسیقی همسایگان خود است.
● دسته بندی موسیقی کردستان
نخستین بخش موسیقی دینی است که در مراسم مولودی به مناسبت تولید پیامبر یا اعیاد مذهبی و مراسم عرفانی دراویش با آواز و دف، ریتم های متنوعی اجرا می شود. دومین بخش را می توان موسیقی مناطق شهری نامید که به وسیله موسیقی دان های حرفه ای اجرا می شود. بیشتر این آوازها در واقع همان «گورانی»های کردی است که به همراه سازهای مختلف اجرا می شود.
گروانی یکی از مهمترین فرم های موسیقی کردی است. مقام نیز در موسیقی مناطق کردنشین از جایگاه خاصی برخوردار است و تنوع آن در مناطق مختلف دلیلی بر تکاملش طی قرون متمادی است. سومین بخش را می توان موسیقی روستایی و سنتی ذکر کرد که بیشتر شامل آوازهایی چون بیت، لاوک، حیران، سیاچه مانه، چه پله و... می شود.
● جشن ها و مراسم خاص
مهمترین و عمومی ترین جشنی که در میان مردم کردستان مرسوم است برگزاری جشن نوروز است. جشن نوروز در اقصی نقاط کردستان به صورت خودجوش همراه با مراسم رقص کردی و برپایی آتش برگزار می شود. عید فطر و عید قربان نیز به عنوان اعیاد مذهبی از اهمیت خاصی برخوردارند. همچنین میلاد پیامبر اکرم(ص) نیز به عنوان روزی خجسته همراه با مراسم مولودی خوانی و نواختن دف دارای جایگاه ویژه ای در میان مردم استان است. علاوه بر اینها جشن معراج پیامبر(ص) و شب برات نیز جزو اعیاد این منطقه است.
از دیگر مراسمی که درمیان مردم کردستان به ویژه منطقه اورامان از جایگاه خاصی برخوردار است، مراسم زماون پیرشالیار (عروسی پیرشالیار) است. این مراسم در روستای اورامان تخت در هفته دوم بهمن ماه مصادف با جشن سده طی مراحل خاصی برگزار می شود و ادامه آن در نیمه فصل بهار مصادف با ۱۵ اردیبهشت در محل آرامگاه پیرشالیار که در نزدیکی روستا است تحت عنوان مراسم کومسای برگزار می شود.
قابل ذکر است که بازدید از این مراسم اکنون جنبه کشوری و حتی بین المللی پیدا کرده است، جمع کثیری از علاقه مندان، روزنامه نگاران، محققان داخلی و خارجی به هنگام برگزاری مراسم را به خود جلب می کند. بازدید از این مراسم اغلب در برنامه تورهای گردشگری استان کردستان نیز گنجانده شده است.
از سایر مراسم مهم دیگری که از دیرباز با توجه به بافت اجتماعی مذهبی مردم استان شکل گرفته است مراسم ذکر و سماع دراویش به همراه انجام کارهای خارق العاده آنان است. این مراسم به صورت هفتگی در بیشتر تکیه و خانقاه های استان به صورت ثابت برگزار می شود. این مراسم معمولا پنج شنبه شب ها برگزار می شود.
رقص کردی که در میان مردم کردستان به آن «هه لپه رکی» می گویند، با زیبایی خاص، آینه ای تمام نما از زندگی گذشته این مردم است که به صورت زنده در زمان حال در وجود آنان در حرکت و جریان است. اگر به ریشه یابی و علل به وجود آمدن این هنر توجه نماییم باید اذعان نمود که این هنر ریشه در زندگی و کار روزانه مانند کشاورزی، اعتقادات دینی، مراسم و جشن های بزرگ، بازی های محلی، جنگ و دفاع و حالات روحی و درونی افراد دارد، برون گرایی مردم کرد تاثیر کاملی بر این رقص داشته به طوری که رقص کردی کاملا بیانگر فعالیت های درونی، طرز فکر و شرح اتفاقاتی است که بازآفرینی این اتفاقات در قالب هه لپه رکی پدیدار گشته است.
رقص کردی به علت دور بودن از ابتذال از یک سو و پیوند و تاریخی و اجتماعی با زندگی از سوی دیگر، در میان تمام طبقات مردم به عنوان یک ارزش تلقی می شود به طوری که در تمام مراسم برگزاری آن مرسوم بوده و بیشتر مردم نیز در دایره رقص قرار می گیرند. اصالت این هنر باعث پیشرفت آن در استان کردستان شده است، به طوری که گروه های رقص متعددی دراستان تشکیل شده و در بسیاری از جشنواره های بین المللی مقام های اول این رشته را کسب نموده اند.رقص کردی به صورت جمعی و حرکت آن به صورت دایره وار بوده و نفر اول به علت دستمالی که در دست دارد «سرچوبی» نام دارد. دستمال نمادی از نشانه و پرچم هر منطقه و قوم بوده است.
تغییر ریتم رقص و یکسری حرکات هماهنگ با هه لپه رکی توسط سرچوبی انجام می شود. مردم کرد دارای یک رقص مشترک به نام چپی بوده و مابقی شیوه ها مربوط به مناطق مختلف است که بعضا در یک منطقه با هم مشترک و در مناطق دیگر دارای خصوصیات خود با حفظ حالات دسته جمعی و حرکت دایره وار هستند. شهر سنندج و مریوان دارای تنوع بیشتری در رقص هستند و در این رابطه گروه های رقص بیشتری در این شهرها شکل گرفته است. به عنوان نمونه مهمترین شیوه های هه لپه رکی سنندج عبارتند از؛ گریان، پشت پا، هلگرتن، فتاح پاشایی، چی پی، زنگی، شلان، سه جار، خانه میری.
● صنایع دستی
پیشرفت ساخت صنایع دستی چوبی به علت وجود چوب مرغوب درختان جنگلی و استعداد فراوان در زمینه تعلیم و یادگیری موسیقی سنتی شده است که نمونه آن ساخت دف، دیوان، تار، سه تار، ویولن، قانون و سنتور است. سایر صنایع دستی استان عبارتنداز؛ زرگری سنتی، سفالگری، ساخت مصنوعات چرمی، خراطی، تخت نرد، گیوه بافی، گلیم بافی، فرش دستباف.مرکز خرید محصولات صنایع دستی استان در شهر سنندج عمدتا در خیابان شهدای جنوبی جنب پارک شهدا قرار گرفته است.
● سوغات کردستان
کردستان نیز همانند سایر مناطق کشور دارای شیرینی های خاص و سایر خوراکی هایی که مجموعا سوغات استان را تشکیل می دهند، است. مهمترین شیرینی که خاص شهر سنندج است شیرینی کنجد است. این شیرینی در دو نوع شکری و گزانگبین در محل های فروش عرضه می شود. از سایر شیرینی ها می توان به نان برنجی، بادام سوخته و نوعی باسلق اشاره کرد که معمولا توسط گردشگران به عنوان سوغاتی خریده می شود. علاوه بر آن نوعی شیرینی به نام کماج و نوعی حلوا سوهانی از شیرینی های محلی شهرستان بیجار محسوب می شود.
انواع تخمه بوداده و آفتابگردان نیز از سوغاتی های شهرستان سقز محسوب می شود. همچنین به علت وضعیت جغرافیایی و کوهستانی کردستان خشکبار به عنوان سوغات در تمام شهرهای استان عرضه می شود، به ویژه در شهر بانه مویز سیاه که شربت آن بسیار مقوی و مغذی است.
سیدمحمدحسین لطیفی نسب- سنندج
منبع : روزنامه کارگزاران


همچنین مشاهده کنید