مشکلات گردشگری

با وجود افزایش دایمی گردشگری و رونق بازار توریست در اكثر كشورهای جهان، ایران در آمار جذب توریست و گردشگر خارجی جایگاهی همچنان دور از انتظار دارد و با وجود آن كه در مقام پنجم یا دهمین كشوری است كه از بیشترین و متنوع‌ترین جاذبه‌های توریستی برخوردار است اگر نگوییم هر سال به دلایل و مسایل مختلف سیر نزولی داشته یا از نظر آماری متوقف بوده رشد معقولی از نظر گردشگر و توریست خارجی نداشته است و این مسأله‌ای است كه بر هیچ كس، حتی آنها كه ارتباط و تجربه و مطالعه‌ای در زمینه صنعت توریست و گردشگر ندارند پوشیده نیست زیرا حداقل در گذشته‌های نه چندان دور اكثراً گردشگران و توریست‌های خارجی را در خیابان و بازار و ابنیه‌های تاریخی فرودگاه و ترمینال و غیره رویت می‌كردند و حال مدت‌هاست كه دیگر كمتر به چشم می‌خورد.
● چرا… ؟
این سوالی است كه برای هر كس كه علاقه‌ای به آبادانی و پیشرفت و شكوفایی رشد اقتصادی كشور دارد باشد پیش می‌آید.
هرچند كه رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كه معاون ریاست جمهوری هم هست طی مصاحبه‌ای با اعلام رشد ۷۱ درصدی ورود توریست خارجی، خط بطلان بر روی این تصور كشیده كه قطعاً فرمایشات ایشان مبتنی بر شواهد و دلایل خاص مریی یا نامریی است كه نیاز به آگاهی و تحقیق و مطالعه بیشتر دارد و ما برای كسب آن، گفتگوهایی ترتیب داده‌ایم با چند تن از دست‌اندركاران این صنعت كه آن چه در پی می‌آید نتیجه و حاصل این گفت و شنیده‌هاست.
● رشد منفی
مجتبی احمدی مدیر آژانس آتی در پاسخ به این سوال كه در سال گذشته و سال جاری در رابطه باتوریست خارجی كار شما از چه رشدی برخوردار بوده است گفت:
تا آنجا كه من اطلاع دارم متاسفانه در طی چند سال اخیر در زمینه گردشگر و توریست خارجی به طور كلی اگر رشدی وجود داشته، رشد منفی بوده است و نمونه آن شرایط كاری خود ماست.
به عنوان مثال در سال ۱۳۸۱ آمار ورودی ما از كشورهای عربی و مناطق مختلف جهان ۱۰۲۴۱ بوده و در سال ۱۳۸۴ با تمام تلاشی كه انجام گرفته تنها ۱۷۴ نفر ورودی داشته‌ایم و در سال جاری هم شرایط بهتری از سال گذشته نداریم.
ما امسال در بین ۲۳۰۰ آژانس به عنوان اولین و آژانس برتر شناخته شده و تندیس افتخار از معاون رییس‌جمهور دریافت كرده‌ایم وقتی ما چنین شرایطی داشته باشیم بقیه وضعشان معلوم است.این مسأله را طی نامه به سازمان گردشگری نیز منعكس كرده و اعلام داشته‌ایم كه آمارها نادرست ارایه می‌شود.
این آمار و ارقام اعلام شده هیچ كدام واقعی نیست و براساس كنترل صحیح و كار كارشناسی نمی‌باشد و احیاناً اگر رشدی در آمار ورودی‌ها دیده می‌شود رشد توریست و گردشگر كه برای كشور بازده داشته باشد قطعاً نبوده است.
و به همین جهت هم هست كه عملاً شعار اشتغال‌زایی در این صنعت با مشكل مواجه است.
مدیر آژانس آتی در پاسخ به این سوال كه جایزه ده دلاری ورود توریست خارجی تا چه اندازه در تشویق و فعالیت آژانس‌ها موثر بوده است گفت:
برنامه‌ریزی و تشكیل و ترتیب یك تور از خارج برای ورود به كشور نیاز به ماه‌ها زمینه‌سازی، تبلیغات و ارتباطات كاری فراوان دارد كه طبعاً بسیار هزینه بر است.
با توجه به همین مسایل و مشكلات برای ورود هر توریست ۱۰ دلار جایزه تعیین كرده‌اند اما:
اما در پرداخت همین ده دلار آنقدر بوروكراسی اداری و گرفت و گیر و آمد و رفت و تهیه مدارك و غیره وجود دارد كه هر كس بخواهد این ۱۰ دلار را بگیرد باید ۱۲ دلار خرج كند تا موفق شود.
● بررسی
عطار رییس جامعه هتلداران در پاسخ به همین سوال مشخص گفت: اطلاعات ما براساس امكانات محدودی است كه در اختیار داریم و طبعاً دیگران كه از امكانات فراوان‌تری برخوردارند می‌توانند اطلاعات كامل‌تری در هر زمینه‌ای ارایه دهند.
مشهد به علت وجود مرقد مطهر حضرت رضا علیه‌السلام كه قبله حاجات شیعیان جهان است از شرایط ممتازی در میان شهرهای ایران در امر ورود زایر و گردشگر داخلی و خارجی برخوردار است كه از خیلی جهات با خیلی از مراكز استان‌ها قابل مقایسه نیست اما:
آنچه ما در این شهر به عینه دیده‌ایم و می‌بینیم این است كه ما امسال كمتر از سال ۸۴ زایر و مسافر خارجی داشته‌ایم و اصولاً برابر آمار هتل‌های مشهد كه به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم ارسال گردیده آمار توریست و زایر خارجی ۳۰ درصد كمتر از گذشته بوده است.
بنابراین افزایش ۷۰ یا ۷۱ درصدی توریست و زایر و مهمان خارجی در اینجا مصداق ندارد و در مورد دیگر نقاط هم من نمی‌توانم اظهار نظر دقیقی بكنم اما براساس گفته‌ها و شنیده‌ها شرایط آن جاها بهتر از اینجا نیست.
جعفر عطار سپس در مورد علت كاهش یا مشكلات موجود در امر جذب و جلب گردشگر گفت: تا وقتی افراد كارشناس، ورزیده، كارآمد و دارای فكر و تخصص در امر جهانگردی و توریست به كار گرفته نشوند و مورد مشورت قرار نگیرند ما در جذب توریست خارجی و مقابله با تبلیغات منفی و مسموم بیگانگان در خارج از كشور، شرایطی بهتر از آنچه هست نخواهیم داشت ضمن آنكه:
در جلب و جذب توریست، برخورد نمایندگی‌های كشور در خارج نیز فوق‌العاده موثر است، هرچه با ارباب رجوع و كسانی كه به هر دلیل قصد سفر به ایران را دارند محترمانه‌تر و با روی گشاده‌تری روبرو شوند در جلب و جذب و حتی تغییر نگرش منفی آنها موفق‌تر و مفیدتر عمل كرده‌اند.
وقتی آمارهای گردشگری در كشورهای بزرگ و كوچك دنیا را مطالعه می‌كنیم می‌بینیم رشد چشمگیری از نظر توریست خارجی داشته و دارند و این در حالی است كه شرایط ما در این زمینه هیچ گاه بهتر از دیروز نبوده است.
باید تجزیه و تحلیل و بررسی كنیم و دریابیم كه چرا با وجود جاذبه‌های فراوان و متنوع، توریست كم به مملكت ما می‌آید چه عوامل و موانعی در این راه وجود دارد و در كجا قرار گرفته است تا وقتی این موانع و عوامل را نشناسیم و برطرف یا لااقل كم نكنیم نمی‌توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم.
جعفر عطار سپس به ایام رونق و شكوفایی توریست خارجی پرداخت و گفت سال ۶۳ ورود گردشگران و مسافران آسیای میانه افزایش چشمگیری یافت.
در آن سال تنها آژانس ادیبیان ۱۲ هزار نفر توریست آسیای میانه را به ایران و مشهد آورد.
برآورد اولیه آن بود كه توریست با ۵۰۰ دلار وارد می‌شود و بعد از دو سال، خرید آنها به ۵ هزار دلار رسید كه رونق اقتصادی و كاری خوبی را در پی داشت در همین ایام به مناسبتی كه فكر می‌كنم ۱۷ شهریور بود نیروی انتظامی خراسان اعلام كرد كه ۸۰ درصد بزهكاری كم شده است.
چرا؟ چون گردش پول و رونق بازار خدمات، اشتغال و كار ایجاد كرده بود.
اما مخالفت‌ها و خشونت‌هایی كه انجام گرفت موجب گردید توریست‌های آسیای میانه راه خود را تغییر دهند و خیلی زود همه چیز به حال اول برگشت.
سیاست‌گذاری در جلب و جذب توریست در جهان امروز پیچیدگی خاص خود را دارد علم و تخصص و تجربه و كاردانی و خرد و… می‌خواهد.
نه تنها برای جذب و جلب توریست باید تلاش كرد بلكه برای ماندگاری و ادامه حضورش نیز باید برنامه‌ریزی داشت.
اگر تمام این‌ها را ما داشتیم قطعاً لازم نبود حرف‌هایی بزنیم كه با شك و تردید و ایراد مواجه شود.
● یك برنامه عقب
مهندس خسروآبادی مدیر اجرایی اتحادیه هتلداران تهران كه از مدیران موفق صنعت گردشگری است سال‌ها در پست‌های كلیدی این سازمان قرار داشته در پاسخ به این سوال كه رشد و افزایش ۷۱ درصدی توریست خارجی را چگونه ارزیابی می‌كند با بیان اینكه قاعدتاً ارایه آمار باید براساس دلایل و شواهدی باشد و اعلام افزایش ۷۱ درصدی هم كه در گفتگوها مورد بحث قرار گرفته قطعاً بی‌دلیل نبوده است گفت:
آنچه در این مورد به نظر من می‌رسد این است كه در ارایه این آمار دوستان یك برنامه عقب هستند.
یعنی احتمالاً به جای در نظر گرفتن شاخص‌های برنامه چهارم توسعه در این آمار از شاخص برنامه سوم توسعه استفاده شده است.
مهندس خسروآبادی سپس به تشریح تفاوت‌های این شاخص‌ها در برنامه سوم و چهارم پرداخت و گفت:
در برنامه سوم توسعه آمار ورودی به كشور به عنوان شاخص گردشگری و توریست تعیین گردید اما در عمل مشخص شد این آمار نمی‌تواند آمار دقیقی برای گردشگر و توریست باشد زیرا جماعت زیادی از مبادی ورودی وارد می‌شوند كه به هیچ وجه نمی‌توان آنها را توریست و گردشگر نامید اینها برای كار و امرار معاش سفر كرده‌اند و علاوه بر آن كه درآمدزا نیستند برای ایران هزینه هم دارند و حتی بعضاً فرصت‌های شغلی داخل كشور را دچار مشكل می‌سازند نمونه‌های آن، گروه‌هایی هستند كه از مرز افغانستان یا بعضی مبادی مناطق دیگر می‌آیند. در برنامه چهارم با توجه به این مشكل، به جای این شاخص دو شاخص در نظر گرفته شد كه یكی همان آمار گردشگران ورودی به كشور، فارغ از این كه با تور می‌آیند یا به طور انفرادی و عادی و شاخص دوم كه به عنوان شاخص اختصاصی گردشگری ذكر می‌شود این است كه كسانی جزو آمار گردشگری به حساب می‌آیند و گردشگر خوانده می‌شوند كه، در غالب تور و از سوی دفاتر خدمات گردشگری وارد كشور شده باشند.
براساس این مبحث و تفاوت شاخص‌هایی كه در برنامه سوم و چهارم وجود دارد، آمار واقعی را با برنامه چهارم محاسبه می‌شود جوایز و مزیت‌هایی هم كه در بخش گردشگری در نظر گرفته شده براساس همین شاخص دوم است مثل جایزه ۱۰ تا ۱۵ دلاری كه به مجری پرداخت می‌شود حكم همان جایزه صادراتی را دارد.
بنابراین، آمارها در مورد گردشگران و توریست‌های وارداتی باید براساس شاخص‌های برنامه چهارم باشد نه برنامه سوم و این همان اشتباهی است كه بعضی از دوستان در زمینه ارایه آمار مرتكب می‌شوند و ترجیح می‌دهند آماری كه با شاخص برنامه سوم گرفته می‌شود ارایه دهند تا چشمگیرتر باشد ولی آیا جایزه ۱۰ یا ۱۵ دلار را هم پرداخت می‌كنند قطعاً نه، چون آمار این گونه نباید در نظر گرفته شود. خاصه این كه براساس غالب اطلاع‌رسانی هتل‌ها و آژانس‌ها چنین رشدی را نشان نمی‌دهند.
دولت قرار بود برای تهیه آمار گردشگری و حساب اقماری گردشگری اقدام اساسی به عمل آورد و اگر طی یك سال و نیم گذشته این امر اتفاق می‌افتاد خیلی از مشكلاتی كه امروز وجود دارد برطرف شده بود.
سیستم آمار گردگشری و حساب اقماری گردشگری از اقدامات اساسی است كه دولت باید انجام دهد و در واقع سند توسعه گردشگری در برنامه چهارم گردشگری است.
به نظر من دوستان باید روشن سازند كه در برنامه كاری خود برنامه آمار اقماری گردشگری را به كجا رسانده‌اند و بعد آمار بدهند زیرا:
این درست نیست كه همزمان با آماری كه می‌دهیم بگوییم آمار دقیقی در دست نیست.
اگر نیست چرا ۷۱ درصد آمار می‌دهیم و اگر این افزایش ۷۱ درصدی درست است چرا ریزش ارایه نمی‌شود كه براساس شاخص گردشگری برنامه چهارم به چه وسیله وارد شده‌اند و كجا اقامت كرده‌اند.
از سال‌ها قبل فراهم ساختن سیستم آمار اقماری گردشگری در دست مطالعه و برنامه‌ریزی است و با وجود اهمیت آن هنوز به مرحله عمل نرسیده است و تا این سیستم فعال شود نه تنها در ارایه آمارها، در جهت رفع نیازها و الزامات زیر ساختی این صنعت هم با اشكال روبرو هستیم.
● علم روز
امیر اصلان‌زاده مدیر هتل پردیسان ضمن معرفی خود مسایل دیگری را مطرح ساخته كه به نوبه خود شنیدنی و خواندنی است او می‌گوید: من در گروه هتل‌های لاله شاغل و انجام وظیفه می‌كنم: این افتخار و سعادت نصیبم شد كه از ماه‌های اخیر در جوار حضرت رضا علیه‌السلام ادامه خدمت داشته باشم و از جنوب به شمال شرق و مشهد انتقال یافتم.
به طوری كه می‌دانید هتل لاله و هتل‌های وابسته به آن سال‌ها، بیشترین درصد میهمان خارجی را داشته و چندین سال را نیز رتبه اول بیشترین اشغال متعلق به هتل لاله بوده است. اعمال سیاست‌هایی مبتنی بر تخفیف، حركت خوبی بود در جهت سطح بالای اشغال ظرفیت هتل و امروز هم كه ما از امكانات بهتری برخورداریم ناشی از اجرای سیاست‌های همان دوران است و علتش این است كه میهمانان هتل در صورت رضایت در یك سرویس دفعات بعدی هم حضورشان تكرار می‌شود.
امكانات موجود و خدماتی كه در هتل عرضه می‌گردد و ارتباط خاصی كه، این خدمات با تولید آسایش و كسب رضایت و كارآفرینی و… دارد هتل را به صورت یك صنعت در جهان مطرح ساخته و امروز صنعت هتلداری دارای علم و تكنولوژی خاص است و از نظر علمی پیشرفتی روزافزون دارد.
یكی از مشكلات و مسایل فرا روی صنعت هتلداری و گردشگری ما مسأله عدم آشنایی با علم روز است ولی متاسفانه این تفكر و اعتقاد كه صنعت هتلداری هم مثل دیگر صنایع دنیا نیاز به علم دارد و تاكنون جا نیفتاده و به جرات می‌توان گفت اكثر كسانی كه در راس مدیریت قرار دارند عموماً كسانی هستند كه با علم روز آشنا نیستند، تحصیلات روز را ندارند تجربه و سابقه كاری هم ندارند و طبعاً نه از آموزش علمی برخوردارند و نه علمی.قبول مسوولیت در چنین شراییطی با توجه به موقعیت و اهمیت كاری عوارض خاص خود دارد كه طرح برنامه‌های اشتباه و عدم توفیق در اجرای وظایف، حرف و وعده و آمارهای نادرست از جمله آن است.
وی سپس در پاسخ به این سوال كه با توجه به زمینه و ارتباط كاری با گردشگری و توریست وضعیت آماری آن را چگونه ارزیابی می‌كند؟
گفت: به نظر من مشكل توریست در ایران مربوط به حجاب و مسایل شرعی و مذهبی نیست. توریستی كه وارد كشور ما می‌شود قبلاً مطالعات خودش را انجام داده و اگر به دنبال مسایل منكراتی باشد همه را در كشور خودش و جاهای دیگری می‌تواند بیابد و برایش فراهم است.
توریستی كه اینجا می‌آید پیرامون دین، آیین، فرهنگ، شرایط سیاسی و اجتماعی ما مطالعه كرده و اطلاعات لازم را به دست آورده و می‌داند شرایط ایران چگونه است و رعایت می‌كند.
او برای جاذبه‌های باستانی، برای تاریخ و فرهنگ، آداب و سنن، سنت و آیین و مذهب و گرایش‌های ما می‌آید و اینهاست كه هركدام برایش جاذبه خاص خود را دارد.
آنچه برای توریست خارجی، خلاف انتظار و مشكل‌زا می‌باشد مسایل ساختاری و كمبودهای زیربنایی توریستی ما است.
بر فرض شرایطی فراهم آمد كه گردشگر و توریست خارجی نظیر كشور مالزی افزایش یافت آیا واقعاً می‌توانیم سرویس و خدمات لازم را به توریست خارجی بدهیم.
آیا واقعاً مسوولین و مدیران و كاركنان و كارمندانی كه به نحوی در این صنعت دخیلند به اندازه كافی آموزش دیده و تجربه دارند.
از سوی دیگر، ما در مقابل تبلیغات منفی كه در خارج از كشور انجام می‌گیرد چه نوع مقابله و برخوردی داشته‌ایم و چگونه ثابت كرده‌ایم كه ایران آن گونه كه تبلیغت سوء می‌شود نیست؟
یك توریست برای رفتن به یك كشور نیازهایی دارد كه مهمترین آن تامین امنیت است.
چقدر توریست‌ها قبل از این كه وارد كشور می‌شوند احساس تامین امنیت می‌كنند؟
بر اثر تبلیغات سوء دشمنان، توریست قبل از ورود فكر می‌كند كه كشور در شرایط بحرانی قرار دارد و ما چگونه ثابت كرده‌ایم كه امنیت كامل وجود دارد؟
افزایش یا كاهش توریست خیلی راحت مشخص می‌شود. توریست خارجی یا در هتل است یا در اماكن مذهبی و تاریخی و باستانی یا در خیابان و بازار برای خرید و تماشای شهر.
ما اگر برای مقابله با تبلیغات سوء دشمنان و معرفی كشور آن گونه كه هست كاری انجام نداده‌ایم اگر نیازهای زیربنایی كشور را برای ورود گردشگر، مثل راه و حمل و نقل و غیره توسعه نداده‌ایم از ابتدایی‌ترین نیازهای توریست هم بی‌توجه گذشته‌ایم.
اولیه‌ترین الزامات ارتباط با توریست، زبان است و اوست كه ذهنیت به وجود می‌آورد و به باور می‌رساند.
توی فرودگاه، ترمینال، راه‌آهن ما چند نفر وجود دارند كه با دو سه زبان زنده دنیا آشنا باشند و در صورت نیاز توریست یا تاجر و سرمایه‌داری كه وارد شده و نیاز به كمك دارد به درستی راهنمایی كنند.
ما در حالی كه سرویس‌های مستقر در فرودگاه یا راه‌آهن داریم چند نفر از رانندگان وسایط نقلیه مستقر در همین مكان ها زبان می‌دانند و گردشگر و توریست می‌تواند خواسته خود را به آنها تفهیم كند.
چه تسهیلاتی برای هتل‌ها و آژانس‌ها فراهم كرده‌ایم تا بتوانند در نمایشگاه‌های خارجی امكانات و توانمندی‌هایشان را ارایه دهند بازاریابی كنند عملاً با تبلیغات سوء مقابله شود.
واقعیت این است كه ما از نظر تبلیغ، از نظر آموزش، از نظر ایجاد ارتباط و اطلاع‌رسانی و.. مشكل داریم و تا به حال بیشتر حرف زده‌ایم و به حرف خود را دلخوش ساخته‌ایم.
● انتظار
مسعود قلمیان مدیر هتل آپارتمان الماس نیز می‌گوید:
ما مشكل میهمان و عدم اشغال اتاق را نداریم زیرا با وجود وسعت زیربنا، تنها ۳۵ اتاق برای پذیرش میهمان داریم. خدمات و مدیریت هتل ما هم به گونه‌ای است كه در طی ایام گذشته هر كس یك بار میهمان ما بوده علاوه بر اینكه در سفرهای بعدی به مشهد در این هتل آپارتمان سكنی گزیده خود معرف ما گردیده است.
نوع خدمات و مدیریت هتل همچنین باعث گردیده كه قسمت قابل توجهی از میهمانان ما را، تورهای كشورهای مسلمان یا زائرین عرب زبان تشكیل می‌دهند و ما پیوسته برای فراهم ساختن امكانات رفاهی كوشش داریم و وظیفه خود می‌دانیم در جهت خدمت به زائران حضرت رضا (ع) و توسعه گردشگری و جذب توریست تلاش كنیم اما باید توجه داشت كه اقامت راحت در هتل و رفاه كامل و پذیرایی خوب به تنهایی در این زمینه كارساز نیست بلكه انتظارات دیگری هم وجود دارد مثلاً:
انتظار زائر و توریست عرب زبان، با توجه به آبادانی و ساخت و ساز مدرن بسیاری از شهرها انتظار دارد شهری چون مشهد كه ام‌القراء شیعیان جهان است خاصه اطراف حرم مطهر از آبادانی و ساخت و سازهای خوبی برخوردار باشد در حالی كه بافت كهنه و معابر پر پیچ و خم خیابان‌های پر ترافیك و وجود راهبندی‌ها و مشكلات متعدد به علت كندوكاو سازمان‌های مختلف و بالاخره متكدیان برایش دور از انتظار است.
در كاهش توریست و زائر خارجی علاوه بر تبلیغات سوء خارجی مشكلات زیرساختی و غیر زیرساختی داخلی هم آزاردهنده است مثل مشكلات ویزا، ناهماهنگ بودن پروازها و عدم اطلاع‌رسانی به موقع و …
و این طبیعی است كه با این شرایط در جذب زائر و گردشگر خارجی زیاد موفق نباشیم.
قلمیان سپس به بعضی ناهماهنگی‌های صنفی پرداخت و اظهار داشت:
در اكثر نقاط ایران مثل تهران و اصفهان، هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌ها هر دو زیر پوشش یك اتحادیه هستند در حالی كه در مشهد این گونه نیست.
اینجا هتل آپارتمان‌هایی وجود دارد كه از نظر رعایت استاندارد و تامین تجهیزات و امكانات رفاهی همطراز هتل‌های درجه بالا هستند و البته هتل‌آپارتمان‌هایی هم هست كه از نظر امكانات و وسعت اتاق‌ها و مسایل رفاهی در ردیف مسافرخانه و میهمان‌پذیر قرار دارند اما هر دو زیر پوشش اتحادیه هتل آپارتمانها هستند و به هر دو هم درجه ۲ ستاره داده شده است زیرا عملاً ضوابطی برای درجه‌بندی هتل آپارتمان‌ها تعیین نشده است.
یك مشكل ساختاری دیگر در امر ساخت و ساز مراكز اقامتی در مشهد، رویكرد شهرداری با ساخت سازهای بزرگ است و بر خلاف تمام شهرها و مناطق زیارتی و توریست‌پذیر دنیا كه سرمایه‌داران و علاقه‌مندان به ایجاد ابنیه جالب و چشمگیر مورد تشویق قرار می‌گیرند و تسهیلاتی برایشان فراهم می‌شود در اینجا برای سرمایه‌گذاران هتل‌های بزرگ یا ساختمان‌هایی كه می‌تواند در اعتبار و آبادانی شهر و منطقه موثر باشد علاوه بر این كه هیچ گونه كمك و مساعدتی نمی‌شود آنقدر به بهانه‌های مختلف خرج‌تراشی و مشكل ایجاد می‌كنند كه سرمایه‌گذار یا از تصمیم خود كه سازندگی و آبادانی است پشیمان می‌شود و یا به سرمایه‌گذاری در حد و قد هتل‌های معمولی موجود اكتفا می‌كند و این یكی از دلایلی است كه می‌بینیم مشهد با وجود این كه سالیانه بیش از ۲۰ میلیون زائر و گردشگر را پذیرا می‌باشد از نظر هتل‌های بزرگ و مجلل و مجهز در مقام مقایسه با پاره‌ای شهرهای مذهبی و گردشگری كشورها و امیرنشین‌های اطراف خلیج‌‏فارس حرف زیادی برای گفتن ندارد.
در اینجا زائر اگر بخواهد تنها به زیارت بیاندیشد طی یكی دوز نظرش تامین می‌گردد. و این در حالی است كه مسوولین گردشگری از كوتاه شدن ایام سفر گله دارند اما كمتر از خود پرسیده‌اند كه برای پر كردن ایام فراغت زائر و مسافر چه كرده‌اند.
● و اما
مسایل و مشكلات متنوع و متعدد گردشگری و ناكامی‌های حاصل از آن پیوسته باعث می‌شود كه سخن به درازا بكشد و یا مسیرش تغییر یابد.
همچنانكه ملاحظه كردید ما می‌خواستیم با كمك و یاری كارشناسان و دست‌اندركاران صنعت گردشگری معمای اظهار نظر جالب یكی از مسوولان را كه گفته بود ۷۱ درصد آمار توریست خارجی افزایش یافته است دریابیم اظهارت صریح و مبتنی بر دلایل و شواهد صاحب‌نظران اگرچه ما را به حل معما یاری داد اما با طرح مسایل دیگری سخن به درازا كشید و ما نتوانستیم معمای دیگری را كه توسط همین «عزیز» طی مصاحبه‌ای ذهنیت یافته است مطرح سازیم كه آن را به شماره‌های بعد موكول می‌كنیم.

منبع : مسافران