بهسازی مصرف یا تولید؟

نفت خام از آن رو قیمت دارد که می توان از آن فرآورده هایی به دست آورد که نیازهای متعددی را برآورده می سازد. هرچه این فرآورده ها سبکتر و خوش سوزتر باشد بازار پررونق تر و بهایی بیشتر دارد. بنزین یکی از مهمترین فرآورده های نفت خام است که مقدار تولید آن به سبکی و سنگینی نفت خام، مقدار گوگرد و فناوری بکار گرفته شده در پایشگاه، بستگی دارد.
آمار تولید و مصرف فرآورده های نفتی در جهان نشان می دهد که از ۹/۸۳ میلیون بشکه فرآورده تولید و مصرف شده در سال ۲۰۰۵، نزدیک به ۲/۲۱ میلیون بشکه بنزین به دست آمده و مصرف شده است. این میزان برای سال های ۲۰۰۶ و سه ماه نخست ۲۰۰۷ به ترتیب ۶/۲۱ و ۹/۲۱ میلیون بشکه بوده است که سهمی نزدیک به ۲۵ درصد از کل تولید و مصرف فرآورده های نفتی را به خود اختصاص داده اند. شایان توجه است که رشد مصرف بنزین در دوره یاد شده کمتر از یک درصد بوده است.
سهم و رشد تولید و مصرف نفت گاز نیز اندکی از بنزین بیشتر بوده است. در میان فرآورده های نفتی، نفت کوره از ته مانده های برج تقطیر است که بهای آن از نفت خام کمتر است. این فرآورده در نیروگاه ها و کشتی ها مصرف می شود. تولید و مصرف جهانی این محصول در سال های یاد شده اندکی کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز بوده و سهم آن در کل فراورده ها روند نزولی داشته است. ناگفته نماند که برای نفت کوره، بر خلاف بنزین، جانشین تمیزتر و ارازنتری چون بنزین وجود دارد که جانشین سازی آن به سرعت در حال انجام است.
حال اگر روند تولید و مصرف فرآورده های نفتی در ایران را بررسی کنیم خواهیم دید که در دوره یاد شده، سهم بنزین در فرآورده های به دست آمده از پالایشگاه های کشور کمتر از ۱۸ درصد بوده است و تولید آن در اوج خود به ۴۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. در حالی که سهم فرآورده های سنگین و ارزان قیمتی چون نفت کوره بیش از ۴۰ درصد است.
مشکل مهمتر این است که مصرف بنزین با رشد سرسام آور سالانه ۱۰ درصد (۱۰ برابر رشد جهان)، تمام سیاستی های تولیدی و قیمتی کشور را به چالش کشیده است. درست است که تولید بنزین در پالایشگاه های کشور در قیاس با میانگین جهانی اندک است اما، فاصله میانگین تولید پالایشگاهی کشور با میانگین جهانی در قیاس با فاصله میانگین رشد مصرف بنزین به هیچ روی قابل قیاس نیست. رشد سالانه مصرف بنزین در سال های گذشته بیش از ۱۰ درصد و از مصرف سرانه بسیاری از کشورها پیشرفته و عقب مانده بیشتر بوده است. برای نمونه، مصرف بنزین در کشوری چون فرانسه با بیش از ۴۰ میلیون خودروی بنزین سوز نزدیک به ۸۰ میلیون لیتر در روز است در حالی که تعداد خودروهای بنزین سوز ایران کمتر از ۸ میلیون است اما، مصرف بنزین به میانگین ۷۵ میلیون لیتر در روز رسیده است.
مدیریت مصرف بنزین از آن رو مهمتر است که از یک سو، با اصلاح الگوی مصرف بنزین و رسیدن به میانگین مصرف جهانی می توان با تولید کنونی نیز از واردات بنزین بی نیاز شد و از سوی دیگر، جلوگیری از مصرف اسراف کارانه بنزین عزم ملی می طلبد و وزارت خانه ها و نهادهای بسیاری در چاره اندیشی آن باید درگیر باشند در حالی که اصلاح الگوی تولید از عهده شرکت ملی پالایش و پخش به تنهایی برمی آید. هرچند که زمان می برد و افزون بر ۸ میلیارد سرمایه می طلبد اما با یک متولی قابل اصلاح است و مناقشه های دنباله داری در پی ندارد.
گروهی بر این باورند که باید ساخت پالایشگاه های جدید و افزایش تولید بنزین، کشور را از شر واردات بنزین خلاص کرد. البته افزایش تولید بنزین در داخل، به لحاظ امنیتی، باید در صدر اولویت های دولت باشد، اما به لحاظ اقتصادی به جز سود حاشیه ای بخش پالایش، فایده چشمگیری ندارد، زیرا به هر حال نفت خامی که در پالایشگاه های داخلی قابل پالایش است، در بازارهای جهانی قیمتی دارد که خیلی کمتر از قیمت بنزین وارداتی نیست؛ از این رو نباید در منافع اقتصادی تولید بنزین در داخل آنقدر بزرگنمایی کنیم که اصل پرهزینه بودن تولید بنزین و گران بودن این کالا نادیده گرفته شود.
در واقع با اصلاح الگوی تولید پالایشگاه های موجود، در کوتاه مدت و با صرف هزینه کمتر، می توان بخشی از نیاز کشور به بنزین را مرتفع ساخت اما، اگر به مدیریت مصرف توجه نشود و ذات اسراف کارانه بودن مصرف بنزین از نظر دور ماند، هیچ گاه نمی توان به الگوی مناسبی برای تولید و مصرف فرآورده های نفتی دست یافت.
این روزها بوی بنزین فضای مجلس و دولت و جامعه را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. بنزین زدگی اقتصاد و سیاست ایران، از آن روست که این کالا سال های طولانی در سبد حمایتی دولت قرار داشته و طبیعی است که نظام قیمت گذاری و چگونگی تخصیص یارانه به آن، به یکی از پرچالش ترین مباحث میان مردم، دولت و مجلس تبدیل شود.
به نظر می رسد که در چاره اندیشی برای معضل بنزین، مدیریت مصرف با ابزارهایی از جمله سرعت بخشیدن بر انجام طرح ها توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، با فوریت بیشتر و اولویت بالاتری باید مد نظر قرار گیرد. همچنین در مدیریت تولید نباید بر ساخت پالایشگاه های جدید، بیش از اصلاح الگوی تولید پالایشگاه های موجود تاکید و همت گمارد. چنان که اشاره شد، پالایشگاه های ما برای رسیدن به ترکیب فرآورده های معمول در صنعت پالایش جهان راه زیادی در پیش دارد. باید طرحی های به اجرا گذاشته شود که بتواند به سرعت از مقدار تولید نفت کوره در پالایشگاه های کشور بکاهد و سهم تولید بنزین را افزایش دهد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا