نگاهی به شعائر برخی ادیان

بررسی نظرگاه ادیان نسبت به کیفیت زندگی و حیات دنیوی کار بسیار دشواری است؛ چرا که این مفهوم بسیار پیچیده و مبهم، نیاز به بحث و بررسی بسیار دارد. دراین مقاله فقط وجه عملی این شعائر بررسی می شود.
● زرتشتی
دینی که این پیامبر ایرانی تعلیم فرمود یک آیین اخلاقی و طریقه یگانه پرستی است که با نوعی ثنویت همراه است او خدای یگانه و یکتا را اهورا مزدا می خواند و سراسر جهان را میدان نبرد روشنایی، زندگی، راستی، آبادانی و تندرستی از یک سو و تاریکی، مرگ، دروغ، ویرانی و بیماری از سوی دیگر می داند، در پندار او تا هنگامی که این نبرد با پیروزی اهورامزدا بر اهریمن به پایان نرسد همه آدمیان در این پیکار سهیم اند و وظیفه دارند که آگاهانه در مسیر خیر و بر علیه شر، اهورامزدا را یاری دهند.
در این دین آدمی پاک و بی گناه متولد می شود و در گزینش راه زندگی کاملا آزاد و مختار است، «ای مزدا هنگامی که برای ما تن و خرد آفریدی و به تن ما جان دادی و توانایی گفتار و کردار، از ما خواستی که راه خویش را آزادانه برگزینیم و به دلخواه خود به راستی یا کژی رویم.» رسیدن به کمال در دین زرتشتی، نه از راه ذکر اوراد و ترک جهان و در انزوا زیستن، بلکه از راه کار و فعالیت در زندگی و مبارزه با موانع خوشبختی و دفع سختی ها و ناملایمتی های زندگی به دست می آید.
زرتشت در گاتها می فرماید؛ «زندگی واقعی تنها ذکر و فکر خداوند بدون کار و کوشش نیست، بلکه بر عکس در تلاش همیشگی و مبارزه با موانع خوشبختی بشر است. خداوندی که ما را در این جهان مادی خلق کرده نخواسته است که هرکس از تحمل بار زندگی شانه خالی کرده و تنها در راه نجات خود بکوشد.»
این عبارت از کتاب مقدس زرتشتیان «پندار نیک، گفتار نیک، رفتار نیک» که در مکالمات آنان بیش از همه تکرار می شود، به بهترین وجه اصول اخلاقی ایشان را نشان می دهد. جشن سده بزرگ ترین جشن زرتشتیان است که ۵۰ روز قبل از نوروز برگزار می شود، جشن پیدایش آتش است. آنان از روشنایی آتش، همانند نورهای دیگر، به عنوان پرستش سو (قبله) به هنگام نیایش بهره می گیرند و آن را سمبل اهورامزدا می دانند. احترام خاص ایرانیان به آتش موجب شده که برخی به غلط آنان را آتش پرست بینگارند؛ اما آنان از سال ها پیش، آتش را مقدس می دانستند و زرتشتیان به پیروی از نیاکان خود از روشنایی آن به عنوان قبله و برای نزدیک ترشدن به اهورامزدا بهره می گیرند. نیایش در دین مزبور به طور عمده عبارت از تکرار یک ادعیه مقرر است که تعداد آنان نیز، به صورت یومیه و یا فصلی، زیاد است.
نیایشی که امروزه در بین زرتشتیان متداول است، برگرفته از نیایش زرتشت در یسنا ۲۸ است که به جا آوردن آن نیاز به آداب خاصی ندارد و فقط کافی است دست ها بالا برده شود و آیات مربوطه خوانده شود.هریک از موجودات ذره ای از اهورامزدا در خود دارند، حتی گیاهان و جمادات هم از این فروهر بی بهره نمی باشند، به همین علت در این آیین، قربانی نمودن برای خدا منع شده است. برای افراط نکردن از خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم و دوازدهم و چهاردهم و بیست و یکم هر ماه، هر زرتشتی باید روزه بگیرد و فقط از خوردن گوشت پرهیز کند.ادای شهادتین در دین زرتشتی به صورت خلاصه حاوی این نکات است؛ «من اقرار می کنم که پرستنده مزدا، پیرو زرتشت و کسی هستم که از دیوها (ارواح خبیث) متنفر بوده و از قانون اهورا اطاعت می کنم.»
● یهودیت
این دین نمونه باستانی دین مبتنی بر وحی است، که در آن خدا با انسان سخن می گوید و نشانه های راهی را که باید برای رهایی خود دنبال کند به او می دهد. یهودیت دینی کاملا توحیدی است، کلمه آغازین شهادت یهودی، می گوید؛ «ای اسرائیل بشنو، یهوه، خدای ما یهوه کامل است» و معتقد به اینکه عالم از تمام جهات به خداوند وابسته و عرصه واقعی عمل انسان است. با وجود اعتقاد این مذهب به عالم پس از مرگ، تاکید بیشتر آن بر حقیقی بودن این عالم و سهم عمده آدمی در آن برای تحقق خیر است. تنها زمانی که انسان در این عالم بسر می برد می تواند آنچه را دوست دارد انجام دهد، بنابر این باید با رهاکردن شر و انتخاب خیر حداکثر بهره را از زندگی دنیوی کنونی ببرد.
«بنده خداوند آن کس نیست که خود را از دنیا کنار بکشد، مبادا که بار سنگینی برای آن باشد و یا از زندگی که عطیه ای الهی به اوست متنفر شود.» طبق نگرش این دین خدا قادر مطلق است، اما با محدود کردن قدرتش به اراده خود، به انسان آزادی اراده داده است.اصل اساسی رفتار در دین یهود، تشبه به خداست؛ «مقدس باش، همان گونه که من، پروردگار تو، مقدس هستم». خدا دعاهای انسان را می شنود و به آن پاسخ می دهد، اما این بدان معنی نیست که او همیشه خواسته انسان را اجابت می کند.
دین یهود دعا و نیایش را چندان به اختیار انسان نمی گذارد، بلکه آن را ضرورتی معنوی به حساب می آورد. فرد موظف است سه بار در روز، صبح، ظهر و شب، نماز بخواند. در تلقی یهودیان نماز و نیایش با درک و آگاهی از حضور خدا صورت می گیرد و محتوی ستایش و اقرار به قدرت لایزال الهی است. همچنین آنان گاه گاه از خوردن غذا امساک کرده، روزه می گیرند، شروع روزه از غروب آفتاب آغاز می شد که آن شب و فردا را تا غروب بدون خوراک به سر می برند. یهودیان متقی هفته ای دوبار، دوم و پنجم هفته، روزه می گیرند.
● مسیحیت
این دین، در دل دیانت یهودی و در یک محیط یهودی تولد یافت. اگر چه مسیحیت اساسا دینی توحیدی و معتقد به یک خداست، اما در عین حال قائل به نوعی تثلیث، تصور خدا به عنوان سه شخص در یک شخص واحد است. تثلیث نوعی رمز است، اما حقیقتی کاملا وحیانی و عقیده ای ضروری برای عضویت در کلیسا محسوب می شود.
خدا که در اناجیل «پدر» خوانده می شود عالم را از عدم خلق کرده و چون او خیر محض و سرچشمه محبت است، جهان ذاتا سرشار از خیر و نیکی است. خداوند به عنوان پدری خیرخواه به انسان اختیار و آزادی اراده داده است و این به خود انسان مربوط می شود که از آزادی خود برای تحقق آرمان خیر و نیکی یا شر استفاده کند.اساسا مسیحیت زندگی توام با عشق و تواضع را تعلیم می دهد.
«همسایه ات را همچون خودت دوست بدار» و «اگر کسی به گونه راست تو سیلی زد، گونه چپ خود را به سوی او بگردان» (انجیل متی)، دو آموزه اخلاقی مسیحی است که آشکارا تاکید شدید این دین را به فضائل اخلاقی، عشق و فروتنی نشان می دهد.
عشق ماهیت اساسی خداوند است، پس بزرگ ترین فضیلتی است که هر مسیحی باید در ارتباط خود هم با انسان و هم با خدا از آن پیروی کند. مراسم عشاء ربانی از محوری ترین آیین های مسیحی و یادگاری از شام آخر عیسی است؛ که با قرائت متنی از کتاب مقدس، دعا، شکرگزاری واشاره به مصائب مسیح، با استمداد از روح القدس و برگزاری«نمازخدا» به پایان می رسد. این آیین با نظریه مسیحی نجات و رستگاری پیوند نزدیکی داشته و به عنوان سمبل حلول و تجسد الهی قلمداد می شود. مسیحیت دعا و نیایش به درگاه خداوند را به شدت توصیه می کند. لطف خداوند در این دین برای رستگاری بشر ضروری است و برای کسب لطف خدا دعا حائز اهمیت است.
غسل تعمید از دیگر مراسم مهم آنان است که از طریق آن فرد وارد حیطه ایمان و عضوی از کلیسا می شود. نماز و روزه برای مسیحیان اولیه از هم جدایی ناپذیر بود، هرچند وضعیت روزه به معنای معمول آن در این دین مسیحیت کاملا روشن نیست. ظاهرا روزه عملی بود که موجب بخشش گناهان می شد. در روزهای روزه از خوردن گوشت خودداری می شد. از قرن ششم به بعد مسیحیان روزه ای داشتند که در چهار یکشنبه قبل از میلاد مسیح انجام می شد.
● اسلام
اسلام دینی کاملا توحیدگرا و معتقد به وجود خدایی است که هیچ شریکی ندارد. عبارت معروف «لا اله الا الله» که متضمن اصل اول عقیده اسلام است، بیانگر تاکید شدید این دین بر وحدانیت خداست. خدا به عنوان حقیقت متعال، نه تنها آفریننده هر چیز، بلکه حافظ و نابودکننده هر چیزی است.
در بحث جبر و اختیار مناقشات زیادی در این دین وجود دارد، که در این میان شیعه راه میانه ای را برگزیده است. طبق نظر آنان، اراده انسان نه کاملا مختار و نه کاملا مقید است. البته قابل توجه است که اگر عناصر آزادی و مسوولیت بشری در اسلام مغفول واقع می شد، نباید در آن هیچ سخنی از اعمال خوب و بد، پاداش و کیفر به میان می آمد. شهادت به یگانگی خدا مهمترین رکن ایمانی در اسلام را تشکیل می دهد.
در قرآن حکم نماز بیش از هریک از اعمال عبادی دیگر بیان شده است. روزه در این دین بر خلاف ادیان دیگر مقررات دقیق و برنامه ریزی شده ای دارد. آنان در ماه رمضان با شرایط دقیقی از خوردن، آشامیدن و پاره ای اعمال دیگر در طول روز خودداری می کنند. حج نیز یکی دیگر از شعائر عبادی جمعی مسلمانان است که سالی یک بار طی ایام ویژه ای در مکه برگزار می شود و هر مسلمان به شرط استطاعت باید سفری به زیارت خانه خدا برود.

هدی اوغازی مقدم
منابع در دفتر روزنامه موجود است.

منبع : روزنامه کارگزاران