گفتمان شناسی انتقادی ارتباطات

کتاب «ارتباطات از منظر گفتمان شناسی انتقادی» شامل هشت مقاله است. در مقاله اول که نام کتاب نیز از آن گرفته شده است بر آن است که نشان دهد چگونه باید ارتباط موثر بین افراد برقرار کرد. ارتباط فرآیندی است که ضمن آن شنونده، از نیت گوینده برداشتی می کند. طرفین ارتباط ذخایر ذهنی متفاوت دارند، از طرفی همه گویندگان در بیان ما فی الضمیر خود به درجات مختلف قاصر هستند و در عین حال شنوندگان از گفته ها، نوشته ها با توجه به سوابق تجربی و اجتماعی خود برداشت های متفاوتی خواهند داشت.
می توان گفت که هرچه تفاوت در نیت گوینده و برداشت شنونده کمتر باشد، ارتباط موثرتر است. در ارتباط زبانی دو سویه، به طور طبیعی مهارت های اکتسابی چهارگانه زبانی، گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن مدخلیت دارند. تربیت فراگیران زبان در زمینه مهارت های چهارگونه باید به نحوی باشد که هرچه بیشتر بتواند فاصله نیت گوینده و برداشت شنونده را کمتر کند. در مقاله دوم «رابطه بین ساختارهای گفتمان مدار و ساختارهای زیربنایی فکری ـ اجتماعی» مورد بررسی قرار گرفته است.
هدف این تحقیق کشف رابطه بین دیدگاه های فکری ـ اجتماعی (ایدئولوژیک) به ساختارهای گفتمان مدار در متون، تبیین راهکارهای مناسب گفتمانی در تحلیل متون و در نهایت تعیین چگونگی و میزان صراحت و پوشیدگی در متون می باشد.
برای تحقق هدف تحقیق تعداد معینی سرمقاله و یادداشت روز در مورد چهار موضوع بحث برانگیز داخلی از میان روزنامه های کشور انتخاب گردیده است. آنگاه به کارگیری چهار مولفه گفتمان مدار حقوق انتخاب شده مورد تحلیل قرار گرفتند و در کنار این تحلیل کیفی رخدادهای مولفه های صراحت بخش در مقابل مولفه های پوششی مقایسه شدند. تا به سوالات پژوهشی پاسخ ممکن داده شود. از این جهت می توان این پژوهش را نخستین پژوهش در باب این موضوع در سطحی چنین گسترده تلقی نمود.
در مقاله سوم «بازنمایی کارگزاران اجتماعی در منازعات فلسطین و اسرائیل» مورد توجه قرار گرفته است. این تحقیق درچارچوب گفتمان شناسی انتقادی انجام شده است. تحلیل انتقادی اساسا به سازوکارهایی که ضمن آن ساختار های گفتمان مدار مناسبات قدرت و سلطه را در جامعه تحقق می بخشند، تایید می کنند، مشروعیت می بخشند و یا به چالش می کشند، توجه ویژه دارد.
طبیعی است که این منازعات در نحوه بازنمایی کارگزاران اجتماعی متاثر از ایدئولوژی یا گفتمان مورد نظر فرهنگ خاص متبلور می شود. از این رو تحلیل این بازنمایی می تواند ما را به مناسبات و روابط سلطه و نیت ها و منظورهای پوشیده صاحبان گفتمان رهنمون سازد.
در این تحقیق گزیده هایی از روزنامه های فارسی و انگلیسی زبان در آمریکا و انگلیس در باب منازعات فلسطین و اسرائیل با بکارگیری مولفه های گفتمان مدار تجزیه و تحلیل شده اند. پس از تحلیل کیفی از بررسی کمی یعنی محاسبه فراوانی و درصد مولفه ها و اعمال شیوه آماری در گزیده های فارسی و انگلیسی به منظور مطالعه ای تطبیقی نیز بهره گرفته شده است.
در مقاله چهارم با عنوان «نگاهی به جایگاه علم زبان شناسی در ایران» سیر تکامل علم زبان شناسی در ایران از جهات کمی و کیفی بررسی شده است و فعالیت های قابل توجهی که در زمینه های مختلف زبان شناسی علمی در چند دهه گذشته به عمل آمده مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین کارکردها و کاربردی های زبان شناسی در سطوح مختلف آموزشی و پژوهشی زبان به طور اعم در زبان فارسی در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و بین المللی به طور اخص توجه شده است. در نهایت پیشنهاداتی در جهت رفع کمبودها و پیشبرد علم زبان شناسی در ایران به ویژه زمینه هایی که به مسائل و مشکلات بررسی زبان فارسی، کتاب های درسی آموزشی زبان فارسی به گروه های متفاوت قوی داخلی در سطوح مختلف مربوط می شود، ارائه شده است.
مقاله پنجم با عنوان «کاربرد زبان شناسی در تهیه تنظیم خبر» بر آن است تا نشان دهد زبان شناسی با خبر چه نسبتی می تواند داشته باشد. علی هذا پس از تعریف زبان شناسی و گستره حوزه آن و هدف های مربوط کاربرد آن در توصیف و توجیه خبر تشریع شده است. خبر بیان گونه ای است که مانند دیگر بیان گونه ها دارای ساخت خود و ساخت کلان می باشد. در زبان فارسی تاکنون هیچ توصیف و توجیهی از ساخت کلان خبر به عمل نیامده است. در زمینه ساخت خرد هم بررسی های متفرقه و گسسته ای که می تواند در چارچوب زبان شناسی کار بسته قرار گیرد به عمل آمده است.
در مقاله ششم با تیتر «نظری بر برخی مشکلات معادل گزینی و نگارش نوشته های زبان شناسی در فارسی» موضوع تالیف و ترجمه متون و مقالات زبان شناسی مانند دیگر رشته ها دو مسئله اصلی معادل گزینی و نگارش مطالب همواره مطرح بوده است. در زمینه مسئله اول فعالیت های صورت گرفته و می گیرد ولی در باب مشکل دوم که به مراتب مشکل ساز تر است کوشش چشمگیری به عمل نیامده است.
در این مقاله نگارنده سعی دارد راه حل هایی در حل این دو مشکل ارائه دهد. در مقاله هفتم با عنوان «تحلیل و نقد کتاب های درسی زبان انگلیسی قبل از دانشگاه در ایران» سعی بر این است که با توجه به الگوهای ارزیابی موجود متون درسی انگلیسی برای دیگر زبانان الگویی مناسب برای تحلیل کتاب های درسی انگلیسی قبل از دانشگاه در ایران تعبیه کرد. پس از تعبیه الگو کتاب های درسی انگلیسی مورد تحلیل قرار گرفتند، سپس نتیجه تحلیل پیشنهادی وی در باب بهبود کیفیت این کتاب ها ارائه شده است.
هدف مقاله هشتم و پایانی این کتاب ۲۲۱ صفحه ای با عنوان «تاثیر فرهنگ اسلامی بر امثال فارسی» بررسی تاثیر فرهنگ اسلامی برامثال و حکم فارسی است، به همین منظور در این مقاله کوشش شده تاثیر ابعاد مختلف فرهنگ اسلامی بر امثال فارسی مورد بررسی قرار گیرد. این مسئله در سه هزار مثل فارسی که به روش نظام مند انتخاب شده اند، مورد بررسی واقع شده است. این پژوهش می تواند به درک تازه ای از شناخت ردپای فرهنگ اسلامی در امثال و حکم فارسی به عنوان بخشی از فرهنگ عامیانه کمک شایانی نماید.

لطف الله یار محمدی
ناشر؛ هرمس
چاپ اول؛ ۱۳۸۵
۲۰۰۰ نسخه
محمود فاضلی

منبع : روزنامه کارگزاران