پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

فرآیند عمل صالح در قرآن


فرآیند عمل صالح در قرآن
● مفهوم عمل صالح
عمل صالح به معنای كار راست، درست و نیكو است. اگر میان دو نفر اختلاف شود برطرف كردن اختلاف و دشمنی را كه راست كردن میان آن دو است، صلح می گویند.
عمل صالح یعنی هر كار درست و نیكو، مفهومی است كه مصادیق بسیاری دارد. در قرآن این تركیب، در اصطلاح خاصی به كار رفته و از جایگاه ویژه ای نیز برخوردار است. اگر اسلام را در دو مولفه اصلی و اساسی بخواهیم تعریف و تحدید كنیم یكی از دو مولفه اصلی را شكل خواهد داد. به این معنا كه اسلام بر دو مولفه اصلی ایمان به حق و عمل صالح شكل می گیرد. مسلمان و مومن كسی است كه در دل به حق ایمان و باور داشته باشد و در عمل كارهای درست و نیكو انجام دهد.
از این رو، ایمان توحیدی و عمل صالح را دو بال پرواز انسانیت دانسته اند و قرآن عمل صالح را در كنار كلمه طیب (حق) به عنوان بالابر یاد می كند. (فاطر آیه ۱۰) و تنها كسانی را رستگار و موفق می شمارد كه دارای ایمان و عمل صالح اند و غیر ایشان كسانی هستند كه از سرمایه اصلی زیان داده اند و جزو زیانكاران و اهل خسران می باشند. (عصر آیات ۲ و ۳).
● مصادیق عمل صالح
پرسش اصلی این است كه كدام مصادیق را قرآن به عنوان عمل صالح ستوده و آن را مورد توجه و اهتمام قرار داده است؟ قرآن برای عمل صالح مصادیق بسیاری را ذكر می كند كه در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود.
در سوره توبه آیه ۱۲۰ و ۱۲۱ به صورت كلی و جزیی به برخی از مصادیق عمل صالح اشاره می كند و می فرماید: در راه خدا هیچ تشنگی به آن ها چیره نشود یا به رنج و سختی نیفتند یا به گرسنگی دچار نگردند یا گامی كه كافران راخشمگین سازد بر ندارند یا به دشمن (حربی) دستبردی نزنند، مگر آن كه عمل صالحی بر ایشان نوشته شود، كه خدا پاداش نیكوكاران را تباه نمی سازد؛ و هیچ مالی چه اندك و چه بسیار هزینه نكنند و از هیچ وادی و سرزمینی نمی گذرند.
مگر آن كه به حساب ایشان نوشته می شود تا خدا پاداششان دهد؛ چون پاداش نیكوترین كاری كه می كرده اند.
در این آیات به موارد و مصادیق چندی اشاره شده است كه مصداق كلی و جزیی عمل صالح است. در همه این ها آن چه شرط اساسی و كلیدی است، در راه خدا بودن عمل صالح و نیكو است. اگر انفاق و بذل و بخشش كم و بیشی صورت پذیرد و یا سختی و رنج های بسیاری تحمل شود و كارهای نیكوی دیگری انجام گیرد كه نیت خدایی و قصد الهی در آن نباشد این كار نیكو و درست فرد همانند كار كسی است كه بخواهد با یك بال پرواز كند كه چنین چیزی غیرممكن و ناشدنی است.
چنان كه ایمان بدون عمل صالح نیز امكان پرواز را از فرد می گیرد. در آیات قرآن در همه موارد به شرطیت هر دو اشاره شده است و هر گاه سخنی از رستگاری و رهایی از آتش دوزخ می شود به ایمان و عمل صالح اشاره می شود. در بیش از ۷۰ آیه به این مساله توجه داده شده است كه بدون تحقق هر دو (ایمان و عمل صالح) رستگاری مفهومی نخواهد داشت. (نگاه كنید به واژگان ایمان و عمل صالح در قرآن )
● امر به معروف و نهی از منكر
از سوی دیگر قرآن كریم مومنان واقعی را كسانی می شمارد كه نه تنها خود این گونه هستند، بلكه دیگران را به ایمان و عمل صالح می خوانند و سفارش می كنند. در حقیقت بر جنبه اجتماعی اسلام تاكید می شود. به یك معنا اسلام دینی است كه تنها به نجات فرد نمی اندیشد بلكه نجات جامعه نیز یكی از مهم ترین مقاصد و اهداف آن را تشكیل می دهد.
از این رو است كه امر به معروف و نهی از منكر به عنوان یكی از اعمال صالح در قرآن موردتوجه و تاكید قرار گرفته است.این روش و شیوه قرآنی نشان می دهد كه اسلام نه فقط به نجات افراد بلكه به رهایی جوامع بشری می اندیشد. رهایی و نجات و رستگاری فرد هر چند مهم است ولی این مهم جز به فراهم شدن جامعه صالح و امت درستكار تحقق نمی یابد.
فرد اگر خود را برهاند و به جامعه توجه نداشته باشد نمی تواند مطمئن شود كه در آینده دچار گرفتاری نخواهد شد. رهایی فردی به ویژه در جوامع امروزی به رستگاری و رهایی جامعه بستگی دارد.
به سخنی دیگر، در اسلام از عارف هر چند تمجید و تجلیل می شود ولی مقام عالم عامل بسیار بلند و رفیع است كه دست هیچ عارفی بدان جا نمی رسد. عارف در راه نجات خود می كوشد و عالم به فكر خویش و دیگران است. عالم كسی است كه امتی را نجات می بخشد.
از این رو است كه اسلام نجات و رستگاری را به كسانی وعده می دهد كه به این مساله توجه داشته باشند. یعنی هم خود دارای ایمان و عمل صالح باشند و هم دیگران را بدان بخوانند و سفارش كنند (سوره عصر).
امروز وظیفه همگانی ماست كه به مساله امر به معروف و سفارش دیگران به ایمان و عمل صالح توجه داشته باشیم و دیگران را به حق و عمل صالح بخوانیم. وظیفه قرآنی و تنها راه نجات و رستگاری ما آن است كه به هر دو بخش توجه كنیم: هم به ایمان و عمل صالح فردی و هم سفارش دیگران به آن. كاری كه بسیار سخت و دشوار است.
فاطمه پور منصوری
منبع : روزنامه کیهان


همچنین مشاهده کنید