کار تازه، انگیزه‌های تازه

تمام عضلات بدنش درد می‌كرد احساس می‌كرد مچ دست و كمرش دیگر نیروی لازم برای انجام‌این كار سخت را ندارند. عرق پیشانی‌اش را با پشت دست پاك كرد و نگاهی از روی ناراحتی به برخی از همكارانش كه در پست‌های كاری سبك‌تر مشغول كار بودند،‌ انداخت. با خودش گفت: بی عدالتی همه جا باید باشد! من دو سال است در ‌این پست كاری سخت مشغولم و آن یكی، دو سال است در یك پست سبك و بدون زحمت زیاد... آخر ماه هم حقوق‌مان یكسان است. بعد با دلخوری به ادامه كارش مشغول شد... تصمیم گرفت اعتراضش را یك‌بار دیگر به سرپرست كارگاه بگوید... شاید‌ این بار اثری داشته باشد... شاید هم به اخراجش منجر شود... كمی‌تردید داشت.
نیروی انسانی با ارزش‌ترین سرمایه هر سازمانی است>‌این شعار قشنگ را در همه سازمان‌ها و در همه كتاب‌های مدیریتی می‌بینیم، می‌شنویم و می‌گوییم اماآیا به راستی چنین است؟ البته جمله، جمله درست و حقیقتی بزرگ است اما آیا در واقعیت نیز نیروی انسانی باارزش‌ترین سرمایه سازمان‌ها است؟ یا مواد اولیه، دستگاه‌ها و تجهیزات و... باارزش‌ترند؟ قصد ما از طرح ‌این مسأله پرداختن به‌این موضوع نیست كه باارزش‌ترین چیز در سازمان‌ها كدام است و كدام نیست بلكه صحبت كردن در مورد اهمیت حفظ و ارتقای سطح سلامتی نیروهای مولد و كاری در یك سازمان است. بدون هیچ شكی‌این كار، یك كار ارزشی است. در قانون كار نیز به صراحت از لزوم حفظ و صیانت از سلامتی نیروی انسانی و تأمین‌ ایمنی، بهداشت و رفاه برای كسانی كه به كار گمارده می‌شوند، صحبت شده است.‌ایجاد محیط كاری‌ایمن و بهداشتی، به دور از هرگونه خطر و عامل زیان آور برای سلامتی كاركنان، وظیفه اخلاقی و قانونی هر سازمانی است. سازمانی كه به فكر سلامتی كاركنان خود نیست در بلند مدت محكوم به شكست است، هر چند در كوتاه مدت هزینه‌های مربوط به بخش‌ ایمنی و بهداشت كاركنان خود را تأمین كند و آن را در جهت تولید بیشتر به كار ببرد.
چنین سازمانی بعد از چند سال با كاركنانی علیل و بیمار و حادثه دیده روبه‌رو خواهد شد كه ناچار است یا آنها را اخراج كند و وضعیت بغرنج و مشكلات آنها را به خانواده‌شان و نیز به جامعه تحمیل كند و یا از حداقل توانشان در كارهایی معمولی و دارای ارزش تولیدی كمتر استفاده كند. در عوض سازمانی كه مقداری از سود خود را در جهت ‌ایمن‌سازی و توسعه بهداشت و بهسازی محیط كار در نظر می‌گیرد در ظرف مدت نه چندان طولانی چند برابر ‌این سرمایه‌گذاری را باز خواهد یافت.‌این تجربه‌ای است كه شركت خودروسازی دایملر و كرایسلر در عرض ۵ سال به دست آورد و نتایج آن را نیز در سایت خود منتشر كرد تا به سازمان‌های دیگر بگوید كه۲۰۰ برابر آن چه در مدت ۵ سال برای ‌ایمنی، بهداشت و سلامت كاركنان خود هزینه نموده، نصیب شركت خود كرده است.‌این سود شامل هزینه‌های پیدا و پنهانی است كه تحلیل‌گران واقتصاددانان محاسبه كرده‌اند. بسیاری از اوقات برای حفظ سلامتی كاركنان نیازی به هزینه زیاد نیست. تنها با اجرای برخی برنامه‌های صحیح با گردش شغلی (چرخش افراد در پست‌های كاری مختلف با درجه سختی متفاوت) می‌توان به حفظ تندرستی افراد كمك كرد. گاه این كار باعث می‌شود در تعداد كاركنان مورد نیاز كاهش چشمگیری پیدا شود. در این زمان هزینه‌ها نیز كاهش پیدا می‌كند. به زبان دیگر گردش شغلی صحیح كم‌هزینه‌ترین و پرفایده‌ترین برنامه‌ای است كه به سلامت نیروی كار كمك زیادی می‌كند.
● گردش شغلی چه كمكی می‌كند؟
بیماری‌های ناشی از كار در بسیاری از سازمان‌ها تهدیدی جدی برای سلامتی نیروهای آن سازمان و نیز خود سازمان محسوب می‌شود. هر چقدر در یك سازمان كارها سخت‌تر و فرسوده كننده‌تر باشد، روز به روز به تعداد بیماران نیز افزوده خواهد شد. یكی از كارهای اثربخش در چنین سازمان‌هایی، جابه‌جایی افراد در پست‌های كاری مختلف است به طوری كه فرد در یك پست كاری سنگین یا سبك به طور دائم مشغول به كار نباشد.گردش شغلی می‌تواند به سه شكل انجام شود. معمول‌ترین شكل آن جابه‌جایی درون گروهی افراد است. در این نوع از گردش شغلی، افراد در پست‌های كاری مشابهی جابه‌جا می‌شوند كه از نظر میزان سختی كار با هم متفاوتند. در شكل دوم از گردش شغلی، جابه‌جایی بین گروهی است. در این جا ممكن است بین پست‌های افراد مشابهتی وجود نداشته باشد. مثلاً ممكن است یك نفر از سالن رنگ یك شركت تولیدی با یك نفر از سالن مونتاژ آن شركت جابه‌جا شود.
شكل سوم كه بیشتر در رده‌های بالای سازمانی اتفاق می‌افتد، جابه‌جایی بین سازمانی است. ممكن است یك یا چند نفر بعد از چند سال كار در یك صنعت دارویی، به سازمانی با تولید محصولات غذایی منتقل شوند. گردش شغلی كه در این جا مورد بحث ما است از نوع اول یعنی جابه‌جایی درون گروهی است. جابه‌جایی درون گروهی باید با برنامه‌ریزی و ارزیابی دقیق از وضعیت سنگینی و سبكی پست‌های كاری یك گروه انجام شود. از دانش ارگونومی‌ و استانداردهای آن برای راحت‌تر كار كردن افرادی كه به كار مشغولند، استفاده می‌شود. یك متخصص ارگونومی‌ با ارزیابی دقیقی از پست‌های موجود در یك خط تولید و یا یك كارگاه به خوبی مشخص می‌كند كه كدام پست‌ها به ظرفیت فیزیكی، فیزیولوژیكی و روانی بیشتری نیاز دارند و یا اصطلاحاً سنگین‌ترند. آنها حتی قادر به تعیین عضو یا ‌اندام در معرض خطر در هر پست‌كاری هستند. حالا نوبت چیدمان افراد در پست‌های ارزیابی شده است. پس از آن اجرای گردش شغلی، یعنی بعد از مدت زمان‌های مشخصی جای افراد را با یكدیگر عوض كنیم تا فشار كاری زیادی به افرادی كه در پست‌های سنگین كار می كنند، وارد نشود. فرض كنید در یك پست كاری فردی با نوعی ماده شیمیایی خطرناك(مثلاً تولوئن) مواجهه دارد، در عین حال وی مجبور است در طول یك شیفت كاری كمر خود را به صورت خمیده به مدت یك دقیقه نگه دارد و‌ این كار ۲۳۰ مرتبه تكرار می‌شود.
در یك پست كاری دیگر نیز فرد دیگری در حال چمباتمه زدن مشغول جوشكاری است. در صورتی كه ‌این افراد در پست‌های خود به صورت دائمی ‌كار كنند، در اثر مواجهه بیش از حد با عوامل زیان‌آور ارگونومیك (كمر خمیده، چمباتمه زدن) و عوامل زیان‌آور شیمیایی (تولوئن، فیوم‌های ناشی از جوشكاری) دچار آسیب‌هایی در ناحیه كمر، زانو، ریه، پوست و چشم خواهند شد. با تقسیم كار بین‌ این دو نفر می‌توان مواجهه روزانه افراد را به نصف كاهش داد.
هر چه افراد با آموزش‌های شغلی مهارت‌های خود را افزایش دهند، امكان جابه‌جایی آنها در پست‌های بیشتری وجود دارد. شاید در نگاه اول چنین به نظر‌ آید كه فرد در اثر مواجهه با عوامل زیان‌آور گوناگون ممكن است به بیماری‌های مختلفی نیز دچار شود و كلیه ‌اندام‌های وی دچار آسیب شود اما چنین فرضی كاملاً اشتباه است، چون در استاندارد‌های‌ ایمنی، بهداشت و سلامت كار مهم‌ترین بحث مدت زمان مواجهه افراد در طول یك شیفت‌كاری با عوامل زیان‌آور است و هر چه‌ این مدت زمان مواجهه را كاهش بدهیم، به سلامتی فرد كمك زیادی خواهیم كرد. به همین علت است كه بهترین نوع گردش شغلی، گردش افراد در طول یك شیفت، در دو پست كاری است. یك پست كاری ساده و سبك با عامل‌های زیان آور كمتر و یك پست كاری سنگین‌تر.در سازمان‌های پیشرفته‌تر، افراد بعد از چند سال كار كردن در یكی از واحدهای تولیدی كه كارهای سخت‌تر و سنگین‌تری انجام می‌دهند، به واحدهای ستادی و پشتیبانی با درجه سختی كار كمتر منتقل می‌شوند.‌ این برنامه‌ها نیز علاوه بر افزایش رضایتمندی كاركنان، در حفظ سلامتی آنها تأثیر زیادی دارد.

محمدرضا میرغلامی

منبع : روزنامه سلامت