بودجه و بودجه ریزی در کتابخانه های تخصصی همراه با روشهای نوین بودجه بندی

بودجه مهمترین عامل برنامه ریزی برای مدیریت هر سازمان ازجمله كتابخانه های تخصصی به شمار می آید. بودجه به عنوان شرح صورت وضعیت و پیش بینی درآمدها و هزینه ها برای یك دوره، مدیر را در كنترل و سلامت مالی كتابخانه كمك می كند. بودجه واعتبارات كتابخانه باید در مرحله اجرایی به طورصحیح قابلیت انعطاف داشته باشد. به صورتی كه نیازهای كاملا فوری و ضروری را بتوان موقتا" یا دایما" جانشین یك یا دو فقره از مخارج دیگر كرد. در این مقاله ابتدابه تعریف بودجه، اهداف بودجه، انواع روشهای آماده سازی بودجه و مشكلات بودجه در كتابخانه تخصصی پرداخته شده و در انتها به راهكارهای كمی و كیفی در این زمینه توجه گردیده است.
● مقدمه
برآوردبودجه دراداره كتابخانه نه تنهاازاساسی ترین امورمدیریت است بلكه اصولی ترین وسیله نظارت بر خدمات كتابخانه نیزمحسوب می شود . رفع نیازها و دستیابی به هدفهادرچهارچوب بودجه امكان پذیراست. ودرحقیقت پایه واساس سازمان كتابخانه به نیروی مالی آن بستگی دارد . افزایش تصاعدی حجم انتشارات درجهان امروز یابه اصطلاح انفجاراطلاعات باعث افزایش درخواست دانشمندان ومتخصصان برای آگاهی سریع وبه موقع از این اطلاعات شده ولزوم ارایه خدمات اطلاعاتی ، اطلاعات ملی ، منطقه ای وبین المللی رااجتناب ناپذیرساخته است،درمجموع همه این عوامل موكدلزوم بودجه كافی وتنظیم دقیق آن است،اهمیت این موضوع به اندازای است كه دربعضی ازكتابخانه های بزرگ تقریبا"نیمی ازسال به مطالعه و تنظیم بودجه ونیمه دیگر سال به هزینه نمودن كامل بودجه اختصاص می یابد.(علومی،۱۳۷۶،ص۴۹)
ازاواسط دهه ء۱۹۸۰ لازم بود كه كتابداران و مدیران اطلاع رسانی بامسایل مالی آگاه شوند . اگرچه همیشه مواردی وجود دارد كه در این زمینه انتقادات مهمی ازفعالیتهای مالی خودشان داشته باشد . هیگل[۳]می گوید : حسابرسی كردن یك كارسخت ومهمی نیست اما منظور از آن تصمیم گیری توسط افراد تعلیم دیده برای مورد استفاده صحیح قراردادن منابع با روشهای رایج ارزیابی
پولی است .۱۶ سال پیش رابرت[۴]این مورد را امكان پذیر كرد كه فعالیتهای برآورد هزینه كتابخانه ها و واحدها بااطلاع تكنیكهای موجود برای حمایت از مدیریت اقتصادی كتابخانه و خدمات اطلاع رسانی یكی ازضعیف ترین بخشهای موجود در مجموع مدیریتی كتابخانه است. آگاهیهای رو به رشد درباره اهمیت مدیریت مالی باعث ایجاد فشارهای بیرونی و تاثیرگذار برروی متخصصین اطلاع رسانی ازاوایل دهه۱۹۸۰شد. همه كتابخانه ها از محدودیت وكمبود منابع مالی رنج برده اند كه هنوز هم این كمبود منابع پولی و مالی وجود دارد. این مسایل براین نكته تاكید دارد كه افراد متخصص اطلاع رسانی كه دارای درك كاملی از مدیریت مالی هستند استخدام شود . مدیران ماهر به اهمیت فراوان و قرار گرفتن یا داشتن چنین توصیفی برای تكنیكهای كاربردی آگاهند .این تكنیكها شامل موارد زیر است : كنترل هزینه ،استفاده ازمنابع به بهترین نحو، توجیه منابع اضافی ،توجیه فراهم آوری منابع آوری ،درآمد زایی (mckay.۲۰۰۳ p.۲-۳)
باتوجه به آنچه كه گفته شد كتابخانه های تخصصی باید از بودجه كافی ،مستقل و مناسب با هدفها و وظایف مدون و محسوب خود برخوردار باشند تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده كننده را به راحتی برآورده سازند. (تعاونی،۱۳۷۰،ص۴۷).
كتابداران باید مدیریت مالی و همچنین مهارتهای اجرا كردن بودجه در كتابخانه های تخصصی را آموزش ببینند(cropley .۱۹۹۱)
در این بررسی كوتاه به طور كامل و عمیق نشان دادن واقعیتهای موجود در مدیریت مالی امكان پذیر نخواهد بود با وجود این امیدواریم این راهنماییها دیدگاه كمی از زمینه موضوعی درزمینه بودجه در كتابخانه های تخصصی را ارایه نماید.
● تعریف واژه بودجه و بودجه بندی(به معنی عام)
واژه بودجه درفارسی اززبان فرانسه اقتباس شده ودرفرانسه نیز ازانگلیسی اقتباس شده است وعلت این امرآن است كه رویه تنظیم بودجه وبه تصویب رساندن آن درپارلمان ابتدا ازكشور انگلستان شروع شده است .
واژه بوژت( Bouget ) یك واژه فرانسه قدیم است و به كیف چرمی اطلاق میشده است كه وجوه نقد را در آن نگهداری می كردند،
در انگلستان كیف چرمی ای كه محتوی صورت مخارج مورد نیاز پادشاه بود توسط خزانه دار وی ، كه بعدا وزیر دارایی نامیده شد ، برای تصویب وجوه مورد نیاز پادشاه به پارلمان عرضه می شد. آن كیف (باجت) نامیده می شد و بتدریج اطلاق اصطلاح بودجه از كیف به محتویات آن تغییر یافت . به عبارت دیگر ، صورتحسابهای مزبور بتدریج در یك صورتحساب واحد گنجانده و تحت عنوان ( باجت) در انگلیس و (بودجه) در فرانسه به كار رفت و در سایر زبانها نیز مورد استفاده قرار گرفت . (lynch.p.۳۶)
قبل از انقلاب مشروطه چنین واژه ای در زبان فارسی به كار نمی رفته است و پس از آن چون قانون اساسی ایران بیشتر از قوانین اساسی بلژیك و فرانسه ترجمه و اقتباس شده، این واژه نیزهمراه قوانین مالی فرانسه ترجمه و وارد قانون محاسبات عمومی ایران و زبان فارسی گشته است(میرزایی اهرنجانی،ص.۲) بودجه تعاریفی مختلف دارد كه به چند نمونه اشاره می كنیم.
فرهنگ لغت آكسفورد بودجه را چنین تعریف می كند ، مقدار پولی كه یك شخص یا سازمان در یك دوره زمانی خاص در قالب یك طرح مصرف می كند. یك حالت درآمد احتمالی و هزینه ها برای سال مورد نظر با پیشنهادهای مالی ارایه شده كه سالانه توسط رییس امور مالی و برنامه ریزی از طرف وزارتخانه برای ارایه به مجلس تهیه می شود كه بعضی اوقات برای سرمایه های (۰xford.۲۰۰۳)اوقات برای سرمایه های ملی و تعریف شده برای سازمانها ی رسمی نوشته می شود
بودجه یك طرح مرتب و هماهنگ از برنامه ریزی مالی و مدیریت است و ابزار اصلی برنامه ریزی ، انگیزش وكنترل كسب وكار (woelfel.۱۹۸۷.p.۳۰) می باشد.
حالت تخصیص هزینه ها ویادرآمدهاتحت یك سرفصل مشخص برای دوره انتخاب شده دربسیاری ازسازمانهااین بودجه تاپایان زمان اعتبار غیر قابل انتقال هستند.
بودجه ریزی بیان سیاستها و برنامه های دولت و ابزاری برای بررسی سالانه اهداف برنامه ها و اثر بخشی ابزارهای به كار گرفته شده برای نیل به آن اهداف است . و سرانجام بودجه ریزی : هنر قطع هزینه های اضافی از بدنه دستگاهها بدون كمترین سر و صدا (ابراهیمی نژاد،۱۳۸۰،ص.۱۴).
بودجه یك برنامه مالی برای یك دوره محدود زمانی است كه بوسیله آن ، درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و نیز هزینه های برنامه ها و عملیات برای رسیدن به اهداف خاص و معین پیش بینی می شود(موسی خانی،۱۳۸۲،ص۱۳).
بودجه برنامه عملیات مالی دولت یا سازمانهای دولتی وغیرانتفاعی برای یك مدت معین مثلا"یكسال مالی است.دربودجه هزینه برنامه ها ،طرح ها،پروژه هاوفعالیتها وهمچنین درآمدهاوسلیرمنابع مالی لازم برای تامین هزینه های موردبحث پیش بینی می شود.(سعیدی،۱۳۸۰،ص۲)
● تعریف واژه بودجه و بودجه بندی: (به معنی خاص)
بودجه عبارتست از شرح صورت وضعیت و پیش بینی درآمدها و هزینه ها برای یك دوره درآینده یك كتابخانه تخصصی و یك (seer :۲۰۰۰) ابزارمدیریتی است كه مدیر را دركنترل و سلامت مالی كتابخانه كمك می كند
استفل[۵]بودجه در كتابخانه تخصصی را این چنین تعریف می كند: بودجه بندی (مشخص كردن، تخصیص دادن ،افزایش دادن و مدیریت صندوق مالی كتابخانه)است كه یكی از دو عامل مهم و ضروری در مدیریت و داشتن خلاقیت در مدیریت می باشد.
تالبوت [۶]بودجه را به عنوان یك موقعیت پولی برای سازمانها یی كه دارای نگرانی هایی درباره اولویتهای كتابخانه داردتعریف می كند. (mckay۲۰۰۳p.۵-۷)
● اهداف بودجه:‌
بودجه همانطور كه سایر سازمانها ازجمله سازمان مادر یك كتابخانه تخصصی را تحت تاثیر قرارمی دهد. خودكتابخانه را نیز تحت تاثیر قرارمی دهد.
سه هدف عمده بودجه عبارتند از:
▪ برنامه ریزی[۷]
▪ همكاری ومشاركت[۸]
▪ نظارت وكنترل[۹]
این سه كاركرد بیان می دارد كه بودجه و فرآیند مدیریت مالی انعطاف پذیر است اما از طریق یك دوره مالی جوابگو می باشد.
بودجه معمول ترین بعد(مخرج)یك سازمان است و در چرخه هر سازمان ثابت می باشد. حال به دنبال موارد سه گانه ای كه مربوط به اهداف بودجه می باشد می پردازیم.
● برنامه ریزی :
اولین مرحله در فرآیند مالی و بودجه بندی ،برنامه ریزی است .محصول نهایی فرآیند برنامه ریزی ایجاد برنامه استراتژیك است
تهیه برنامه به امتحان و بررسی همه جانبه در واحدهای اطلاع رسانی كه در سازمان مذكور تاثیرگذار هستند نیاز دارد.
آنچه در فرآیند برنامه ریزی باید مدنظر قرار گیرد:
۱) مشخص ساختن وتوافق برروی اهداف عینی واصلی سازمان
۲)ذكر دستورالعمل ما و اولویتها
۳ ) تهیه یك چارچوب برای سیاستگذاری و تصمیم گیری
۴) كمك به تخصص مناسب
۵ ) تعیین كردن مسایل بحرانی و محدودیتها .
و آنچه كه به عنوان موارد اساسی واصلی در بودجه بندی باید رعایت شود عبارت است از: اینكه بودجه باید برای پوشش دوره معین و تعریف شده ارایه شود .برای مدت زمان معین ،ازپیش تعیین و تصویب شود. اهداف كیفی و كمی و مالی در فرآیند بودجه بندی منظور گردد، فرآیند بودجه را تعریف كند تا با تطبیق آن مطمئن شوند سازمان می تواند به اهداف خود برسد.
بعدبرنامه ریزی بودجه كتابخانه ازطریق مدیریت از سطوح بالاو پایین روی پرسنل كتابخانه تاثیرمی گذارد.از بالا مدیر كتابخانه بااهداف سازمانی كه ارتباط برقرارمی كند،انتظارداردكه سطوح پایین تربرآن اساس رویه های خودراتنظیم كنند.
ازپایین همه پرسنل كتابخانه تخصصی به صورت نظری در توسعه بودجه مشاركت می كنند به ویژه زمانی كه ازبودجه خطی استفاده می شود. .(mckay.۲۰۰۳.p.۷)
● همكاری ومشاركت :
بودجه به عنوان یك نقطه اتكا ، برای همكاری بین برنامه های كتابخانه تخصصی وپرسنل كتابخانه تخصصی عمل می كند . بودجه وسیله ای برای اشتراك اطلاعاتی كه درارتباط بابرنامه ، توسعه وكاربرد می باشد را ارایه می دهد.
● نظارت و كنترل:
درهمه سطوح مدیریت بودجه ،عنصركنترل ونظارت كارایی موثری را ارائه می دهد خواه به صورت روزانه باشد و خواه طولانی مدت. كنترل ونظارت اصطلاحاتی هستندكه اغلب بصورت تعاملی به كاربرده می شوند.اگر بودجه كتابخانه های تخصصی موازی اهداف سازمان باشد بنابراین اجرای استانداردهای بودجه كه به وسیله خدمات كتابخانه اندازه گیری می شودبه عنوان عنصر منطقی كنترل و نظارت بیان می شود. (Dossett.۲۰۰۴)
▪ دیمان اهداف بودجه را به گونه ای دیگر بیان می كند:
ـ پیش بینی خدمات آینده كتابخانه ،هزینه های خدمات و هزینه های دیگر كه هدفهای مطلوب را بهبود ببخشد.
ـ پیش بینی شرایط مالی آینده كتابخانه و نیاز آینده برای سرمایه.
ـ تلاشهای هم عرض بخشهای مختلف كتابخانه برای حركت به سمت معمولی ترین هدفها.
ـ سرعت دادن به بازده عملكرد بخشهای مختلف كتابخانه
ـ داشتن كنترل موثر برروی بودجه مالی كتابخانه
ـكنترل مركزی بر روی كتابخانه از طریق گزارش های مالی(Dhiman.۲۰۰۵.p.۱۲۹)● انواع روشهای بودجه بندی:
دراصطلاح علمی بودجه ممكن است به شیوه های گوناگون به وسیله نوع وروشهای آماده سازی شرح داده شود.
▪ بودجه بندی براساس نوع هزینه یامصرف:
هزینه های جاری كه بیانگر بودجه روزمره می باشد كه برای هزینه های عمومی استفاده می شود. هزینه های جاری دارای جنبه جاری ، عادی وتكراری می باشند ودرمقابل دریافت كالا وخدماتی انجام می شوند كه برای اجرای عملیات و وظایف جاری كتابخانه های تخصصی ضروری هستند.
كه این هزینه ها شامل الف :هزینه های پرسنلی ب:هزینه های اداری می باشد.
الف) هزینه های پرسنلی
هزینه هایی هستندكه درانجام خدمت ویابه واسطه آن ،بطورمستقیم یاغیرمستقیم تحت عناوین مختلف حقوق ،دستمزد ،مزایا، پاداش ،اضافه كاروامثال آنها به پرسنل پرداخت می شوند
ب) هزینه های اداری:
هزینه های اداری عمدتا "در مقابل دریافت خدمات وكالای مصرف شدنی از اشخاص خارج از سازمان پرداخت می شود.
نوع دوم هزینه ها هزینه های سرمایه ای[۱۰] می باشد. كه بیانگراعتباربرای موارد اصلی است ومخارجی هستندكه موجب ایجاد یا افزایش اموال و داراییهای ثابت می شود (مانند خرید یا احداث ساختمان، خریدزمین، خریدكالای مصرف نشدنی و...)
▪ بودجه بندی براساس داده های مدیریتی:
این نوع تقسیم بندی ،این گونه است كه ممكن است مستقیم یا با نظارت اعمال شوند. بودجه مستقیم توسط مدیراطلاع رسانی تیم مدیریت اعمال خواهد شد.
بودجه مشاركتی نیازمند این مسئله است كه واحدهای اطلاع رسانی برای تنظیم آن مشاركت می كنند.
▪ بودجه بندی براساس روش آماده سازی:
در درجه بندی این روشها از روش خطی به بودجه بندی بر مبنای صفر[۱۱][۱۱]روشهای متنوعیهست كه در آن بودجه می تواند تهیه و نمایش داده شود. (mckay.۲۰۰۳.p۲۱)
● انواع روشهای آماده سازی بودجه:[۱۲]
اگر چه انواع زیادی ازانواع بودجه وجود دارد ولی بیشتر كتابخانه های تخصصی یك نوع ازانواع بودجه رابه كار می برند. این انواع عبارتند از : الف-بودجه بندی متمركز ب-بودجه بندی خطی ج-بودجه بندی فرمولی د-بودجه بندی برنامه ای ه- بودجه بندی عملیاتی و-نظام طرح ریزی،برنامه ریزی،بودجه بندی ز-بودجه بندی برمبنای صفر .
▪ بودجه بندی متمركز[۱۳]:
در این نوع بودجه بندی ، بودجه به وسیله سطوح بالای مدیریت به صورت یكجا برای منابع كتابخانه در نظر گرفته می شود . از زمانی كه این بودجه نتوانست اهداف سازمان را برآورده كندمدیران كتابخانه بیشتر از نوع دیگر بودجه استفاده می كنند. اگر چه بودجه بندی متمركز می تواند دارای انعطاف پذیری سطح بالا و كنترل برروی كتابخانه باشد ولی مدیران كتابخانه كمتر ازآن استفاده می كنند. بودجه بندی متمركز به این منوال می باشد كه به طوریكجا برای كتابخانه تخصیص داده می شود ومدیر كتابخانه آنرابه سطوح پایین تربین برنامه ها وخدمات تخصیص میدهد.
▪ بودجه بندی خطی:[۱۴]
معمولی ترین بودجه ای كه دركتابخانه هااستفاده می شود بودجه خطی می باشدوبه خاطرآسان بودن این نوع بودجه،دپارتمان آن رابه عنوان بخشی ازكار، آن راتعریف كرده وبه گروه اجرایی می سپاردلذابودجه به ساده ترین نحو برای مبالغ خاص تهیه شده وبه خریدهای عمومی می رسد. بودجه خطی باید حاوی مطالب و دستورالعملهایی برای همه جنبه های مصرف مستقیم با یكدیگروتامین سایرفاكتورهاباشد.بودجه بندی خطی ساده ترین روش برای جمع آوری داده ها است كه بطوركامل برمبنای مصارف سالهای قبل می باشد.
▪ بودجه بندی فرمولی[۱۵]:
بودجه بندی فرمولی نوعی سیستم بودجه ای است كه دراوایل سال۱۹۹۰ به
بوجودآمدوبیشتردركشورآمریكارایج است.
تخصیص بودجه دراینجا براساس فرمول محاسبه می گرددوبرای تعیین نمودن اینكه آیاتمامی اعتبارتخصیص یافته یادرصدی ازآن برای واحدهای موردنظرجذب شده است یانه كه فرمول مورداستفاده قرار می گیرد،ولی ایرادی كه به این بودجه بندی واردمی دانندفقدان شناسایی اهداف سازمان مادر می باشد.
▪ بودجه بندی برنامه ای:[۱۶]
بودجه بندی برنامه ای مرحله بالاترازروش ساده بودجه بندی خطی است . در این نوع از بودجه بندی ، بیشتر روی خدمات كتابخانه كه برای ارباب رجوع تهیه می شودتمركز می كند،به عنوان مثال خدمات مرجع یاخدمات امانت این نوع بودجه بندی راجایگزین بودجه بندی خطی به حساب نمی آورند بلكه آن رامكملی برای بودجه بندی خطی می دانند . بودجه بندی برنامه ای بیشتر با اهداف سازمان مرتبط است .دربودجه بندی برنامه ای نیز مانندبودجه بندی خطی ازطبقه بندی اعتبارات برحسب فصول ومواردهزینه استفاده می شود با این تفاوت كه دربودجه خطی كل اعتبارات درموارداین فصول ومواد هزینه پیش بینی می شوددرصورتی كه دربودجه برنامه ای اعتبارات هریك ازبرنامه ها وفعالیتهاوخدمات كتابخانه تخصصی درقالب فصول ومواردهزینه پیش بینی می گردد(به عنوان مثال خدمات مرجع امانت كتابخانه ای ،فضای عمومی،اداره كتابخانه وبرنامه ریزی رفاهی)
▪ بودجه عملیاتی [۱۷]
بودجه عملیاتی دربعضی ازكاراكترها با بودجه بندی برنامه ای اشتراك دارد اما بودجه عملیاتی از ابتدا برروی آنچه كه پرسنل انجام می دهند و یا آنچه كه آنها برای كامل كردن خدمات كتابخانه انجام می دهندمتمركز می شود،دراین نوع بودجه بندی وظایف نسبت به برنامه ها پررنگ تر می باشد.
بودجه بندی عملیاتی به جای توجه به كالاها و خدماتی كه خریداری می شود و یابه عبارتی به جای توجه به وسایل اجرای فعالیتها خودفعالیت و مخارج كارهایی كه باید انجام شود را مورد توجه قرار می دهد.
بودجه عملیاتی حدود فعالیت و عملیات طبقات پایین سلسله مراتب را بررسی می كند درحالی كه بودجه برنامه ای بیشتربه طبقات بالا می پردازد. بودجه عملیاتی در كتابخانه های تخصصی بیشتر در بخش فنی مانند(فهرست نویسی و فرآیند مواد) در بخش برنامه ریزی(انتخاب كارمند، مصاحبه، اتوماتیك كردن كتابخانه)و در بخش ارباب رجوع (مانندمیزامانت، ارتباطات تلفن)كاركرد دارد. بطوركلی بودجه عملیاتی بیشتربر روی كمیت تكیه می كند تا كیفیت فعالیتهای انجام شده.
▪ نظام برنامه ریزی ،برنامه نویسی و بودجه[۱۸]
روش "پی.پی.بی.اس" یكی از گسترده ترین روشهای اجرایی بودجه بندی برنامه ای به شمار می آید ویك كاركرد بسیار باارزش دارد."پی. پی. بی .اس" یكی از كاملترین روشهای بودجه بندی است و وقتی این سیستم به طور كامل اجرا شود به مدیران اطلاعاتی امكان می دهد تا بهترین اقدام در تخصیص منابع برای گسترش در سطح سازمانها به نسبت واحدهای اطلاع رسانی صورت گیرد.
برای آماده سازی"پی.پی.بی.اس"این موارد بایدانجام شود:
۱) مشخص كردن اهداف سازمان، گزینش مواردمشخص ازبین موضوعات مختلفی كه با اهداف سازمان مرتبط است ،دراین بررسی باید گذشته هانیزموردبررسی قرار گیرد.
۲) جمع آوری اطلاعات باید در راستای مشخص كردن موضوع مناسب باشد.
۳) گزینش بهترین ها به معنی انتخاب بهترین موضوعات است.
۴) مشخص كرد نتیجه بودجه ها و برنامه های سازمانی.
"پی.پی.بی.اس" تمامی جوانب برنامه های استراتژیك واحد اطلاع رسانی را شامل می شود و ضروری است كه اهداف سازمان تا آن جایی كه امكان دارد بر پایه سطوح مختلف اطلاع رسانی پی ریزی شود. بودجه نمایی ارائه شده روش های مختلفی دارد كه قادر خواهد بود خدمات ویژه ای را برای واحد اطلاع رسانی نشان دهد . این امكانات به مدیران امكان می دهد تا چگونه به اهداف واحدهای اطلاع رسانی نائل شوند.
نظامی كه شامل مبنای تصمیم گیری مناسب و معقول در مرحله سیاست سازی و اعلام خط مشی طراحی برنامه های اجرایی و تخصیص منابع محدود میان نیازهای نامحدود بوده و برقراری ارتباط مداوم بین این عوامل را فراهم می سازد. به این ترتیب هریك از اجزاء نظام از لحاظ نیل به هدفهای تعیین شده در ارتباط با جزء دیگر نقش دارد.(فرج وند،۱۳۸۱ ،ص۲۰۹)
▪ بودجه بندی برمبنای صفر:
بودجه بندی بر مبنای صفرنوع پیشرفته سیستم "پی.پی.بی.اس"است كه تمام عوامل اجرایی(برنامه ها،فعالیتها)و درحین عملكرداطلاع رسانی برای بودجه یكسال برمبنای صفردوباره بازنویسی می شوندوبرطبق این سیستم بودجه به سادگی برمبنای رضایت بودجه های سال قبل پایه ریزی می شود . در این سیستم تمام قیمتهای یك سازمان با بودجه صفر شروع به كار می كنند و بایست نسبت به آن اصل كسب رضایت كنند. (mckay.۲۰۰۳.p۲۱)
بودجه بندی برمبنای صفر توجیه مجدد هر فعالیت ازمبنای صفر است وبرای هر فعالیت یابرنامه باید توجیهی وجود داشته باشد كه آیا لازم است یا نه؟ با چنین بودجه ای برای هر ریالی كه مصرف می شود باید توجیه منطقی وجود داشته باشد.درظاهر بودجه بندی بر مبنای صفر باعث می شود كه بتوان اولویتهای بودجه رابه شیوه ای بهتر تعیین كرد و كارآیی سازمان را بالا برد،ولی واقعیت این است كه چنین كاری باعث می شود تا مقدار بیشتری كارهای دفتری انجام شود واحتمالا روحیه افرادومدیرانی كه بایداقلام هزینه- های پیشنهادی دلایل موجه ای ارائه نمایند،تضعیف گردد. (فرج وند،۱۳۸۱،ص۲۰۹)
ازدهه ۱۹۷۵به بعد به دلایل اینكه هزینه كاربرد آن ها از سوددهی شان بیشتر بود، استفاده از آنها در كتابخانه ها و فیلدهای اطلاعاتی منسوخ شده است.
فرآیند بودجه بندی(ارائه،تصویب،مصارف بودجه، كنترل بودجه):
فرآیندهای بودجه واحدهای اطلاع رسانی عمدتا"به نوع سازمان مادر وابسته اند. كتابخانه های تخصصی بودجه مشخص و مستقلی نداشته باشد ومستقیما"ازسوی حسابهای دیگرسازمان تامین شوند. آماده سازی بودجه اطلاع رسانی به شیوه های مورداستفاده درسازمان موردنظروابسته است وبسیاری ازبودجه ها ممكن است تلفیقی ازانواع بودجه هایی باشد كه قبلا"ذكرشده است .
برای انجام فرآیند بودجه بندی رئوس بودجه باید مشخص شود كه این رئوس شامل موارد زیر می باشد.
هزینه های دستمزد،كتاب ها،رساله ها ،نشریات،روزنامه هاوپیا یند ها ،امانات بین كتابخانه ای ،هزینه های ارتباطی ،حمل ونقل،آموزش،كنفرانس ها،هزینه های اداری،هزینه های كمكی مثل اجاره،استهلاك ساختمان های رهن گرفته شده، نظافت ، سیستم گرمایشی ،روشنایی،هزینه های غیر مترقبه بدون در نظر گرفتن مكانیزمی كه برای آماده سازی بودجه به كار گرفته می شود ،مدیربخش اطلاع رسانی همراه بایدمیزان واقعی پول رابرای تعیین بودجه در نظر بگیرد.آخرین مرحله ازهر فرآیند بودجه ای درخواست بودجه برای تامین منابع برای مدیریت كتابداران است .پس بنابراین ضروری است كه واحد اطلاع رسانی همیشه وقتی كه بودجه را آماده می كند یك دیدی نسبت به سازمان داشته باشد.
درحین فرآیندبرنامه ریزی واحداطلاع رسانی بایدمطمئن شودكه اوازمواردزیرآگاهی دارد.اهداف سازمان،موضوعاتی كه سازمان خودش رادرگیرآن می داند،چگونه بودجه كتابخانه بادخل وخرج سازمان مقایسه می شود.
البته درتنظیم بودجه مناسب بایدمواردزیررافراهم نمود:
۱) پیشینه اطلاعاتی مناسب ومرتبط باواحداطلاع رسانی.
۲) بحث مختصری پیرامون برنامه های مرتبط بادوره های كاری.
۳) بررسی بودجه بااطلاعات زمانی مناسب.
۴) جزئیات هزینه ها (mckay.۲۰۰۳.p.۲۶)
ارائه رسمی بودجه كلیدموفقیت مدیروروشهایی است كه به سازمان مربوط است وممكن است ازسال مالی نسبت به سال مالی دیگر درهمان سازمان تغییر كند. با پایان یافتن تنظیم بودجه ،مدیران كتابخانه های تخصصی آن رابرای منابع موردنظرمصرف می كنند،مصرف پول ازقوانین خاصی پیروی می كندوبستگی به سازمان داردوراهكارهایی كه با مشاركت سازمان است برنامه ریزی می شود این راهكارهابایداطمینان دهدكه مواردمصرف دارای ارزش مشخص بوده باشدوبرآوردكننده اهداف سازمان باشندوتنهابه كالاهایی پول پرداخت شودكه خریداری شده وتحویل داده شده است وبرای پایان سال مالی مدیران اجرایی باید در غالب یك مدل صحیح عمل كنند (mckay.۲۰۰۳.p.۸-۹)
● نارسایی های بودجه بندی :
▪ بودجه ،بیانگرراهبردهای سازمان نیست وعموما"به ارقام مالی برای یك دوره ی ۱۲ ماهه متكی است.
▪ عوامل اساسی ارزش زایی سازمان ، مانندسرمایه های فكری ونیروهای كارآمد سازمان ، فرآیندهای سازمانی وعملیاتی وبه طور كلی دارایی های نامشهود ونقش آنها دردرآمدزایی شركت مورد توجه قرارنمی گیرد .گفتنی
است این گونه عوامل امروزه دربسیاری ازشركت ها۵۰تا۹۰درصدارزش بازار شركت ها راتشكیل می دهند.
▪ وظیفه ی عمده ی بودجه بندی متنی عبارت است ازتعیین سقف وحدمعینی برای رشدوكیفیت وحداقلی برای هزینه ها،به عبارت دیگر بودجه ابزاركنترل اهداف وبرنامه های عملیاتی ومالی ازپیش تعیین شده است وبه لحاظ
مغایر با شرایط متحول وپررقابت كنونی است.
▪ درشرایط وكشورهایی كه نرخ تورم بالا است ،ارقام بودجه به سرعت معنا واعتبار خودرا به عنوان ابزار سنجشازدست می دهد.تغییرات سریع دربرنامه ها وفعالیت ها نیز تاثیرمشابهی بركارآمدی بودجه می گذارد.
▪ بودجه های عملیاتی عمدتا"برپایه ی ارقام دوره ای گذشته وبا افزودن درصدی برای دوره ی آتی تهیه می شود. ارزیابی و كنترل نیز عملا"براساس ارقام ازپیش تعیین شده ( بدون توجه به امكانات خلاقیت و پویایی وپتانسیل
كارهای قابل انجام )صورت می پذیرد.
▪ درتهیه بودجه عموما"گرایش به بازی باارقام وبودجه سازی است به ترتیبی كه نتایج فعالیت ها وسطح عملكرد مورد انتظارپایین تر ازحد قابل دستیابی برآورد گردد ومنابع موردنیاز بیش از حد معقول برآوردشود،لذا دربسیاری موارد پاداش های بی رویه براساس مقایسه نتایج واقعی وبودجه ی كاذب پرداخت می گردد.(فخاریان،۱۳۸۴،ص۲)
مشكلات بودجه: مشكلات بودجه ازاواسط تااواخردهه ۱۹۹۰وقتی ازخریداری اطلاعات به سمت دسترسی اطلاعات حركت كردیم ،پیچیده تر شد.
امروزه دراین بازاردشوار،مدیران اطلاعات بامشكلاتی ازجمله:كمبودافرادماهری كه درمحاسبات مالی قادر به تجزیه وتحلیل باشند.كمبودمنافع تاریخی محاسبه امورمالی واداری دركتابخانه هاواین روش اداره كتابخانه هااغلب به شكل ذهنی بوده تاعینی مواجه بوده اند،دراین مواقع نیازاین است كه هزینه هاكنترل شوندوصحت آن بررسی شودوبدترآنكه این محاسبات نیازبه محاسبه مجددداشته باشد،درنتیجه تحلیل محاسبه هزینه هاامری ضروری درمدیریت مالی برای مدیران اطلاعات شد . دانستن هزینه های واقعی كتابخانه مارا مطمئن می كنندكه مدیراطلاعات قادربه فراهم كردن تجهیزات مورد نیاز است.
هركتابخانه،صرف نظرازاندازه آن بادو مشكل مالی روبروست. نخستین مشكل: ایجادتسهیلات وخدمات ویژه درپاسخ به تقاضای مراجعه كنندگان است درحالی كه نبایدازمحدودۀ بودجه تثبیت شده فراتربرود. این بودجه به طوركلی باحجم خدمات ارتباطی ندارد .بودجه دراین واقعیت خلاصه می شودكه میزان پول دردسترس برای یك دوره خاص صرف نظرازنیازهای خدماتی ،ثابت است. مشكل دوم: مربوط به مجموعه ها وكاركنانی است كه پیوسته روبه فزونی اند چنین مجموعه های روبه رشدی به فضای بیشتری (=پول ) و وقت بیشتری برای كارمند(=پول)نیازدارند. كتابخانه های تخصصی اغلب این مشكل را دارند. افزایش كارمندان نیز از نظر پول لازم برای ابقای هركارمند در یك سطح ثابت (صرف نظراز ارتقاء وافزایش حقوق) مشكل آفرین است. افزون برآن ،همواره گروههای خاص با نیازهای واقعی درخواست خدماتی دارند. مشكل، تعیین اولویتهای این اقلام درمقابل پشتوانه مالی محدود است .(اواتر۱،۱۳۷۷،ص۳۶۵)
ممكن است كتابخانه های تخصصی بودجه مشخص ومستقلی نداشته باشندومستقیما"ازسوی حساب های دیگرسازمان بودجه آن تامین شود، درنتیجه چنین عملی مشكلاتی برای تهیه منابع برای كتابخانه های تخصصی ممكن است ایجادشود یعنی تا حدودی دست آنها رابرای انجام فعالیتهای موردنظرشان ببندد.
مثالهای زیر نمونه ای ازمشكلاتی است كه ممكن است دربودجه بوجود بیاید:
ـ تعداد و موضوعات بخشهای موردنظر.
ـ افزایش تورم.
ـ مجلات(نشریات)،خدمات كتابشناختی.
ـ تاثیر تورم ،تغییرات در قیمتها و به تبع آن در خریدهای عمده ای كه صورت می گیردمی تواند تاثیرآن مثبت ومنفی را بربودجه داشته باشد.
ـ نشریات می توانند باعث ایجاد مشكلات بخصوصی شوند.
ـ خدمات اینترنتی :كه دراین بستگی به میزان تقاضای مصرف كنندگان دارد كه دراین هنگام وقتی بودجه ثابت می شود چطور می توان این تقاضا را سازماندهی كرد، چگونه هزینه های پرینت و دانلو د را تخمین می زنیم .این روند ها تاكید زیادی به استخدام افراد متخصص اطلاع رسانی كه دارای درك كاملی ازمدیریت مالی هستند دارند. مدیران ماهر به اهمیت فراوان ،قرار گرفتن یا داشتن چنین توصیفی برای تكنیكهای كاربردی آگاهند كه این تكنیكها شامل موارد زیرهستند:
كنترل هزینه ،استفاده از منابع به بهترین نحو، توجیه منابع اضافی، توجیه فراهم آوری منابع موجود ،كسب درآمد (درآمد زایی). mckay.۲۰۰۳.p.۲) (
● خدمات اطلاع رسانی كتابخانه های تخصصی
ازقبیل تهیه نمایه نامه،چكیده نامه، خدمات تحویل مدرك خدماتی چون تهیه فتوكپی مدارك،ترجمه،تولید یا تكثیرمدارك دیداری شنیداری،فروش انتشارات كتابخانه ونظایرآن وامكان درآمدزایی را دركتابخانه فراهم نماید وبا ورود این میزان درآمد جریان خدمت رسانی دركتابخانه ها با كیفیت وسرعت بیشتری صورت می پذیرد.(رزمجویان،۱۳۸۵،ص۵)
▪ محاسن:
- افزایش استفاده توسط سازمانهای بیگانه و خصوصی
- پایه گذاری منطقی در جهت علایق تخصصی استفاده کنندگان
- نیاری که مراکز مسؤول جوابگویی فعال شده و تولید بهتری را فراهم می آورد
- تصمیم گیری این مورد که آیا مرکز می تواند خودکفا باشد
- کاهش هزینه مستقیم برای مسؤولان
- نیازهای فراوان تر هزینه بهره وری
- نشان دادن سود و زیان این نوع خدمات به مدیریت تشکیلات استفاده کنندگان
- نیاز بازاریابی متمرکز که تعداد استفاده کنندگان را افزایش می دهد
▪ معایب:
- کاهش استفاده از خدمات برای کسانی که درمضیقه مالی هستند
- کاهش ارتباط بین متخصصان مراکز استفاده کننده
- عقب ماندگی زمانی که منتج از نیازهای خرید و تقاضاست
- مشکل پرداخت صورت حسابها که با ارائه خدمات مرتبط است
- امکان تغییر استفاده برای دیگر خدمات
- زیان توافقهای مبادله ای – کاهش پردازش اطلاعات وضعیت موجود
- افزایش هزینه دوباره کاری- پرداخت حق اشتراک توسط مرکز و تشکیلات استفاده کنندگان
● راهكارهاورهنمودهای كیفی وكمی برای بودجه كتابخانه تخصصی:
آنچنان كه در مقدمه متن به این مسئله اشاره شد كتابخانه تخصصی باید از بودجه كافی مستقل با هدف های و وظایف مدون و مصوب خود برخوردار باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده كننده را به راحتی برآورده سازد.
بودجه جاری كتابخانه باید بخش مشخص و معینی از بودجه جاری سازمان مادرباشد و درآغازهرسال مالی به رئیس كتابخانه ابلاغ شود. بودجه جاری كتابخانه باید هزینه های مربوط به تهیه و جایگزینی منابع دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی ،تدارك برنامه ها و خدمات
نوین و پیشرفته اطلاع رسانی ،هزینه های آموزشی وسفرهای داخلی وخارجی كاركنان را دربرگیرد و هزینه های نگهداری ،سرویس و تعمیرات جزیی وسایل و تجهیزات و تاسیسات در آن منظورشود.
لازم است برای هزینه های سرمایه ای كتابخانه(مانند تشكیل مجموعه پایه، ساختمان جدید، نوسازی یا نصب سیستم های كامپیوتری و
جز آن)بودجه ای جدا از بودجه جاری سالانه پیش بینی و تصویب شود. در مواقعی كه به علل مختلف بودجه درخواستی تقلیل یابد، لازم است بر پایه اهداف و وظایف مدون كتابخانه اولویت ها معلوم شود و مصرف بودجه براساس آن انجام گیرد. رئیس كتابخانه ضمن استفاده از نظر مشورتی كمیته كتابخانه و كارشناسان بودجه سازمان مادر مسئول تهیه و تنظیم پیشنهاد ودفاع ازبودجه است و كنترل ،نظارت واداره بودجه باید با نظر مستقیم وی انجام گیرد .مسئولیت هزینه كردن بودجه هر كتابخانه تخصصی برعهده رئیس آن كتابخانه است. رئیس كتابخانه باید با روشهای علمی و نوین بودجه بندی ،كاربرد آمار در برنامه ریزی های مالی و نحوۀ اجرای صحیح بودجه در كتابخانه آشنا باشد و درصورت لزوم از نتایج تجزیه و تحلیل علمی آمار فعالیت های كتابخانه در تهیه وتنظیم بودجه استفاده كند.
لازم است هر كتابخانه برای كنترل و نگهداری حساب های مالی خود دارای دفاتر یا واحد حسابداری باشد. نظام حسابداری كتابخانه باید با نظام حسابداری و حسابرسی سازمان مادر هماهنگ و سازگار باشد و امكان ارائه ترازهای سالانه یا مقطعی را داشته باشد. لازم است معادل حداقل ۵ درصدازكل بودجه جاری سازمان مادربه كتابخانه آن اختصاص یابد و چنانچه كتابخانه باكمبودهای شدید مواجه شد این مقدار باید تا میزان۷ درصد از كل بودجه سازمان مادر افزایش یابد.
بودجه كتابخانه باید با رئیس كتابخانه و بر مبنای وظایف و هدف های آن به امور زیر تخصیص یابد:
الف) ۷۰تا۹۰درصدبرای تهیه منابع
ب) ۱۰تا۳۰درصدبرای سایرهزینه ها
بخش عمده ای از بودجه كتابخانه باید به تهیه منابع اطلاعاتی خارجی و نشریات ادواری اختصاصی یابد (تعاونی،۱۳۷۰،ص۵۰)
وجود ارزیابی عملكرد، ساختار زیربنای كنترل مؤثر را تشكیل می دهد. مدیرانی كه می دانندبرای عملكرد باید جوابگو باشند ، همواره مراقب اعمال و اقدامات خودخواهند بود .وقوف به لزوم جوابگویی در آینده تاثیرات فوری و مداوم در برخواهدداشت ، زیرا همه اقدامات وی با توجه به تاثیراتی كه در ارزیابیهای متناوب آینده خواهدداشت ،بررسی خواهد شد.(سعیدی،۱۳۸۰،ص۳)
كتابخانه های تخصصی از طریق ارائه خدمات اطلاع رسانی ا ز قبیل تهیه نمایه نامه ، چكیده نامه ، خدمات تحویل مدرك، خدماتی چون تهیه فتوكپی مدارك ، ترجمه،تولی یا تكثیر مدارك دیداری شنیداری ،فروش انتشارات كتابخانه ونظایرآن وامكان درآمدزدایی رادركتابخانه فراهم نمایدوبا ورود این میزان درآمد جریان خدمت رسانی در كتابخانه ها باكیفیت و سرعت بیشتری صورت می پذیرد.(رزمجویان،۱۳۸۵،ص۵)● فرابودجه بندی[۱۹]
مدلی از مدیریت بنگاه است كه می كوشد سازمانها را از بهبود مستمر بهره مند بكند و در شرایط اقتصادی پر رقابت و پر تحول كه سرمایه های فكری مهمترین منبع استراتژیك سازمان است رشد و پایداری بنگاه را تضمین می نماید.
مبتكرین فر بودجه بندی اعتقاد دارند، كوشش برای بهبود نظام بودجه بندی بی حاصل است و بودجه بندی اساسا باید كنار گذاشته شود. آنان تهیه بودجه سالیانه و تعیین شده و سپس سنجش عملكرد و اعطای پاداش بر اساس مقایسه ی ارقام واقعی با پویایی سازمان می دانند.بر اساس فرا بودجه بندی ، مدیریت عملكرد پویا در شرایط نوین اقتصادی باید از اصول مدیریتی نوین و الگوی فرایندی جدید برخوردار باشد.
● اصول مدیریتی
▪ مشتریان: تمركز بر افزودن به شمار مشتریان و توسعه ارتباط با آنان به جای تعیین سقف فروش به مشتریان.
▪ پاسخ گویی: ایجاد تیمهای كاری كه نسبت به نتایج كار و عملكرد خویش پاسخگو باشند به جای پاسخ گویی نسبت
اهداف دیكته شده در هرم سازمانی
▪ معیار عملكرد: مقایسه با رقبا در بازار و نه معیارهای درونی.
▪ ابتكار عمل: آزادی و ابتكار عمل تیم ها به جای كنترل آنان در انجام اهداف از پیش تعیین شده.
▪ راهبری: راهبری بنگاه با هدف اساسی ایجاد ارزش در سازمان به جای استفاده از بودجه های ثابت و مقررات
و دستور العملهای غیر قابل انعطاف
▪ اطلاعات: استفاده از اطلاعات به صورت مشترك به جای محدود كردن دست یابی به اطلاعات برای گروه خاص.
● اصول فرایند ها
▪ اهداف : تعیین اهداف بلند پروازانه با رویكرد بهبود مستمر به جای تعیین اهداف ثابت سالیانه
▪ پاداش ها: پرداخت پاداش بر اساس موفقیت مشترك و جمعی مبتنی بر مقایسه عملكرد به جای دست یابی به اهداف ثابت سالیانه
▪ برنامه ریزی: تبدیل برنامه ریزی به یك فرآیند مستمر و نه یك رویداد سالیانه
▪ كنترل ها : كنترل بر مبنای شاخص های كلیدی عملكرد به جای استفاده از مغایرات از اهداف و برنامه های ثابت
▪ منابع : اختصاص منابع بر حسب نیاز به جای اختصاص منابع در چارچوب بودجه سالیانه
▪ هماهنگی: هماهنگی پویا و فعال بین اجزای سازمان
مبتكرین این شیوه عقیده دارند فرا بودجه بندی به معنای یك ابزار و فن جدید نیست ف بلكه فلسفه ی مدیریت مبتنی بر اصول برگرفته از تجارب واقعی سازمان های پویا و انعطاف پذیر است كه با حد اكثر عدم تمركز، اختیار و امكان اداره ی واحد ها را به صورت خودگردان برای مدیران فراهم می سازد.(فخاریان، حسابدار،۱۴۶)
● نتیجه گیری :
بودجه عبارتست از برنامه عملیات مالی دولت یا سازمان دولتی و و یا یك كتابخانه تخصصی برای یك مدت معین و بودجه بندی عبارتست از مشخص كردن، تخصیص دادن، افزایش دادن و مدیریت صندوق مالی كتابخانه. سه هدف عمده بودجه بندی در كتابخانه تخصصی عبارتست از : برنامه ریزی، همكاری و مشاركت، نظارت و كنترل. همچنین فرایند بودجه شامل این مراحل است: ارائه، تصویب، اجرا و كنترل بودجه. برخی از نارساییهای بودجه بندی در كتابخانه های تخصصی عبارتند از: بودجه بیانگر راهبردهای سازمان نیست و عموما به ارقام مالی برای یك دوره ۱۲ ماهه متكی استف عوامل اساسی ارزش زایی سازمان مانند سرمایه های فكری و نیروهای كارآمد سازمان، فرآیندهای سازمانی و عملیاتی و به طور كلی داراییهای نامشهود و نقش آنها در درآمد زایی كتابخانه تخصصی مورد توجه قرار نمی گیرد. و گفتنی است اینگونه عوامل امروزه در بسیاری از شركتها ( كتابخانه های تخصص) ۵۰ تا۹۰ درصد ارزش بازار شركتها (اطلاعات) را تشكیل می دهند. همچنین در شرایط و كشورهایی كه نرخ تورم بالاست ، ارقام بودجه به سرعت معنا و اعتبار خود را به عنوان ابزار سنجش از دست می دهند. مشكلات بودجه در كتابخانه تخصصی ،اول: ایجاد تسهیلات و خدمات و نیز پاسخ به تقاضای مراجعه كنندگان است درحالیكه نباید از محدوده تثبیت شده بودجه فراتر برود. دوم: مجموعه ها و كاركنان كه پیوسته رو به فزونی اند و چنین مجموعه های رو به رشدی به فضای بیشتر(= پول) و وقت بیشتری برای كارمند (= پول) نیاز دارند.
راهكارها و رهنمودهای كیفی و كمی اینكه كتابخانه باید از بودجه كافی ، مستقل با هدف و وظایف مدون و مصوب خود برخوردار باشد، تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده كننده را به راحتی برآورده سازد. بودجه جاری كتابخانه باید بخش مشخص و معینی از بودجه جاری سازمان مادر باشد و درآغاز سال مالی به رئیس كتابخانه ابلاغ شود. لازم است برای هزینه های سرمایه ای كتابخانه ( مانند تشكیل مجموعه پایه ، ساختمان جدید، نوسازی، یا نصب سیستم كامپیوتری و جز آن ) بودجه ای جدا از بودجه های سالانه پیش بینی و تصویب شود. وجود ارزیابی عملكرد، ساختار زیر بنایی كنترل موثر را تشكیل می دهد. مدیرانی كه می دانند برای عملكرد باید جوابگو باشند، همواره مراقب اعمال و اقدامات خود خواهند بود.

منابع:
۱- ابراهیمی نژاد. مهدی . فرج وند.اسفندیار."بودجه از تنظیم تا كنترل. تهران: سمت، ۱۳۸۰
۲-اواتر.ادوارد جی."فنون مدیریت برای كتابداران ،ترجمه فرشته ناصری".مشهد:آستان قدس رضوی،بنیادپژوهشهایاسلامی،۱۳۷۷
۳-تعاونی،شیرین."راهنمایی مراكز اسنادوكتابخانه های تخصصی اختصاصی ودانشگاهی".تهران:كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ،۱۳۷۰
۴-رزمجویان،مهرناز."نقش كتابخانه های تخصصی درسازمان ها". مجله نما .دوره ششم شماره اول.
۵-سعیدی،پرویز."لزوم كنترل بودجه ای دردستگاه های دولتی".نشریه حسابدار،شماره۱۲۸،ص۳-۱
۶-علوی ،طاهره."اداره كتابخانه".تهران ،سمت،۱۳۷۶
۷- فخاریان،ابوالقاسم."وداع بابودجه".نشریه حسابدار،شماره۱۴۹،ص۴-۱
۸-فخاریان،ابوالقاسم"نو اندیشی در حسابداری و مدیریت:به سوی بودجه بندی مطلوب". نشریه حسابدار، شماره۱۶۱ ص ۴۴.
۹-فرج وند،اسفندیار."فراگردتنظیم تاكنترل بودجه".تبریز:گلباد،۱۳۸۱
۱۰-موسی خانی،مرتضی . منشی زاده، مسعود" اصول و مبانی بودجه ریزی در ایران".قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین،۱۳۸۲
۱۱-میرزایی اهرنجانی،حسن" اصول تنظیم و روشهای كنترل بودجه"دانشكده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران ‌‌‌‌‍)بی تا)
۱۲-cropley.jacqueline"budgeting in special libraies"library management.۱۹۹۱.v۱۲.n۴
۱۳-seer. Giteller"special library financial management" the essential of library budgeting: managing library finances ۲۰۰۰ V۱۳. n۴
۱۴-Dhiman.Anil.k.Rani.yashoda.learn Library Mangment Ess ess. New dehli.۲۰۰۵.
۱۵-Judith C.Dossett.”Budgets and fhnancial Mangment in special Libraries. April ۲۸.۲۰۰۴ P:۱-۱۲.
۱۶-lynch: budjeting in America. Encyclopedia cliffs. Newjersey.prentice-hall.۱۹۹۰
۱۷-Mckay.Duncan J.Effective financial Planning for Library and information service.Europa Pubiction.۲۰۰۳
۱۸-Woelfel.j.charles" budjeting pricing and cost controls. A.desktop encyclopedia." Probus publishing company
۱۹-Oxford advanced learners dictionary. Oxford.۲۰۰۳
Send instant messages to your online friends http://uk.messenger.yahoo.com
یادداشتها:
[۱] ۱.budget
[۲] special library
[۳] Hewgill
[۴] Robert
[۵] stoffle
[۶] Talbot
[۷] program
[۸] cooperation
[۹] control
[۱۰] cost of credit
[۱۱] zero base budgeting
[۱۲] Budget presentation
[۱۳] centralized budgeting
[۱۴] line budgeting
[۱۵] formula budgeting
[۱۶] program budgeting
[۱۷] operating budget
[۱۸] planning . programming budgeting system
[۱۹] Beyond budgeting

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران