وحدت روح با ذن موسیقی

کتابی است که سه انتخاب را پیش روی شما می گذارد؛ موسیقی، موسیقی یا موسیقی! به نظر یک شوخی می رسد؟ قضیه کاملا جدی است! چنان که از نظرتان خواهد گذشت، از یک دیدگاه، می توان انواع موسیقی را به سه دسته تقسیم کرد.
عده ای مردم نوعی موسیقی را دوست دارند، که مسئله گوش کردنش، چندان درمیان نیست و بیشتر، دیدن آن مطرح است! تصویر و یا نمایش، شرط لازم برای چنین موسیقیی است، اگرچه، این هرگز شرط کافی محسوب نمی شود. معمولا، شغل آدم هایی که اینگونه موسیقی را تولید می کنند، در جهان امروز، زیرمجموعه «شـو بیزینس» محسوب می شود. البته، تاکید می کنیم که ما در اینجا حکمی مبنی بر بدی یا خوبی «شو بیزنس» صادر نکردیم!
یک موسیقی هم هست که مسئله اش مسابقه دادن است. بین نوازندگان، رقابتی از این بابت وجود دارد. نوازندگانی در دنیا سعی دارند که پاسخ این طور پرسش هایی باشند؛ چه کسی تند تر می تواند بنوازد؟ چه کسی در یک مدت زمان معین، می تواند چیزهای بیشتری با صداها بگوید؟ چه کسی نغمه های بیشتری از حفظ دارد؟ و نمونه های دیگر.
سرانجام، آن موسیقی که موضوع این مقاله است، موسیقی وجود شما است! تعجب نکنید از این که چنین موسیقی ای هم وجود دارد! می گویید که آن را نشنیده اید؟ معمولا، اگر شخصی نوعی موسیقی را می پسندد، نشانه ای است که آن، به موسیقی وجود او شباهت زیادی دارد. وجود، امری پویا است و برای همین هم، یک نفر ممکن است که در جوانی نوعی موسیقی و در سنین بالاتر گونه دیگری را بپسندد. بحث ما درباره آن گونه ای از موسیقی است که می تواند وسیله نزدیک شدن به خدا واقع شود. همان طور که می گویند، از خودشناسی می شود به خداشناسی پرداخت، هرچه بیشتر به موسیقی وجودتان نزدیک شوید، قرب به خدا بیشتر می شود. این، نوعی از موسیقی است که مسئله اش تمرکز دادن شنونده است، بلکه در طی لایه های تمرکز، در حین عمیق تر شدن، به سمت موسیقی خودش برود. «موسیقی خودتان را بسازید و بنوازید»، موضوع کتابی است به نام «ذن و موسیقی»، اثر فلیپ تـشی سود. این کتاب اخیرا توسط انتشارات کاروان چاپ شده است.
موسیقی اگر عمیق باشد، معمولا کلام ندارد، یک جور سخن گفتن به زبان صداها است. طبیعی است که اگر موسیقی عمیق باشد، پیام آن باید به قدر کافی واضح باشد و اگر موسیقیی پیام واضح خودش را دارد، دیگر چه نیازی به شعر دارد که توصیفش کند یا با آن همنشین شود؟ همراه شدن پیام شعر با آن ممکن است هضمش را برای شنونده، اصلا غیر ممکن کند! چنان که کتاب «ذن و موسیقی» می گوید، یک موسیقی خوب ممکن است زشتی یک شعر بد را پنهان کند، اما عکس این مضمون درست نیست. این کتاب، حاصل عمر یک موسیقیدان ژاپنی و آمریکایی تبار است. او در جریان پژوهش موسیقاییش، ذن را که فرهنگ پدریش بوده، به عنوان راهی برای وحدت دادن فرهنگ شرق و غرب شناخته است. شاید بپرسید، حالا چگونه ذن و موسیقی به هم مربوط می شوند؟ این ها چه ربطی به هم دارند؟
ذن به گفته کتاب، به کار گرفتن عقل سلیم است، نسبت به تمام کائنات. گفته می شود که تمرکزی که با مراقبه همراه شود، می تواند شخص را در راه معرفت، تا دور دست ها پیش ببرد. «ذن و موسیقی» نشان می دهد که چطور به کمک موسیقی، تمرکز و مراقبه بر سالک - یا به تعریف کتاب، راهب رهسپار- ممکن می شود.
او مراقبه را تا مرز یکی شدن تن، روان و روح توسعه می دهد. یاد می دهد که چگونه باید همزمان با هم، تن، روان و روح تعلیم ببینند. کمتر شدن فاصله تن، روان و روح و میلکردشان به نقطه ای واحد، «حد وحدت» است. اگرچه شاید دسترسی به این حد، ممکن نباشد، قرب به آن مقدور است. هدف کتاب «ذن و موسیقی»، راهی کردن خواننده به سوی چنین هدفی است. درک مضمون کلی کتاب، شاید به کمک نمودار زیر ساده شود؛
چنین نموداری، وجود را به هرمی تشبیه می کند که در راس آن، وحدت قرار دارد و قاعده آن، نماینده وضعیت وجود فرد در یک زمان معین است. بین تن، روح و روان معمولا کشمکشی وجود دارد. کتاب «ذن و موسیقی»، روشی را ارائه می دهد که رنج دائم درون ما، مدام کمتر شود. این رنج درون، برخاسته از آن کشمکش است.
با کم شدن فاصله بین تن، روح و روان، از طریق تمرکز دادنشان بر «نواختن موسیقی» این به روزی، آغاز شده و پیش می رود. برای به روزی، باید مدام تمرین کرد، خود را آزمود و خطایابی کرد. به قاعده بالاتر، که با خط و نقطه چین نشان داده شده، دقت کنید. وقتی که تن، روح و روان، بر روی فصل مشترک ضلع های هرم تا مرحله ای تعالی بیابند، وجود از قاعده پایینی به بالایی راه می یابد. به بیانی، یک مرحله ترقی می کند. با ادامه کار، مدام از آلام درونی کاسته و بر آرامش و جامعیت وجود افزوده می شود. «ذن و موسیقی»، چنین راه تعالی را به خواننده اش هدیه می کند. موسیقی، موسیقی، موسیقی، کدامش را می خواهید؟ مسئله این است!

فیلیپ تشی سودو
ترجمه؛ آرش آیتی
ناشر؛ کاروان
چاپ اول؛ ۱۳۸۵
۲۰۰۰ نسخه
۲۳۷ صفحه

منبع : روزنامه کارگزاران