فلسفه در حلقه کند‌وکاو کودکان

● درآمد
در حلقه كندوكاو، بچه‌ها به شكل دایره‌وار در كنار هم قرار می‌گیرند و مربی نیز در كنار آنها می‌نشیند بدون هیچ تفاوتی.داستان توسط بچه‌ها خوانده می‌شود و سپس بچه‌ها سوالات خود را درباره داستان مطرح می‌كنند. مربی با انتخاب یك سوال مناسب از بین سوالات بچه‌ها، آنها را وارد بحث و گفت‌وگو می‌كند. البته بحث‌های سازنده، خود به خود ایجاد نمی‌شود و موفقیت یك بحث به مهارت معلم در تسهیل تبادل‌نظر بین كودكان بستگی دارد. حال این سوال مطرح می‌شود كه معلم فلسفه برای كودكان چه مهارت‌هایی را باید بیاموزد تا بتواند بحث‌های سازنده‌تر و بهتر را در حلقه كند و كاو ایجاد نماید؟
۱) معلم فلسفه برای كودكان باید بداند چگونه همه مهارت‌های فكر كردن، استدلال كردن، كند و كاو كردن، تشكیل مفهوم و به صورت ساده‌تر بازگو كردن را بپروراند. برای این كار او باید مهارت‌ها را بشناسد و قادر باشد، تشخیص دهد كه چگونه آنها را به خوبی به كار برد، بنابراین یك دوره طولانی آموزش برای تبدیل شدن به یك تسهیل‌كننده خوب در حلقه كند و كاو لازم است.
۲) او باید شیوه‌های مختلف فكر كردن را مورد تایید قرار دهد و به هر یك از كودكان كمك كند كه به شیوه خودشان فكر كنند، بدون اینكه فراموش كنند كه شیوه‌های دیگر فكر كردن هم در گسترش درك ما از جهان، بسیار سودمند است. دست‌كم چیزی كه معلم باید برای انجام دادن این كار بپذیرد، این است كه شیوه فكر كردن خودش تنها شیوه‌ای نیست كه در حلقه
كند و كاو باید پرورانده شود.
برای رسیدن به این هدف او باید مطمئن گردد هركودكی این شانس را خواهد داشت كه عقاید خودش را در حین كند و كاو بیان كند حتی اگر در تضاد با دیدگاه معلمش باشد. البته منظور این نیست كه در حلقه كند و كاو فقط باید به كودكان اجازه داد كه نظراتشان را بیان كنند، بدون اینكه به آنها كمك كنیم كه از قضاوتشان با دلیل - حتی بیش از این با دلیل مناسب- جانبداری كنند.
۳) معلم فلسفه برای كودكان باید بداند چگونه همكاری را به جای رقابت بین كودكان پیش برد. البته گفتن این كار از انجام دادنش آسان‌تر است، چرا كه همكاری درستی بین بچه‌ها نیست. منظور از همكاری این است كه شما بپذیرید كه خودتان را درگیر یك مجادله شناختی‌ای كنید (اجتماعی- ساختاری) كه به وسیله دیگران به چالش كشیده شوید و در نهایت دیدگاه خود را تصحیح كنید.در یك حلقه كند و كاو هدف برنده شدن در بحث نیست بلكه همكاری در فهمیدن از طریق تامل كردن است.
اگر كودكان در كلاس‌های سنتی به گفتن چیزی ترغیب شوند، بیشتر اوقات به یكی از این دو صورت است: كنفرانسی كوتاه كه برای دیگران ارائه می‌كنند یا اینكه نظراتشان را به شیوه برد و باخت در مورد یك موضوع بیان می‌كنند اما در حلقه كند و كاو مساله رقابت نیست بلكه این است كه چه كسی می‌تواند در پیشرفت درك عمومی، مشاركت كند. برای انجام این كار معلم باید شرایطی را كه تامل در آن رخ می‌دهد، ارتقا بخشد. همچنین او باید مطمئن شود كه بچه‌ها، آنچه را كه به آن معتقدند می‌گویند، نه آنچه را كه باور دارند به وسیله آن دیگران را متقاعد می‌كنند و در نتیجه بحث را می‌برند.
لیپمن بین بحث و تامل فرق می‌گذارد و می‌گوید: «كسانی كه درگیر بحث‌اند سعی دارند دیگران را قانع كنند به باور كردن آنچه لزوماً به آن باور ندارند در حالی كه آنان كه درگیر تامل‌اند، سعی نمی‌كنند دیگران را به آنچه باور دارند قانع كنند».
این گفته به خوبی نشان می‌دهد كه در یك حلقه كند‌وكاو، هدف برنده شدن نیست بلكه مشاركت در توسعه فهم است.
۴) آخرین نكته مربوط به ویژگی معلم (البته منظور این نیست كه همه چیز در این باره گفته شده است) برای مبدل شدن به یك معلم شایسته در حلقه كند و كاو این است كه معلم باید همه خصلت‌هایی را كه دانش‌آموزان در حین فرآیند ممكن است بروز دهند در خود پرورش دهد: تمایل به نقد،‌ انتقاد از خود، مردد شدن، احساس نیاز به دلیل، ضوابط،‌ عقاید تنظیمی، اهمیت دادن به ابزار كندوكاو...
هر چه بیشتر این خصلت‌ها توسط معلمان درونی شود، بیشتر برای دانش‌آموزان سرمشق می‌شود و هرچه بیشتر سرمشق شوند، كارها و حرف‌های معلمان وقتی بچه‌ها را برای پرورش دادن این خصلت‌ها ترغیب می‌كنند، هماهنگ‌تر می‌شوند.
یك پیش‌برنده مناسب در حلقه كندوكاو درست نقطه مقابل شخصی است كه می‌گوید: كاری را كه من می‌گویم انجام بده نه آن كاری را كه من انجام می‌دهم. فلسفه‌ورزی با كودكان یك شغل نیست . شیوه‌ای برای كار كردن در جهان و عضو یك اجتماع بزرگ‌تر شدن است.
اگر شما به عنوان یك پیش‌برنده حلقه كندوكاو طوری رفتار كنید كه چنین برداشت شود كه تنها بعضی از سوالات جالبند و بعضی از مهارت‌ها مهم‌اند، بعضی از دیدگاه‌ها قابل قبولند و... آن‌گاه شما مثل فردی هستید كه خصلت‌های لازم برای ابعاد آموزشی این فرآیند را به وجود نیاورده‌اید. اگر چنین باشد مطمئناً ناهماهنگی بین حرف و عمل شما به وسیله بچه‌ها برجسته می‌شود. گویی شما آنها را به چیزی كه به آن اعتقاد ندارید ترغیب كرده‌اید و انگار شما با آنها درگیر بحث شده‌اید.

پروانه قاضی‌نژاد

منبع : روزنامه تهران امروز