راه‌کارهایی برای مهارت قاطعیت

● نه گفتن به كدام خواسته‌ها؟
هنگامی كه درباره مهارت نه گفتن بحث می‌شود. اغلب مردم فكر می‌كنند كه نه گفتن، درواقع یك رفتار قاطعانه در برابر خواسته‌های منفی و نارواست. اما به‌رغم تفکر این افراد، همیشه این‌طور نیست. زیرا درخواست‌ها می‌توانند مثبت، منفی، معقول، نامعقول و... باشند. به‌غیر از درخواست‌هایی كه عرف جامعه آن‌ها را منفی یا نامعقول می‌داند این طرز تلقی ماست كه مشخص می‌كند درخواست، منفی است یا مثبت، معقول است یا نامعقول.
باید پذیرفت كه درخواست‌ها همیشه منفی نبوده و معلول شرایط‌ هستند و در حالت‌های مختلف گزاره‌های گوناگونی دارند. لزوم پرداخت به مسأله مهم "نه‌گفتن" هنگامی برجسته‌تر می‌شود كه در حالت‌های مختلفی قرار بگیریم. حالاتی كه یا باید نه بگوییم یا این‌كه بله گفته و درخواست را قبول كنیم. در زندگی انسان‌ها مسائل بسیار ظریفی هست كه اگر به‌خوبی به آن‌ها پرداخته شود، مشكلات فراوانی حل می‌گردد. به‌عنوان نمونه به نظر بنده در تعاملات اجتماعی باید صریح بود و به‌راحتی حرف خود را زد. نباید گرفتار رودربایستی شد و حرف خود را از فیلترهای گوناگونی كه به محتوای آن لطمه می‌زند؛ گذراند. اگر سعی كنیم و تمرین كنیم كه صریح باشیم، در برابر درخواست‌های دیگران نیز می‌توانیم با صراحت برخورد كنیم. در سناریوهایی كه ارائه می‌گردد، سعی می‌كنم این صراحت در نه‌گفتن را با تعبیر و تأویل از قاطعیت بیان كنم.
فرض كنید كه با دوستان خود به بازار رفته‌اید و می‌خواهید خرید كنید.
۱) سناریو اول:
▪ شما: من این رنگ لباس را خیلی دوست دارم.
ـ دوستان: این رنگ دیگر از مد افتاده است.
▪ شما: اما من از بچگی به این رنگ علاقه داشته‌ام.
ـ دوستان: اصلا تو بی‌كلاس، به‌روز نیستی، سلیقه نداری.
▪ شما: از راهنمایی شما سپاس‌گزارم؛ اما من این رنگ را ترجیح می‌دهم.
درخواست یا پیش‌نهاد دوستانتان ظاهراً نه منفی بود و نه نامعقول. اما چون بر خلاف میل شما بود درخواست نامعقولی به‌شمار می‌رفت.
۲)سناریو دوم:
▪ شما: من این رنگ لباس را خیلی دوست دارم.
ـ دوستان: این رنگ دیگر از مد افتاده است.
▪ شما: اما من از بچگی به این رنگ علاقه داشته‌ام.
ـ دوستان: اصلا تو بی‌كلاس، به‌روز نیستی، سلیقه نداری.
▪ شما: حالا كه فكر می‌كنم كه حق با شما است، اصلاً این رنگ برازنده من نیست و فكر نكنم در تن نیز زیبا باشد.
● تحلیل سناریوها:
اگر به سناریو اول توجه كرده باشید، شخص پیش‌نهاد دوستان خود را با حالتی محترمانه رد می‌كند. او با شخصی كردن سلیقه می‌كوشد تا به دوستان خود بفهماند كه برای نظر آن‌ها احترام قائل است، اما میل درونی‌اش حكم دیگری می‌كند و او را مانع از خرید لباسی كه آن‌ها به او پیش‌نهاد كرده‌اند، می‌كند. البته در فرایند نه گفتن باید توجه داشت كه حقوق هر دو طرف حفظ شود. هیچ‌گاه گستاخی و پرخاش‌گری را با قاطعیت اشتباه نگیرید.
اما در سناریو دوم، شخص نه تنها تسلیم پیش‌نهاد دوستان خود شده است، بلكه با دلیل و برهانی كه می‌آورد، نظر آن‌ها را تأیید می‌كند.
● رفتار منفعلانه و قاطعیت
رفتارشناسی در علم روان‌شناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اصولاً شناخت نوع و نحوه رفتار، به برقراری ارتباط موفق و رضایت‌بخش كمك شایانی خواهد كرد. در مورد قاطعیت نیز، نوع رفتار ما با دیگران بسیار بااهمیت است. زیرا این ما هستیم كه نحوه رفتار دیگران را با خود، رقم می‌زنیم. همان‌طور كه می‌دانید، اگر رفتار منفعلانه داشته باشیم، یعنی اجازه داده‌ایم كه دیگران به‌جای ما تصمیم بگیرند. (هم چنان كه در سناریو دوم بحث شد).
همه رنج من از وجود من است لاجرم زین وجود نالانم
رفتار انفعالی است كه باعث می‌شود شخص، در برابر درخواست‌ها و حتی پیش‌نهادهای دیگران منفعلانه عمل كرده و در رد یا قبول آن‌ها دچار تردید شود. به دیگر سخن، افراد منفعل با رفتار انفعالیشان نمی‌توانند از حقوق شخصی خود دفاع كنند و درخواست‌های نامعقول و ناروا را رد كنند. بیش‌تر در این فكر هستند كه طوری حرف بزنند و رفتار كنند كه دیگران نرنجند و مورد قبول آن‌ها واقع گردد. این افراد حتی در بعضی از موارد، در بیان خواسته‌های صریح خود نیز ناتوانند.
● اعتماد‌به‌نفس
اعتماد به‌نفس كم كه عدم قاطعیت نیز، یكی از پیامدهای منفی آن است مانع از آن می‌شود كه بتوانند ابراز وجود داشته باشند. معمولاً خود را در شخصیت‌های دیگران مخفی می‌كنند و اجازه می‌دهند كه دیگران به جای آن‌ها تصمیم بگیرند.
به رغم آن‌ها، افرادی كه اعتماد به نفس بالایی دارند اجازه نمی‌دهند كه دیگران به جای آن‌ها تصمیم بگیرند. از خود تصویری واقعی داشته و با شناخت نقاط قوت و ضعف خویش، مانع از آن می‌شوند كه دیگران اعتماد به‌نفسشان را به بزنند:
یكی تیری افكند و در ره فتاد وجودم نیازرد و رنجم نداد (سعدی).

حمیدرضاهاشمی‌فرهود

منبع : سایت کانون قلم