مدیریت زنگ تفریح

در نظام آموزشی برنامه درسی متمرکز را مبنی بر آنچه که محفوظات است، متمرکز کرده‌اند چرا که به یک بعد انسان یعنی بعد ذهنی پرداخته و از پردازش به بقیه ابعاد وجودی فرد دوری کرده‌اند و همین امر در یادگیری اختلال ایجاد می‌کند. آنچه که مهم است، در پرورش و آموزش کودکان پرداختن به ابعاد وجودی فرد و یادگیری بر ۴ پایه استوار است و یادگیری‌ها فقط سرکلاس و پشت میز و پرداخت به کتاب نیست.
۱) ستون اول، دانستن
۲) ستون دوم، انجام دادن
۳) ستون سوم، زیستن
۴) ستون چهارم، با هم زیستن
در پشت میزها و کلاس آنقدر به ستون اول پرداختیم و ضخامت آن را محکم کردیم که از سه ستون دیگر غافل شدیم و خیمه‌ای کج و معوج ساختیم آنگونه که فرزندانمان در ارتباطات خود، در زندگی خود و در‌ ... دچار مشکلات فراوان شدند.
● زنگ‌های کوتاه تفریح
در هر سنی که باشی، دوست داری لحظاتی را فارغ از آنچه که برایت به عنوان قید و شرط گذاشتند، راحت حرف بزنی، بخندی، بخوری و بازی کنی، خودت باشی، خودی که می‌خواهی باشی ...
وزیر آموزش و پرورش آفریقای جنوبی در یکی از سخنرانی‌های خود چنین می‌گوید “وقتی باد می‌وزد، عده‌ای به فکر ساختن دیوارند و عده‌ای دیگر آسیاب بادی می‌سازند.”
جمله ساده‌ای است، اما کسانی که آسیاب بادی می‌سازند، در واقع مصداق افرادی هستند که تهدیدها را به فرصت‌ها تبدیل می‌کنند. شاید وزش باد موجب خسارت شود اما ایجاد آسیاب زحمت را به رحمت تبدیل می‌کند. مدیران از جمله مدیران مدارس، دائما در مسیر بادهای تند یعنی تهدیدهای ریز و درشت هستند که هر کدام از این تهدیدها می‌تواند موجب کندی در کار و حتی فلج شدن سازمان مدرسه گردد، می‌پرسید این حرفها چه ربطی به موضوع ما دارد! لحظات دانش‌آموزان و در کنار هم بودن‌ها می‌تواند به تعامل اجتماعی و فرصت مناسب برای آموختن با یکدیگر بودن باشد و یا عکس این قضیه بستری نامناسب برای آموزش غلط و رد و بدل کردن‌های بی‌مورد مسائلی باشد که تهدید است و زحمت زیاد.
● زنگ‌های تفریح را چگونه شاد، سازنده و سودمند نماییم؟
در بحث آموزش، ما “آموزش پنهان” را گاه نادیده می‌گیریم در صورتی که اثربخشی “آموزش پنهان” شاید بیشتر از آموزش آشکار باشد. زنگ تفریح با مدیریت معاون مدرسه، مربی تربیتی، مربی بهداشت و مربی ورزش می‌تواند بسیار سودمند و مفید باشد و اثربخشی آن بیش از آموزش مستقیم نیز باشد.
● اولین گام و تفکر در مورد ساعات تفریح
یکی از مسائلی که در زنگ تفریح مدنظر است، آن هم در اولین زنگ تفریح، رسیدگی به بعد جسمانی دانش‌آموز است. متاسفانه اکثرا از نظر تغذیه و صبحانه دچار مشکل می‌باشند و گاهی دانش‌آموزان بدون خوردن صبحانه به مدرسه می‌آیند. این امر بارها توسط معلمین گزارش شده است که ساعات اول گاهی کسلی دانش‌آموزان (به علت دیر خوابیدن در شب) و یا خشک بودن لبها و بوی دهان را (که ناشی از نخوردن صبحانه و عدم رعایت بهداشت است) نشان می‌دهد. لذا زنگ اول بهتر است اختصاص به تغذیه دانش‌آموزان داده شود و این امر مستلزم آن است که آموزش خانواده‌ها (از طریق آموزش خانواده، جلسات ملاقات با معلم، جلسات گردهمایی، انجمن و ...) و یا از طریق پیام‌های بهداشتی (کتبی و ارسال آن به منازل دانش‌آموزان) صورت گیرد و از طرفی:
۱) زنگ تفریح اول
▪ پخش یک موسیقی ملایم از بلندگوی مدرسه
▪ ارائه یک برنامه پیشنهادی تغذیه در نتیجه دادن شیر (یا آوردن آن توسط خود دانش‌آموزان یا فروش آن در مدرسه) به اضافه تغذیه سالم که از منزل آورده شده
▪ سیاست مناسبی که مربی بهداشت اجرا می‌کند، با تاکید بر داشتن و خوردن میوه بخصوص سیب
▪ در کنار دانش‌آموزان بودن و با نظارت بر تغذیه آنان و اهمیت استفاده از تغذیه مناسب را یادآور شدن
▪ بعد از زنگ تفریح و زمانی که صف بسته می‌شود تا به کلاس بروند، ارائه مطالبی در مورد تغذیه مناسب و اینکه یادآور شویم تعدادی را که صبحانه خورده‌اند و ازخوردن میوه و شیر هم پرهیز نمی‌کنند و به این صورت تشویق دانش‌آموزان فوق صورت می‌گیرد.
۲) زنگ تفریح دوم
معمولا زنگ تفریح دوم را طولانی‌تر می‌کنیم تا هم معلمین به استراحت بیشتری بپردازند و هم دانش‌آموزان به بازی بپردازند که “بازی، تفکر کودک است”.
می‌دانیم بازی نوعی از بیان خواسته‌های کودک است. او در بازی مشکلات عاطفی خود را منعکس نموده، سپس راه‌حلی برای غلبه بر آن پیدا می‌کند. بازی به کودک کمک می‌کند به خویشتن‌داری برسد. امکان رقابت‌های جسمانی و ایجاد اعتماد به نفس را در او افزایش می‌دهد. او موقعیت را تجربه می‌کند، حس کنجکاوی خود را ارضا می‌کند. بازی عاملی است برای ایجاد دوستی و مراودت با همکلاسی‌ها. در بازی با توجه به مانند‌سازی و تقلید به تمرین رفتارهای اجتماعی هم می‌پردازد و از طرفی خود را ملزم به رعایت قوانین و مقررات می‌کند و بازی ...
آپارتمان‌های کوچک اجاره‌نشینی و طبقات بالا را برگزیدن، عدم ساعت خالی اولیاء جهت بردن به پارک و از نظر یک عده زشت بودن بازی دخترها درانظار و ... دلایل دیگری است که دختران ما از یک خمودگی و عدم رشد حرکتی برخوردارند.
چه کنیم؟ “آسیاب بادی بسازیم” زحمت را به رحمت تبدیل کنیم.حیاط مدرسه هر چقدر هم کوچک باشد، فضای بهتری را برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند تا لحظاتی را در کنار دوستانشان به بازی کردن و لذت بردن بپردازد. لحظات شیرین زنگ تفریح بدون قید و شرط اضافی؛
▪ استفاده از نوارهای صوتی شاد و کودکانه و پخش آن از بلندگو و خواندن شعرها توسط دانش‌آموزان و بالا و پایین پریدن‌ها و تخلیه هیجانی آنها “مثل شعرهای عمو پورنگ که بچه‌ها اکثرا می‌دانند با همراهی معاون و مربی ...”
▪ کشیدن چند خط بازی کف حیاط با رنگ‌آمیزی زیبا مثل مار و پله، منچ، دوز و ... به شکلی که راحت در هر قسمت ۶-۵ نفر سرگرم شوند. در کنار آنها ابتدا برای آشنا شدنشان نظارت و همکاری اولیاء مدرسه را می‌طلبد.
▪ بازی گروهی و یا انتخابی از دانش‌آموز. دور تا دور مدرسه بچه‌ها یا ایستاده یا نشسته حلقه می‌زنند و می‌توان با انتخاب از هر کلاس و بازی‌هایی مثل گونی بازی (پاها را در گونی می‌کنند و با گونی می‌دوند و مسابقه می‌دهند) طناب بازی، دو و ... را انجام داد. البته این بازیها در زمانی که دانش‌آموزان به علت ریزش باران و یا برف در کلاس می‌مانند نیز می‌تواند از طریق تخته کلاس و تغییر دادن نوع بازی انجام گیرد مثل “جای چی با چی عوض شده” برای بالا بردن حس دقت و توجه دانش‌آموزان.
در هر صورت زنگ بازی می‌تواند جایگزین زنگ تفریح شود چرا که شاید به قول ظریفی که می‌گفت “بازی، زندگی کودک نیست اما تمام زندگی کودک، بازی است” به کودکانمان در کنار بازی، آموزش‌های مفیدی می‌دهیم.
۳) زنگ تفریح سوم
معمولا بعضی از مدارس یک زنگ تفریح کوتاه دیگر هم دارند که نزدیک به ساعت آخری روز است. نام این زنگ را زنگ نظارت بر ارتباط یا آموزش سکوت می‌گذاریم. ازاین زنگ جهت نظارت بر رفتار و حرکات آنان و یافتن راه‌حل‌هایی جهت مقابله با رفتارهای نامناسب استفاده می‌کنیم. در این زنگ دانش‌آموز نه قیدی برای تغذیه دارد نه قیدی برای بازی. خودش انتخاب می‌کند که انتخاب نشانه بزرگ شدن و رسیدن به کمال است و با آزاد گذاشتن او حق انتخاب را به او می‌دهیم؛
می‌تواند به خوردن و حرف زدن با همکلاسی‌ها یا معاون مدرسه و مربی ... بپردازد.
می‌تواند به بازی و به قول خودش ورجه وورجه کردن بپردازد.
می‌تواند درس بخواند و به مطالعه کتاب در کتابخانه و ... بپردازد.
می‌تواند قدم بزند، راه برود، فکر کند، در خودش باشد، درد دل کند و ...
● سه زنگ تفریح با چه اهدافی؟
۱) نوع تغذیه مناسب را آموزش دادن
۲) رسیدگی به وضعیت جسمانی دانش‌آموزان
۳) رشد همه جانبه کودکان و یادگیری با هم بودن و رسیدن به تعامل اجتماعی
۴) شناخت دانش‌آموز از نظر جنبه‌های مختلف زیستی، فرهنگی، حرکتی، اجتماعی و ...
۵) ایجاد حس دوستی و معاشرت با دیگران و به عبارتی ساختن انسان‌های اجتماعی
۶) ایجاد حس رقابت در کنار رفاقت و دوری از حسادت و کاهش ستیزه‌جویی
۷) آنچه که در درون خود به صورت آگاه یا ناخودآگاه دارد، به صورت بازی درآورده و مقاصد و امیال خود را با کسب لذت به پالایش و برون فکنی می‌رساند.
۸) خندیدن، شاد بودن، لذت بردن و در نتیجه بالا رفتن راندمان کار در کلاس
۹) رعایت اصول و مقررات یا به عبارتی یک تمرین اشتراکی در جهت پیروی از نظم و قانون
۱۰) انتقال فرهنگ و سنن و بازسازی آن
۱۱) درک شکست و برخورد مناسب و منطقی با آن در نتیجه سازگاری و مطابقت با شرایط
● سخن آخر
در کنار ما چهار دیواری است به نام مدرسه. کودکانی در آن به تحصیل مشغولند که به جز روزهای امتحان (آنهم ما مقصر هستیم) در بقیه اوقات‌ شاداب و خوشحال هستند. این شادابی و حضور را در مدرسه سبزتر و زیباتر کنیم. با تامین صحیح اوقات آنها و استفاده از طرح‌های جدید و نو که ایستایی موجب رکود است و توقف و حرکت و نوآوری باعث تلاش و شادابی و طراوت بیشتر. مدرسه را می‌سازیم آنگونه که باید ساخته شود؛ با سه ویژگی حساس، فعال و خلاق بودن.

رفعت رضایی (معاون دبستان نور دانش - منطقه ۷ تهران)

منبع : روزنامه رسالت