جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

بیماریهای شـغلی نوازندگان


بیماریهای شـغلی نوازندگان
یكی از زیباترین حرفه ها یعنی نوازندگی گاهی با خطرات بزرگی، مثل بیماریهای شغلی همراه است. بیماریهای شغلی نوازندگان در ده سال گذشته بیش از پیش مورد توجه پزشكان قرار گرفته است. فشارهای روحی و جسمی دلایل اصلی بروز چنین مشكلاتی برشمرده میشوند.
سالها تمرین شدید و مداوم، ترس از صحنه، تمایل به اجرایی دقیق و قابل قبول در جمع، التزام به بینقص و كامل بودن، فشارهای روانی ناشی از رقابت بین موزیسینها و دورنمای شغلی مبهم و نامشخص به عنوان علل پیدایش این بیماریها درنظر گرفته میشود. به دلیل مواجهه و رویارویی روز افزون با چنین عوامل باز دارندهای نزد موزیسینها و دانشجویان موسیقی بررسیای تطبیقی در دانشكده موسیقی فرانتس لیست در وایمار انجام دادیم.
در این طرح پژوهشی هر بار ۱۰۰ نفر از نوازندگان حرفهای و دانشجویان شركت كرده، پرسشنامهای معتبر و استاندارد را پر نمودند؛ تركیب سازهای شركتكنندگان در این طرح متناسب با تركیب سازهای اركستر در نظر گرفته شده است.
یكی از نتایج شگفتانگیز این تحقیق درصد بالای (۸۵%) دانشجویانی است كه در فعالیتهای موسیقایی خود ترس و تشویش و اضطراب دارند. نوازندگان اركستر و موزیسینهای حرفهای نیز حداقل (۶۰%) چنین ترسهایی را تجربه میكنند.
در مورد بیماریهای جسمانی درد در اندامها و اعضای حركتی در درجۀ اول اهمیت قرار دارد (۵۷%) پس از آن ناراحتیهایی در ستون فقرات (۴۴%) شكایت از اختلالاتی در قدرت شنوایی (۳۳%) و سیستم عصبی، التهاب و درد در مفاصل دست و انگشتان (۱۷%) دیده میشود. ارتباط بین وجود ناراحتی در اندامهای حركتی دانشجویان و میزان آموزش و فعالیت هنری خانواده در خور توجه است؛ در این مورد مسلماً انتظار و توقع خانواده در بروز این مشكلات نقش مهمی دارد.
همچنین ارتباط بین انجام فعالیتهای ورزشی و ناراحتی در اعضای حركتی نیز كاملاً بارز و مشخص است؛ دانشجویانی كه چندین بار در هفته ورزش میكنند ۵۰ تا ۶۰ درصد كمتر از سایرین به این ناراحتیها مبتلا میشوند.
به طور خلاصه میتوان گفت:
۱) از هر دو نفر دانشجوی موسیقی و نوازنده اركستر یك نفر از دردهایی كه با نواختن ساز مرتبط است، شكایت دارد. حداقل نیمی از شركتكنندگان در این تحقیق و بخصوص نوازندگان سازهای شستیدار و زهیها در اندامها و اعضای حركتی خود درد و ناراحتی احساس میكنند. این ناراحتی با افزایش سن شدت نمییابد بلكه بیشتر با شروع زود هنگام فعالیتهای موسیقایی مرتبط میباشد.
۲) نوازندگی حرفهای و ترسهای ناشی از آن دانشجویان را بسیار بیش از نوازندگان اركستر تحت تأثیر قرار میدهد. نوازندگان سازهای شستیدار، سازهای آرشهای و بادی چوبیها بیش از سایرین از نظر روانی تحت فشار هستند.
۳) بین جنسیت، ساختمان بدن و انجام فعالیتهای ورزشی از یك سو و بروز بیماری از سویی دیگر ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد كه میبایست در آینده به شكلی اساسی مورد بررسی قرار گیرد.
۴) در مورد روشهای درمانی و اقدامات پیشگیرانه نیز باید پژوهشهای عمیق و گستردهای انجام پذیرد.
همچنین تحقیقی دیگر كه توسط انجمن فیزیولوژی و پزشكی موسیقی آلمانی (DGFMM) انجام گرفته است نمایانگر این امر میباشد كه حداقل (۸۰%) نوازندگان سازهای زهی اركستر كم و بیش از درد و ناراحتی شكایت دارند و (۱۳%) نوازندگان اركستر به خاطر وجود اختلالاتی در وضعیت سلامتشان زودتر از معمول شغلشان را رها میكنند.
این انجمن در شاخهای از علم پزشكی كه منحصراً به بیماریهای شغلی موزیسینها میپردازد و ۲۰ سال قبل اولین بار در آمریكا پایهگذاری شد فعالیت میكند. اما از آنجا كه هیچ كس با میل و رغبت به بیماریهای خود اعتراف نمیكند، در بین موزیسینها عنوان این مطلب و بحث پیرامون آن هنوز تا حد زیادی نامتعارف است.
در حالیكه موسیقی جاز بیشتر بر بداههنوازی استوار است، موسیقی كلاسیك بر دقت و رعایت دقیق اصوات و سرعت متكی میباشد.
خصوصاً از زمانی كه همه آثار بزرگ موسیقی به شكلی بینظیر بر روی CD ضبط شده است، شنوندگان در این مورد بسیار موشكافتر از گذشته شدهاند و به همان میزان كه توقع و انتظار از نوازندگان بیشتر میشود بیماریهای آنان نیز افزایش مییابد. نوازنده اركستر باید اوج توانایی و مهارت خود را در مقیاسی همچون صدم ثانیه و یا دهم میلیمتر نشان دهد. از این لحاظ كار او با یك ورزشكار طراز اول قابل مقایسه است اما اغلب تواناییهای فیزیكی نوازندگان در پشت مهارت هنری آنان نادیده میماند.
كسی كه شروع به نوازندگی میكند در ابتدا ذهنش را كاملاً معطوف به ساز مینماید زیرا حركات لازم برای نواختن ساز كم و بیش خود به خود انجام میشود. تازه هنگامی كه مشكلاتی در وضعیت سلامت شخص به وجود میآید، نوازنده به این فكر میافتد كه تا كنون بدن و ساز خود را چگونه بكار گرفته است و یا اینكه چگونه میتواند حركت و وضعیت بدنش را تغییر دهد تا از هدر رفتن نیرو و انرژی خود جلوگیری نماید. از نظر فیزیولوژی هنگام نواختن هر ساز الگوی حركتی ثابتی وجود دارد.
دستها و بازوها حركاتی ثابت انجام میدهند، ماهیچهها، رگها و اعصاب مشخصی دائم بهكار گرفته میشوند.
خصوصاً اینكه هنگام نواختن ساز بدن وضعیت نامتقارنی به خود میگیرد. مثلاً هنگام نواختن ویولن ستون فقرات در ناحیه گردن دایماً به یك سمت متمایل است و یا هنگام نواختن فاگوت شانه راست در عقب و شانه چپ در جلو قرار میگیرد. از اینرو نوازندگانی كه حركاتی ورزشی جهت برقراری تعادل و توازن بدنشان انجام میدهند و یا در تمرین زیاده روی نموده، زمانی برای استراحت در نظر نمیگیرند بسادگی دچار درد و ناراحتی میشوند.
توجه به فیزیولوژی بدن هنگام انتخاب ساز یكی از اولین اقدامات برای جلوگیری از بروز چنین مشكلاتی است. مثلاً كسی كه انگشتان بسیار كوتاهی دارد لزوماً نباید ساز پیانو را انتخاب نماید زیرا هنگام نواختن آكوردهای اكتاو دچار مشكل میشود. در این زمینه مشورت با پزشكان ارتوپد میتواند بسیار سودمند باشد. همینطور در آموزش موسیقی به كودكان توجه به چگونگی وضعیت و حالت بدن هنگام نواختن ساز بسیار حائز اهمیت است.
وجود اختلالاتی بسیار جزئی در وضعیت سلامت یك موزیسین حرفهای میتواند پیامدهای بسیار ناگواری برایش به همراه داشته باشد. به عنوان مثال اگر خواننده اپرایی یكی از دندانهای آسیای خود را از دست بدهد، به آوا و طرز تلفظ او خدشه وارد شده، گاهی وقفهای طولانی در كارش بوجود میآید.
البته كافی نیست كه مسئله را تنها از دیدگاه فیزیكی مورد بررسی قرار دهیم، بلكه جنبه روانی آن را نیز نباید از نظر دور داشت. برای یك موزیسین بسیار مهم است كه بتواند با موقعیتهای استرس زا به درستی كنار آید. متدهایی همچون تمرین ذهنی كه متأسفانه معمولاً در آموزش موسیقی مد نظر قرار نمیگیرد برای رویارویی با چنین موقعیتهایی بسیار مفیدند.
در فعالیتهای هنری كه بیشتر درونگرایانهاند اجرای بر روی صحنه به شكل مطلوب و ایدهآل خود میتواند به عنوان عامل ایجاد تعادل و توازن در شخصیت هنرمند مؤثر باشد. اما نوازندگان اغلب این وضعیت را موقعیتی مخاطرهآمیز قلمداد میكنند و بدن آنها همچون زمان قرار گرفتن در موقعیت فرار واكنش نشان میدهد: ضربان قلب و تعرق افزایش مییابد و شخص دچار تشویش و اضطراب میشود.
البته مقداری هیجان برای اینكه نوازنده بتواند اوج توانایی و مهارت خود را نشان دهد لازم است. در پایان باید یادآور شد كه هر شغلی بیماریهای خاص خود را به همراه دارد و هر فرد باید بتواند خود را با شرایط شغلیاش وفق دهد.
شقایق پژهانفر
سایت هنر و موسیقی


همچنین مشاهده کنید