پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


میعادگاه اقوام همیشه شاد ایرانی


میعادگاه اقوام همیشه شاد ایرانی
ایرانیان به واسطه اهمیتی که به شادی می دادند در طول سال به مناسبت های مختلف جشن های گوناگونی برپا می داشتند و در ضمن آن، مراسم و آدابی برگزار می کردند. این مراسم و دعاخوانی ها را «جشن خوانی» می نامیدند و به طور معمول در آغاز هر جشنی انجام می شد و می شود.
اما کم کم عنوان جشن خوانی به خود جشن و عید نیز اطلاق شد و هر دو مفهوم و معنای مشترکی را به خود گرفتند. از جمله اینها جشن های دوازده گانه سال است که در روزگار ساسانیان و پیش از آن، با آداب و تشریفات ویژه ای برگزار می شد.
زیرا ایرانیان برای هر یک از روزهای ماه، نامی داشتند و هنگامی که نام روز با نام ماه برخورد می کرد آن روز را جشن می گرفتند.
به طور نمونه فروردین نخستین ماه سال و آغاز بهار است در حالی که روز نوزدهم هر ماه، فروردین روز نامیده می شد و زمانی که ماه و روز در فروردین ماه با هم مقارن می شد جشن فروردگان را بر پا می کردند. به همین ترتیب جشن های اردیبهشت گان، خردادگان، تیرگان، مردادگان، شهریورگان، مهرگان، آبانگان، آذرگان، دی گان (خرم روز)، بهمن گان و اسفندگان نیز برگزار می شده است.
روز اول فروردین یا «هرمزد روز» نزد ایرانیان، آغاز سال نو و جشنی بزرگ و باستانی به نام نوروز است. این روز در واقع با وارد شدن خورشید یا مهر به برج حمل شروع می شود و می توان آن را سرآغاز تجدید سلطنت و حیات خورشید دانست. برگزاری روز آغاز سال یا نوروز پیوسته با آداب و سنن ویژه ای همراه بوده است. در ایران باستان دو جشن نوروز و مهرگان، دو جشن مربوط به طبیعت بودند که اولی آغاز بهار و دومی آغاز فصل سرما بود. در تاریخ از دو نوروز بزرگ و کوچک ذکری به میان آمده است. روز ششم فروردین یعنی خرداد روز را نوروز بزرگ می نامیدند.
در نوروز مراسمی با آیین ها و سنت هایی برگزار می شد که در نهایت وابستگی اعتقادی انسان را به طبیعت و احترام به مظاهر آن و طلب خیر و برکت را نشان می داد. یکی از این مراسم، جشن چهارشنبه سوری است.«ابوجعفر نرشخی» مولف تاریخ بخارا در سده سوم درباره این جشن می نویسد؛ «چون در تقویم و روزشماری ایرانیان هر ماه بی کم و کاست سی روز بوده و هر روز نامی داشته است و پنج روز کبیسه را «بهیزک» و اندرگاه می نامیدند... و چون در روزشمار تازیان چهارشنبه نامیمون بوده است، به همین خاطر چهارشنبه آخر سال را با جشن سوری به شادمانی می پرداختند و افروختن آتش، نشانه غلبه روشنی بر تباهی و بیماری و موجب تقدس آن شناخته شد.
در برخی از شهرها نظیر اصفهان، هیزم را به سه دسته تقسیم می کردند و برخی معتقدند که اشاره به سه گانه دین اهورایی یعنی «اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک» بوده است. در واقع نوروز، در میان اقوام مختلف به مفهوم پاکیزگی ادواری و احیا و بازآفرینی متناوب حیات و آفرینش همه مفاهیم زندگی است که در آن پلیدی رانده و سیاهی زدوده می شود. شاید خانه تکانی مفهومی از همین اندیشه است.
ارواح درگذشتگان فرود می آیند و چشم انتظار مرحمت هستند. در میان اقوام هند و اروپایی، فرقه ای به نام هیتی Hittie، جشن بهاری و جشن نوروز را بر پا می کردند و ظاهرا وابسته به گوشه شناخته شده ای از جشن فصلی است که نخستین هدف آن نیرو بخشیدن دوباره به زمین پس از رکود زمستان و مظهر حیات بر مرگ یا غلبه نیکی بر بدی به شمار می رود.
در میان اقوام بین النهرینی، تموز Tammoz یا دوموزی Dumuzi، خدای رویش گیاه در بین النهرین که برابر با آدونیس Adonis یونانی، سیاوش ایرانی، اوزیریس Osiris مصری و آدهون Adhon کنعانی است، به عنوان نماد چرخه مرگ و تولد دوباره نباتی و نوزایی به شمار می رود. تموز در اساطیر آشوری، چوپانی زیباست که در درگیری با گرازی کشته می شود، وی همسر ایشتار Ishtar است.
خشونت ایشتار هر ساله تموز را از میان می برد و او را به جهان فروردین می فرستد و بدین ترتیب، فصل خشک آغاز می شود و گیاهان با آن می میرند و به همین خاطر ایشتار هر ساله به جهان فرودین سفر می کند تا تموز (بهار و رویش و باروری) را به زمین بازگرداند. نزد آشوری ها، یونانی ها، مصری ها و رومیان که با تمدن خاورمیانه رابطه داشتند، این مراسم بر پا می شد و یکی دیگر از مراسم تموز جشن آب پاشان بود که هر ساله، بنابر سنت کهن آشوریان برای مشایعت خدای تموز به جهان فرودین آب می پاشند تا زودتر بازگردد. چنین رسمی هنوز در ایران به شکل پاشیدن آب به دنبال مسافر وجود دارد.
جشن اکیتو Akitu نام جشن نوروز در بابل است که همه ساله از آغاز تا دهم ما نیسان در نیمه دوم سال یعنی در ماه تشریت برگزار می شد و میان جشن سال نو اکیتو و نوروز ایرانی همسانی های فراوانی به چشم می خورد. در یونان، آدونیس خدایی بود که پرستش او در سراسر حوزه مدیترانه و آسیای صغیر رواج داشت. او از درختی متولد شد و اسطوره ای تمثیلی از مرگ و رستاخیز طبیعت است. برایش چند روزی را در پایان سال می گریستند (مرگ با زمستان) و سپس به شادی می پرداختند.
در ظروف سفالی دانه های گیاهی سبز می کردند و آنگاه در پایان جشن بهاری، در آب می افکندند (همانند رسم ایرانیان). در مصر بنابر تواریخ و گزارش های سده چهارم هجری، در نوروز کسی را به عنوان «میرنوروزی» برمی گزیدند. صورتش را رنگین می کردند و به شیوه محتسب، دفتری در دست، سوار چهارپایی می شد و از مردم وجه رایج می خواست و همه مردم آبرومند را به مسخره می گرفت. گویا میرنوروزی و کوسه برنشین بازمانده همین رسم است.
رقیه بهزادی
منبع : روزنامه کارگزاران


همچنین مشاهده کنید