نفت، تکنولوژی و آینده

طی یک دهه آینده، دنیا کماکان به صورت گسترده ای اعتماد و اطمینان خود را به حجم عظیم از منابع نفت و گاز حفظ خواهد کرد. طبق آمار و پیش بینی های آژانس بین المللی انرژی، سهم این دو منبع سوختی برای تامین انرژی از ۵۷ درصد در سال ۲۰۰۲ به ۶۰ درصد در سال ۲۰۳۰ -در صورتی که استراتژی های جهانی انرژی عوض نشود- خواهد رسید.
در نتیجه رشد تقاضا برای نفت و گاز تا حدود ۷۰ درصد طی سه دهه آینده افزایش خواهد یافت. حتی اگر تاثیر احتمالی تدابیر زیست محیطی و نگرانی های امنیت انرژی دولتی لحاظ شود تنها به طور میانگین رشد تقاضا ۱۰ درصد پایین تر از عدد ذکر شده خواهد بود. به علاوه همه ساله با مفروضات معمول، ۵ درصد از تولید جهانی کاهش می یابد و البته این مقدار کاهش نیز می بایست در عین حال جبران شود. پیش بینی میزان منابع هیدروکربنی درجا در سراسر جهان جهت پشتیبانی از رشد سیستم های انرژی در آینده بیانگر آن است که نگرانی از این بابت وجود نخواهد داشت و این منابع کافی هستند.
امروزه منحنی های تقاضای انرژی نشان می دهند که صنعت هیدروکربوری مجبور است وارد چالش های کسب وکار و تکنولوژیکی شود، زیرا توسعه منابع باقیمانده نفت و گاز جهان و عرضه آن به بازارها در مقایسه با دوره های قبلی، به میزان قابل ملاحظه ای نیازمند تکنیک و فن است. اطمینان از وجود شرایط منطقی در پشتیبانی درست از اقتصاد جهان با سرعت گرفتن استفاده از تکنولوژی در بخش بالادستی نفت و گاز، به عنوان عامل کلیدی و موفقیت آمیز در امنیت تامین انرژی تمامی کشورهاست.
براساس معادل سازی با واحد اندازه گیری نفت، حدودا ۱۰ تریلیون بشکه نفت و گاز متعارف و حداقل به همان اندازه به شکل غیرمتعارف به صورت درجا وجود دارد. به غیر از ۲۰ تریلیون بشکه معادل ارزش نفت، ۵ تا ۱۰ تریلیون بشکه نیز با توجه به ملاحظات فنی و نه لزوما اقتصادی، براساس راهکارهای افزایش میزان ضریب بازیافت، توسعه تکنولوژی و پیش بینی قیمتی در بلندمدت در نظر گرفته می شوند.
ذخایر ثابت شده نفت در حدود ۲/۲ تریلیون بشکه است که طی بیش از صد سال تولید، تاکنون کمتر از ۵/۱ تریلیون تولید شده است. پیش بینی ها مبنی بر این است که حدودا ۵/۱ تریلیون بشکه - آنچه که در ۲۵ سال آینده مورد نیاز است- نیز می بایست تولید شود. منابع متعارف نفت و گاز کماکان نقش اصلی را در تامین نفت و گاز جهان تا سال ۲۰۳۰ دارا خواهد بود.
شدت بالای تقاضا در جهت تامین هر چه بیشتر انرژی از منابع متعارف و غیرمتعارف بر بخش های انسانی، مالی و قابلیتهای نوآوری مرتبط بسیار تاثیرگذار است. تکنولوژی های جدید بر ارائه راه حل های کم هزینه متمرکز است. نیاز به پشتیبانی اقتصادی از طریق کاهش هزینه و کسب روش های بازیافت چالش های مورد بحث در این زمینه هستند.
همراه با مشکلات مختلف موجود، توسعه تامین انرژی جهانی از منابع متعارف و غیرمتعارف نیاز به تکنولوژی های کلیدی و پیشرفته در سه زمینه زیر را روشن می سازد:
▪ بسط ظرفیت های فنی صنایع برای جوابگویی نیازهای پروژه ای
▪ کاهش هرچه بیشتر در هزینه های بازیافت
▪ موفقیت در پشتیبانی اقتصادهای دارای مشکل و خطرات سرمایه گذاری
هم اکنون نرخ ضریب بازیافت در جهان در حدود ۳۵ درصد است و بخشی از میزان افزایش در درصد بازیافت با بهبود تکنولوژی امکان پذیر است. به عنوان مثال، به طور کلی افزایش استفاده از CO۲ برای بازیافت نفت به طور همزمان نیز باعث افزایش فاکتورهای بازیافت می شود. ضریب بازیافت گاز از طرف دیگر ۷۰ درصد می باشد. البته قابل ذکر است که ضریب بازیافت گاز به میزان اهمیت ضریب بازیافت نفت مورد توجه نیست.
از بابت سرمایه گذاری در تجهیزات و پروژه های مورد نیاز، تفاوت چندانی بین صنایع تامین گاز و صنایع نفتی طی ۳۰ آینده نخواهد بود. حرکت گاز به سمت بازارها با مسافت های مختلف براساس بحث حمل ونقل پرهزینه تر است. در صنعت گاز تلاش ها به طور عمده بر توسعه زیرساخت های انتقال به بازارهای در حال رشد متمرکز است. بنابراین گاز مایع (LNG) به عنوان یک انتخاب دارای رل مهمی در بازارهای جهانی خواهد بود. در حالی که تمرکز اصلی سرمایه گذاری در صنعت نفت بر روی اکتشاف، تولید و پالایش است.
در آینده تعداد منابع متعارف نفت و گاز بیشتر می شوند و این به طور عمده با دسترسی به منابع نیازمند به تکنولوژی های بالا امکان پذیر است. منابع مذکور شامل موارد زیر است:
▪ آبهای عمیق و فوق عمیق
▪ مخازن عمیق، مدفون و پیچیده
▪ مناطق قطبی که از لحاظ دولت ها ایده آل است
▪ منابع باقیمانده کشف نشده
▪ توجه بیشتر به منابع کوچک در مناطق شناخته شده
در همین حال بهره برداری از بخشی از منابع غیرمتعارف نفت و گاز امید به تامین بیشتر هر دو سوخت را زنده می کند. کاهش هزینه در استخراج و تولید این منابع طی دو دهه گذشته، سهم آنها را در بازار افزایش داده است. سهم بالای منابع غیر متعارف نفت و گاز در ترکیب سوختی انرژی جهان، نیاز به سرمایه گذاری در ظرفیت های تولید و پخش برای توسعه و بهره برداری از تکنولوژی های کم هزینه را بیش از پیش نمایان می کند. سیاست های دولتی در جهت تشویق سرمایه گذاری نقش مهمی در این میان دارد.
● نتیجه گیری و توصیه های کلیدی
مشکل اصلی در بحث انرژی محدودیت منابع جغرافیایی نیست، بلکه امروزه سوال اصلی پیرامون تکنولوژی ها، قیمت و سیاست گذاری هایی است که به منابع وسیع جهانی، قابلیت بازیابی اقتصادی می دهد و آنها را به منابع تثبیت شده تبدیل می کند. ابتدا می بایست سرمایه گذاری سنگینی چیزی در حدود ۵ تریلیون دلار طی سه دهه آینده انجام شود. در ادامه تلاش های R&D مشخص و وسیعی مورد نیاز است تا تکنولوژی های مرتبط و لازم به دست آید. صنعت به طور آشکار ابزار، ظرفیت ها و انگیزه های لازم در زمینه R&D را دارد. سیاست های عمومی که دارای نقش عمده ای در کلیت صنعت نفت و گاز هستند شامل موارد زیر است:
▪ تهیه یک الگوی مناسب سرمایه گذاری در منابع جدید، به انضمام مالیات و تسهیل اعطا لیسانس و حق الامتیاز مناسب در جهت ارائه پروژه ها، تجربه ها نشان می دهد که این امر یک ابزار در جهت رونق آموزش های لازم برای کسب تکنولوژی است تا منابع غیر متعارف رقابتی شوند. تامین فضای مناسب جهت اطمینان از همکاری فعال میان بخش های توسعه دهنده تکنولوژی و دارندگان منابع هیدروکربنی همانند اوپک.
▪ تلاش در بهبود توسعه تکنولوژی و آسان سازی سرمایه گذاری برای کاهش گلوگاه های حمل.
▪ مشارکت فعال در توسعه و آسان سازی تکنولوژی های اجرایی که امنیت نصب را بهبود می بخشد.
▪ اطمینان از کاهش آلودگی CO۲ با توجه به اینکه استفاده وسیع از CO۲ در پروسه نرخ بازیافت تاثیرگذار است.
▪ حمایت از علوم پایه بیولوژی و اکولوژی (علم بیوتکنولوژی) برای سیستم های باکتری زیرسطحی به منظور کسب ضریب بازیافت برای تبدیل هیدروکربورهای سنگین
▪ حمایت هوشیارانه از تلاش های صنعتی برای کاهش اثرات زیست محیطی بخصوص در جهت دستیابی به منابع در مناطق جدید.
تقویت علوم و تکنولوژی های پیشرفته مرتبط با عملیات بهره برداری از ذخایر هیدرات متان در آینده با اطمینان از مشارکت عمده صنایع. این منابع دارای اهمیت و دارای پتانسیل قوی برای تامین بلند مدت انرژی هستند، اما هم اکنون استخراج آنها با تکیه روی مشارکت صنایع بسیار بعید است.
بدیهی است که اثرگذاری عمده تکنولوژی ها که مرتبط با منابع مختلف موجود در آینده هستند، تابعی از قیمت نفت خواهد بود و البته در این میان روند پیشرفت تکنولوژی نیز مهم است. هم اکنون اکثر کمپانی ها تصمیم گیری برای سرمایه گذاری را براساس قیمت بلند مدت ۲۰ دلار و ۲۵ دلار در هر بشکه اتخاذ می کنند. به این ترتیب با قبول قیمت بلند مدت به عنوان ۳۰ دلار برای هر بشکه تفاوت عمده ای روی بازیافت اقتصادی بر روی منابع عظیم نفتی حاصل می شود.
● سیاست های کلان در بخش نفت و گاز
با توجه به اینکه پیش بینی ها مبتنی بر این است که این بخش کماکان توانایی تحویل هیدروکربن برای جوابگویی نیازهای انرژی جهانی براساس سناریوهای مختلف قیمتی را داراست، تمرکز بر بهره برداری از صنایع با محوریت توسعه مخازن، بازیافت و تولید در الویت قرار دارد. روش های مذکور قابلیت پشتیبانی و رفع نیاز جهانی از طریق منابع هیدروکربنی را ارائه می دهند.پشتیبانی از چنین مقاصدی به سه عامل کلیدی زیر بستگی دارد:
▪ سرمایه گذاری اولیه کافی
بخش های مورد توجه در مقوله سرمایه گذاری عبارتند از؛ بهره برداری، چاه ها، ادوات تولید، انتقال، کارخانجات و صنایع فرآیندی، پالایشگاه ها
▪ منابع انسانی ماهر کافی
به طور کلی این مورد یک چالش عمده بر سر راه صنعت است. آموزش های مختلف و بسیاری بوسیله کمپانی های نفتی بزرگ طی ۲۰ سال اخیر انجام شده است ولی گزارشات نشان می دهد که هرم سنی صنعت از حالت طبیعی خود خارج شده و بسیاری از شاغلین طی ده سال آینده به بازنشستگی می رسند. جلوه کنونی صنعت برای افراد جوان و آموزش دیده نسبت به دیگر صنایع جذابیت کمتری دارد.
به علاوه بخاطر انتقال بخش هایی از تولید از کشورهای صنعتی به کشورهای در حال توسعه و عدم برابری در وجود نیروی کار قانونی و نیروی کار محلی در چنین کشورهایی این فوریت و اضطرار به وجود آمده تا تعداد زیادی از شاغلین جوان از ملیت های مختلف نیاز به آموزش دارند. تامین گروه های ماهر کافی یک چالش بارز در دایره مدیریت صنعت است و بازیگران مختلف صنعت هم به شکل های گوناگون این مطلب را بیان کرده اند.
▪ ادامه پیشرفت های تکنولوژیکی
استراتژی های جهانی مصوب در سطح کشورها و شرکت ها برای نفت وگاز، نشانگر روند بهبود در اجرای طرح های حمایتی برای توسعه مخازن قابل بازیافت در زمینه های شناخته شده، توسعه مخازن دارای مشکلات بیشتر و یا موارد جدید است. با این وجود طرح ها کاملا براساس تمایلات و یا واقعیت های گذشته صنعت است. همانطور که صنعت هرچه بیشتر به سمت ذخایر نفت و گاز که دارای پیچیدگی های بهره برداری هستند، می رود، نیاز به بهبود بیشتر و شتاب گیری پیشرفت های تکنولوژیکی کاملا احساس می شود.
اگرچه براساس میانگین زمانی پیشرفت های تکنولوژیکی به نظر پیوسته می آیند اما بعضی از آنها بخاطر تکنولوژی های جدید که بکار گرفته شده منقطع و پله ای هستند. هیچ تضمینی وجود ندارد که تکنولوژی های کلیدی به موقع با یکدیگر هماهنگ و یکی شوند تا منابع جدید موجودیت یابند.
پیشرفت های تکنولوژیکی همچنین نیاز به سرمایه گذاری دارند و محدوده ای معین از زمان نیز نیاز است. نوسان قیمت با دامنه وسیع طی ۲۵ سال اخیربه یک سرمایه گذاری نسبتا کم در قسمت R&D در صنایع نفت و گاز ختم شده است و باعث تاخیر در این دست سرمایه گذاری ها شده است. بنابراین در غیاب یک افق برنامه ریزی پایدار، مسئله توانایی صنعت با قابلیت اطمینان کافی در پشتیبانی فنی تولید در بازه های معین زمانی، دارای بحث است.
برخی از پیشرفت های فنی موثر که در صنعت نفت و گاز طی دهه ۱۹۹۰ دیده می شود نتیجه صرف انرژی در R&D در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ است. البته هزینه های R&D در دهه ۹۰ افزایش ملایم تری داشته است. اطمینان از شرایط مناسب برای ادامه دادن پیشرفت های فنی با سرعت کافی در صنعت نفت و گاز، یک نیاز کلیدی در امنیت کشورهاست.
صنعت بالادستی نفت و گاز (بهره برداری، تولید و انتقال) شامل تعداد بیشماری از تکنولوژی ها است. تاریخ و تجربه گذشته نشان می دهد که صنعت نفت و گاز در حرکت دادن تکنولوژی فعال بوده است. در حالی که تغییر نیاز به زمان دارد، تیم های R&D زیادی در شرکت های بزرگ و کلیدی صنعت قبلا بر روی تکنولوژی هایی که شاید تغییرات عمده ای در صنعت تا قبل از سال ۲۰۳۰ وارد کنند، درگیر هستند.
اگر سوال پرسیده شود که طی ۲۵ سال گذشته چه تکنولوژی هایی تاثیر و تغییر عمیقی در صنعت داشته است، بیشتر شاهدان به لرزه نگاری سه بعدی و چاه های افقی اشاره می کنند.
اما یک نگاه کوچک به ژورنال های فنی طی ۲۵ سال گذشته (از ۱۹۸۰) آشکار می کند که زمانی که لرزه نگاری سه بعدی و چاه های افقی به طور واقعی در افق پیشرفت های صنعتی قرار داشته، بیشتر سرمایه گذاری های R&D بر روی تکنیک های بازیافت نفت به صورت شیمیایی یا بهره برداری از منابع Oil Shale متمرکز بوده در حالی که لزوما هیچ گونه اثر بازرگانی برای امروز در بر نداشته است.

روح الله شرفیان اردکانی
منبع؛ برگرفته از مدارک آژانش بین المللی انرژی

منبع : روزنامه کارگزاران