نوروز در دیار تاریخی هگمتانه

استان همدان انواعی از آداب و رسوم و مناطق دیدنی را در خود جای داده كه هركدام در نوع خود بی نظیر است. تجمع های مختلف، آیین ها و جشن های باشكوه و مراسم خاص همدان كه در هر فصل و موقعیت اعتقادات و سنت های به ارث رسیده از گذشتگان را به نمایش می گذارد، نشان از اعتقاد عمیق مردمان این منطقه به پایبندی به آیین گذشتگان است.
بسیاری از آداب و رسوم مردم همدان برگرفته از فطرت اجتماعی مردم این منطقه و توجه آنها به اهمیت اتحاد و مشاركت است كه در طول تاریخ نیز قابل مشاهده است تا آنجا كه در دوره ای این شهر به نام هگمتانه به معنی محل گردآمدن مردمان نامگذاری شد. هم اكنون نیز به اعتقاد بسیاری از مردم این دیار، برگزاری این مراسم بیشتر با هدف دركنار هم بودن و از حال یكدیگر باخبرشدن است كه نمونه آن برنامه های خاص ایام نوروز است.
در نخستین آیین ایام نوروز در استان همدان كه از یك ماه قبل از پایان سال آغاز می شود، زنان و دختران به تمیزكردن خانه، شستن فرش ها و زیراندازها و تمیزكردن در و دیوار و پسران جوان و مردان نیز به تعمیرات خانه می پردازند و اگر در طول ۶ ماه پائیز و زمستان كه به دلیل سرمای خاص منطقه كوهستانی همدان، مجال رسیدگی به امور فنی خانه را نداشتند تا یك هفته قبل از عید باید همگی كارهای عقب افتاده را انجام دهند و بعضی وقت ها هم در كارهای خانه به دیگر اعضای خانواده كمك كنند.
بعد از تمام شدن خانه تكانی به خرید نوروزی می پردازند كه در مرحله اول پدران و مادران برای بچه ها كفش و لباس نو می خرند و بعد از آن نیز تنقلات مخصوص عید مثل شیرینی، شكلات، میوه و آجیل را تدارك می بینند.
با فرارسیدن آخر سال رسومات خاص این شب در همدان آغاز می شود كه در این شب و در مراسمی به نام قاشق زنی، پسر بچه های ۱۵-۱۰ ساله با پوشیدن پارچه های بزرگی مثل چادر نماز مادران خود و با وارد كردن ضربات متوالی قاشق فلزی بر كاسه مسی به ۷ خانه در محله خود می روند و وقتی صاحبخانه در را باز كرد، بدون هیچ حرفی فقط چند ضربه به كاسه می زنند. صاحبخانه هم برای این كه دل بچه ها شاد شود چیزی مثل تخم مرغ رنگ كرده، شیرینی، آجیل یا مقدار كمی پول تازه و تا نخورده را داخل كاسه آنها می اندازد. اعتقاد مردم از برگزاری این مراسم در این است كه اگر فرد قاشق زن از همسایه ها چیزی دریافت كند در سال جدید حاجتش برآورده می شود.
از دیگر رسم های مردمان همدان در شب چهارشنبه سوری این است كه زنان و دختران جارویی كه با آن خاك های خانه را جارو كرده اند را آتش می زنند و معتقدند با آتش زدن و پرتاب كردن این جارو همگی غم ها و گرفتاری های اهل خانه به بیرون از خانه پرتاب می شود و شادی و سرور جای آن را می گیرد.
از دیگر مراسم این شب، پریدن از روی آتش و خواندن شعر یكی از این رسوم است.
در این مراسم همه اهل خانه و اغلب همسایه ها و فامیل، گرد هم جمع می شوند و از روی آتشی كه با دور ریختنی های خانه برافروخته اند، می پرند و با صدای بلند می خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من» كه نشان از امید به سال تازه ای پر از جنب و جوش و شادی است.
بعد نوبت به آماده كردن سفره هفت سین می رسد كه طبق عادت دیرینه مردم همدان هفت سین این سفره را باید تا حد ممكن تازه و از بهترین نوع باشد چرا كه نشان از افزایش روزی و برطرف شدن تنگدستی در سال جدید است.
در كنار هفت سین متداول در همه نقاط ایران، استفاده از شیرینی های سنتی به ویژه شیرمال كه سوغات خاص همدان به حساب می آید، مرسوم است كه همه آنها در كنار آیینه و شمعدان و قرآن مجید بر روی یك پارچه سوزنی سفید چیده می شود. بعد از مراسم شب چهارشنبه سوری و تدارك سفره هفت سین، تا قبل از لحظه تحویل سال، نوبت به برگزاری مراسم شال اندازی می رسد.
این رسم تا حدی شبیه مراسم قاشق زنی است كه البته بیشتر در روستاهای همدان رواج دارد.
در این مراسم فرد شال انداز پس از كوبیدن «در» هفت خانه و باز شدن «در» بدون این كه دیده شود یك سر شال خود را به درون خانه پرتاب می كند و وقتی كه صاحبخانه آن را تكان داد شال را می كشد. مثل مراسم قاشق زنی در اینجا هم كادویی مثل آجیل، شیرینی و یا مقداری اسكناس به شال گره می زنند كه نشان از افزایش رزق و روزی و برآورده شدن حاجات در سال نو است. بعد از تحویل سال افراد كوچكتر فامیل به دیدار بزرگترها می روند و اغلب پدربزرگان و مادربزرگان نیز تا روز هفتم و یا هشتم عید از خانه بیرون نمی روند و پذیرای فرزندان، نوه و نتیجه ها هستند.
عیدی دادن به كودكان جزو برنامه های سنتی و لازم الاجرای مراسم نوروز است كه بیشتر آنها را اسكناس های نو و تا نخورده و تخم مرغ های رنگ كرده با پوست پیاز تشكیل می دهند.
با سپری شدن تعطیلات نوروز و فرا رسیدن سیزدهمین روز از فروردین ماه همه مردم استان ، صبح زود از خانه های خود خارج می شوند و با آماده كردن مقداری غذا و مایحتاج، به دامان طبیعت بكر و منحصر به فرد همدان می روند و به اصطلاح «سیزده به در » می گیرند.
در این روز بیشتر مردم ناهار را میهمان كوفته های سنتی و دست پخت مادر بزرگ هایشان هستندكه مراسم «سیزده به در» را پررونق تر می كند.
در برنامه سیزده به در ، رسمی دیگر نهفته است. مادربزرگ ها در این روز اغلب ۲۰ تا ۳۰ كوفته آماده می كنند كه داخل یكی از كوفته ها ، یك سكه طلایی رنگ قرار می دهندو معتقدندكه قسمت هركسی كه شد به حتم سال خوبی را پیش رو خواهد داشت.
ساعات پایانی این روز هم با گوش دادن به شعرها و داستان های قدیمی مادربزرگ و پدربزرگان و خواندن دیوان شعر حافظ سپری می شود. آئین ها و مراسم های سنتی در هركجای ایران كه باشد عطر و بویی دارد كه لذت حتی یك بار تجربه كردنش هیچ گاه از ذهنمان پاك نخواهد شد.
از دیگر ویژگی های استان همدان در ایام نوروز، طبیعت خوش آب و هوا و دست نخورده آن است كه در كنار آثار باستانی و اماكن تاریخی و گردشگری متعددی كه نشان از تمدن بالای این شهر است محیطی فراتر از رؤیا را برای گذراندن نوروز برای مردم این استان و مسافران نوروزی به وجود آورده است.
محوطه تاریخی و باستانی گنج نامه در كنار آبشار زیبای آن، دشت میدان میشان در دامنه كوه الوند با چشمه های طبیعی شفابخش، آرامگاه شیخ الرئیس ابوعلی سینا دانشمند فقید همدانی ، آرامگاه باباطاهر عریان، تپه باستانی هگمتانه و باغات سرسبز و عطرافشان اطراف شهرها و همچنین سوغات بی شمار و محیرالعقول تك تك شهرستان های استان مثل سفال و سرامیك لاله جین ، شیره ملایر، نقل و گردوی تویسركان و مردم بسیار میهمان نواز و خودمانی این استان كه با آغوش باز پذیرای میهمانان و مسافران نوروزی است تا گام های خود را بر دیدگان مردمان دیاری بگذارند كه تاریخ ایران را از آن باید آغاز كرد.

حسن افشاری

منبع : روزنامه ایران